Beide dochters van de Turks-Nederlandse Günay Akkaya zitten sinds 2017 vast in Turkije. Ze heeft geen idee wanneer haar dochters weer vrijkomen. Een aanklacht hebben Bergün en Betül Varan nog nooit gehoord. ‘In Turkije is er geen gerechtigheid, maar als Nederland deze ongerechtigheid steunt, dan is Nederland even schuldig.’

De meisjes groeiden op in Etten-Leur in Noord-Brabant. Hier woonden ze in een rustige wijk, vlakbij de molen. Ze gingen naar school, voetbalden en speelden muziek. Bergün zat in dezelfde brugklas als ik, en haar oudere zus zat op dezelfde school. In de klas was Bergün eerlijk, met een uitgesproken mening, en die liet ze horen als ze dat nodig vond. Na de middelbare school studeerde Bergün rechten, eerst in Tilburg en daarna in Rotterdam.

Ondertussen speelde Betül dwarsfluit. Ze kreeg online les van Ali Araci, lid van de  band Grup Yorum. ‘Hij was een van de beste leraren op het gebied van blaasinstrumenten’, vertelt haar moeder in haar kleurige woonkamer in Etten-Leur. ‘Na een tijdje kreeg ze de kans om lid te worden van de band. Dat was een erg grote kans voor haar.’ In 2016 vertrok Betül naar Turkije.

Protestband

Grup Yorum bestaat inmiddels al 35 jaar. De politiek geëngageerde folkband staat bekend om zijn protestliederen, vaak gericht tegen de Turkse regering, systematisch racisme en onderdrukking van minderheden. Soms zingen ze in het Koerdisch. In allerlei landen hebben ze opgetreden. Sinds de oprichting van de band worden de leden soms opgepakt. ‘Dat wist Betül wel, maar de repressie van nu is niet te vergelijken met die van toen’, zegt moeder Akkaya.

Hun moeder is de aangewezen kandidaat om het verhaal van de Varan-zusjes te vertellen. Want Bergün en Betül zitten in Turkije in de gevangenis en zelfs in de maanden dat ze soms vrijgelaten worden door de politie mogen ze het land niet verlaten. Het is belangrijk dat hun verhaal verteld wordt, vindt Akkaya. Het is het enige wat ze op dit moment kan doen voor haar dochters.

Op het koffietafeltje heeft ze dus allerlei lekkers uitgestald, van baklava met pistache en walnoten tot zelfgemaakte koekjes. In het huis voert een zachtroze kleur de boventoon. Naast de televisie staan foto’s van haar dochters. Ondanks dat ik Bergün al sinds de brugklas niet meer gesproken heb, herken ik de lach van haar moeder meteen. Ze lijken op elkaar. Sinds Bergün haar zus ging opzoeken in Istanbul, woont Akkaya alleen.

‘Ik denk niet dat Bergün al echt uit huis had gewild’, zegt Akkaya. Maar uiteindelijk is dit voor haar besloten. Want als ze bij haar zus is wordt het cultureel centrum van Grup Yorum binnengevallen door de politie. Beide zussen worden opgepakt. ‘Zelfs Bergün, die helemaal geen lid was van de band. Ze werd vastgezet en gemarteld, ze hebben haren uit haar hoofd getrokken.’

Teleurgesteld

Na deze eerste ervaring met de politie in Turkije sloot ook Bergün zich aan bij Grup Yorum als drummer. ‘Ze wil gerechtigheid en is tegen het geweld dat gebruikt wordt.’ Ondertussen beweert de Turkse regering dat de groep banden heeft met de extreemlinkse partij DHKP/C, die van terrorisme wordt beschuldigd. Maar deze banden zijn nog nooit aangetoond.

Amnesty International stelt in onderzoek uit oktober dat Turkije de vaag geformuleerde antiterrorismewetten die het na de mislukte coup van 2016 invoerde steeds meer gebruikt om dissidenten op te pakken. Dit varieert van politici in de oppositie tot advocaten en academici. Door de geheimhoudingsplicht die geldt bij ‘terroristische activiteiten’ hebben advocaten geen toegang tot bewijs tegen hun cliënten.

Grup Yorum heeft zelf altijd ontkend banden te hebben met de DHKP/C. Volgens Akkaya is het duidelijk: ‘Ze maken liederen voor mensen die onderdrukt worden. Ze zijn er voor het volk en dat wil de regering niet.’

