Hoewel de benamingen alevieten en alawieten anders doen vermoeden, staan de twee groepen in hun geloofsbeleving ver van elkaar af.

Alawieten in Syrië liggen al een tijdje onder vuur door het feit dat Assad een alawiet is. Daarom nemen alawitische leiders nu afstand van de man die nog altijd stevig in het zadel zit. Alevieten in Turkije, niet te verwarren met alawieten, doen dat al langer. De term Arap alevi (Arabische aleviet) wordt door alevieten gebruikt om zich te distantiëren van Arabische alawieten. Alevieten en alawieten verschillen wat betreft hun geloofsbeleving sterk van elkaar. Laten we bij het begin beginnen. Zoals de soennitische islam verschillende afsplitsingen en stromingen kent, is ook de sjiitische kant van de islam pluriform in haar verschijning. Hoewel alawieten en alevieten dezelfde sjiitische wortels kennen en Ali (598-661) als rechtmatige opvolger van Mohammed (570-632) zien, is er toch vooral veel dat hen verschillend maakt.

Zo zijn alawieten Arabieren en alevieten Turken of Koerden; geen onbelangrijk verschil. Ook in de opvattingen over de positie van man en vrouw lopen de twee sterk uiteen. Alawieten sluiten vrouwen uit van godsdienstige rituelen, terwijl tijdens de cem, de alevitische eredienst, mannen en vrouwen juist samen in één ruimte bidden. Ook de semah, een heilige dans, wordt samen uitgevoerd. Alawieten vasten tijdens de ramadan en maken minimaal één maal in het leven de pelgrimstocht naar Mekka. Alevieten hebben eigen vastenperiodes en doen niet mee aan de pelgrimstocht.

Dat wetende resteert de vraag waarom juist de alawieten, klein in aantal, een dictator als Bashar al-Assad hebben voortgebracht. De alawieten zijn altijd een wat onbegrepen groep geweest. Dat vindt zijn oorsprong in het feit dat deze stroming slechts open staat voor ingewijden, wat tot wilde speculaties heeft geleid door de eeuwen heen. Dat ze door verschillende spirituele stromingen zijn beïnvloed is zeker. De islam is de meest in het oog springende, maar ook het christendom heeft zijn sporen achtergelaten. Alawieten vieren zelfs christelijke feestdagen en eren christelijke heiligen.

Na eeuwenlange onderdrukking onder het Ottomaanse Rijk waait er met de val van het rijk een nieuwe wind door het Midden-Oosten. Alawieten grijpen hun kans. De Europese mogendheden Groot-Brittannië en Frankrijk verdelen na de Eerste Wereldoorlog het gebied. Alawieten in het bergachtige gebied bij Latakia krijgen onder bescherming van Frankrijk een eigen staat die deels zelfstandig zouden blijven tot 1946.

In de roerige periode na de Tweede Wereldoorlog vechten verschillende volkeren in het Midden-Oosten voor zelfstandigheid. Het Syrië zoals we dat tegenwoordig kennen ontstaat in 1946 en raakt vrijwel direct betrokken bij gevechten met de zojuist opgerichte staat Israël. De zelfstandigheid van de alawieten gaat op in het nieuwe Syrië; waarmee een nieuwe periode van onderdrukking door de soennitische meerderheid dreigt. De ene militaire coup volgt op de andere, al dan niet gestimuleerd door de CIA. Binnen tien jaar na de oprichting kent het land al tientallen kabinetten en vier verschillende grondwetten.

Het leiderschap van de Egyptische president Gamal Abdel Nasser tijdens de Suez-crisis in 1956 verleidt Shukri al-Quwatli, op dat moment president van Syrië, er zelfs toe zijn land samen te laten gaan met Egypte. Zo ontstaat in 1958 de Verenigde Arabische Republiek, maar niet voor lang. Na een zoveelste militaire coup wordt opnieuw de Syrische Arabische Republiek uitgeroepen tot in 1963 de pan-Arabische Baath-partij het land bij de kladden grijpt. Wederom wordt er serieus gekeken naar de mogelijkheden van een federatie met Egypte, waar deze keer ook Irak een onderdeel van moet worden.

Er wordt zelfs een datum afgesproken voor een volksreferendum, maar door onderlinge meningsverschillen loopt dat op niets uit. Een samenwerking tussen Syrië en Irak wordt gedwarsboomd door een coup die de Iraakse Baath-partij dwingt een stap terug te doen.

Partijman Salah al-Din al-Bitar wordt de nieuwe sterke man, maar wordt in 1966 door generaal Salah Jadid gedwongen af te treden. Jaren van binnenlandse onrust en een kortstondige oorlog met Israël volgen, die de steun onder de bevolking snel doet dalen. Op 13 november 1970 grijpt de toenmalige minister van Defensie Hafez al-Assad, de vader van Bashar, de macht. Senior gaat snel over tot het opbouwen van een infrastructuur waarmee hij de controle over het land kan behouden.

Soennitische rebellie steekt van tijd tot tijd de kop op, maar Assad drukt dat met harde hand de kop in. Omdat de Baath-partij inmiddels niet meer op goede voet staat met haar Irakese partijgenoten steunt Syrië Iran (en niet Irak) tijdens de oorlog tussen die twee landen. Tien jaar later maakt het land deel uit van de coalitie die Irak binnen valt. Na de dood van zijn vader in 2000 neemt Bashar het over, na ‘gekozen’ te zijn met 97,3 procent van de stemmen.

Wat al die jaren op de achtergrond meespeelt: de familie Assad is afkomstig uit een religieuze minderheid die nooit macht gehad heeft, op korte periodes in de geschiedenis na. Waar de Turkse president Recep Tayyip Erdogan symbool staat voor de wederopstanding van de soennitische islam in Turkije, is Assad bij uitstek een vertegenwoordiger van een geloofsgemeenschap die na eeuwen repressie haar kans schoon ziet en de macht grijpt. Maar waar Erdogan  zijn macht ziet als het herstel van een natuurlijk evenwicht, namelijk de eeuwenlange macht van de Ottomaanse sultans, komt de alawitische heerschappij in Syrië eigenlijk uit het niets.

Dat de alawieten zeer wantrouwend staan tegenover de soennitische meerderheid in het land is dan ook niet gek, gezien het feit dat ze altijd vogelvrij waren onder diezelfde soennieten, al kwamen die dan wel uit een ander land. Hoewel dit uiteraard geen enkel excuus is voor de misdaden van Assad, valt te vrezen dat als hij eenmaal verslagen is er een nieuwe volkerenmoord zal komen: die van de alawieten. Dat zij zich daarom juist nu afwenden van hun geloofsgenoot, is goed te begrijpen.