‘Ze werd vastgezet en gemarteld, ze hebben haren uit haar hoofd getrokken’

Dat haar geboorteland een democratie is gelooft ze allang niet meer. Maar ook Nederland, het land waar Akkaya sinds haar zevende woont, stelt haar steeds vaker teleur. Ze belt vaak met het Ministerie van Buitenlandse Zaken, maar er lijkt niets te gebeuren.

‘Ondertussen zijn er drugshandelaren in buitenlandse gevangenissen die meer juridische bijstand krijgen van de Nederlandse overheid dan Bergün en Betül. Zelfs als ze vrijkomen mogen ze Turkije niet uit. Mijn dochters hebben niets uitgehaald. Ze gebruiken geen drugs, geen geweld. Ik wil dat ze in vrijheid kunnen gaan en staan waar ze willen.’

Hongerstaking

Verschillende leden van Grup Yorum zijn in hongerstaking gegaan terwijl ze vastzaten. In februari vorig jaar ging Bergün in hongerstaking. Voor Akkaya was dit nieuws lastig om te verteren, en nog lastiger als ze zelf eten op tafel had staan, terwijl haar dochter niet kon eten. Maar: ‘Het was het enige wapen dat ze nog had. Als dat de enige manier is, dan moet het maar. Het is niet dat ze niet wilde eten, nee, ze kón niet eten.’

De groep stopt niet met het maken van muziek, zelfs niet als ze opgesloten zitten. ‘In de gevangenis gebruiken ze de buizen van de gevangenis voor instrumenten. Ze blijven nieuwe liederen schrijven, en juist door wat er nu gebeurt: ze maken het onrecht van de Turkse regering van dichtbij mee. Ze zullen dus niet stoppen.’

We weten niet hoeveel activisten Turkije heeft opgepakt. Amnesty International benadrukt dat het lastig is om aan betrouwbare cijfers te komen. In oktober 2020 trok de NGO aan de bel. Het recht op een eerlijk proces in Turkije wordt steeds verder uitgehold ‘met onrechtmatige onderzoeken, willekeurige detenties en ongegronde vervolgingen op grond van de breed gedefinieerde antiterrorismewetten’. Daarnaast nam Turkije eind 2020 een nieuwe antiterrorismewet aan, waarmee de overheid vergaande bevoegdheden krijgt om stichtingen, verenigingen en maatschappelijke organisaties te onderzoeken.

Onzekerheid

De zusjes Varan hebben ook te maken met ‘willekeurige detenties’, die genoemd worden in het rapport. Ze zitten nu allebei weer vast en hopen bij de eerste zitting weer vrij te komen. Die van Bergün staat gepland in februari en die van Betül in maart. Maar toen Bergün de vorige keer vast zat werd de datum van de zitting telkens verschoven.

De Volkskrant noemde dit in december een vorm van ‘draaideurhechtenis’. Steeds wordt de één weer opgepakt en dan de ander weer vrijgelaten. ‘Als ze niet vastzitten, check ik iedere ochtend het nieuws of ze nog steeds vrij zijn. Ik weet nooit wat er op een dag gaat gebeuren.’ Akkaya is er even stil van. ‘Zekerheid heb ik nooit bij mijn dochters.’

‘Als ze niet vastzitten, check ik iedere ochtend het nieuws of ze nog steeds vrij zijn’

Terwijl Akkaya vaak het ministerie van Buitenlandse Zaken belt en andere instanties om vragen naar de situatie van haar dochters, heeft haar voormalige echtgenoot Erdem Varan lange tijd flyers uitgedeeld bij Rotterdam Centraal Station. Ook hebben ze een mars gelopen naar Brussel, om op die manier aandacht te vragen voor de zaak van hun dochters. Het heeft allemaal niet geholpen.

Inmiddels is het paspoort van Betül ook verlopen. Maar ze krijgt geen nieuw paspoort van Nederland. Betül en Bergün hoeven volgens hun moeder echt niet meteen naar Nederland gehaald te worden, als hun land in ieder geval maar achter ze staat. ‘Ik wil dat ze de vrijheid krijgen om muziek te maken die zij willen maken.’ Akkaya zwijgt even en voegt dan met veel vuur toe: ‘In Turkije is er geen gerechtigheid, maar als Nederland deze ongerechtigheid steunt, dan is dit land even schuldig.’

Günay Akkaya kan niet veel anders doen dan wachten. Ze hoopt dat haar dochters in februari en maart weer vrijkomen, maar dat zal wellicht weinig veranderen aan de situatie. Ze mogen het land niet uit en zullen mogelijk over een aantal maanden opnieuw worden opgepakt. ‘Ze hebben een doel en ze weten wat ze doen’, zegt Akkaya. ‘Ik zou alleen willen dat ze daar niet voor moesten boeten.’