Aruba wordt de laatste tijd steeds vaker opgeschrikt door kindermisbruik. De Kanttekening vroeg gedragswetenschappers Clementia Eugene en Jan Hendriks en gezinstherapeut Enid de Kort dat te verklaren.

Experts noemen verschillende mogelijke oorzaken voor het kindermisbruik op Aruba, variërend van veel eenoudergezinnen en financiële problemen tot het hoge aantal Venezolaanse en Colombiaanse vluchtelingen op het eiland.

Volgens Sacha Geerman van de Arubaanse Task Force Kinderrechten heeft één op de vijftien kinderen op Aruba te maken met huiselijk geweld, seksueel misbruik, mishandeling of verwaarlozing. Het gaat hier om een voorzichtige schatting van betrokken hulpverleners.

Eind vorig jaar trokken donkere wolken over het doorgaans zo zonnige Aruba. De driejarige peuter Roshandrick en zijn vijfjarige broertje Rishandro bleken te zijn vermoord door hun eigen vader. Er gaat een langere periode van mishandeling en verwaarlozing aan vooraf, wees onderzoek uit. De zaak staat niet op zichzelf. De Arubaanse premier Evelyn Wever-Croes zegt nu een meldcode te willen introduceren voor kindermishandeling.

De daders zijn volgens de experts in de meeste gevallen familie of bekenden van de familie. Een veilige stabiele thuissituatie is dan ook essentieel. ‘Het type relatie dat het kind ontwikkelt met de primaire zorggevers bepaalt de persoonlijkheid van het kind en de latere relaties die het kind aangaat’, legt Clementia Eugene uit. Ze is verbonden aan de Universiteit van Aruba en is bezig met promotieonderzoek op dit gebied. ‘Een kind dat continu liefde, zorg en aandacht heeft genoten van een zorggever, ontwikkelt een zekere gehechtheid. Dat in tegenstelling tot kinderen die zijn verwaarloosd, misbruikt en van het ene naar het andere huis zijn gesleept tijdens de vormende jaren.’

Zulke kinderen zijn volgens Eugene extra gevoelig voor misbruik. ‘De beste manier om kindermisbruik tegen te gaan is dan ook het promoten van permanente zorg voor een kind. Daarnaast moeten kinderen niet langer van hot naar her worden gesleept binnen de jeugdzorg.’

Hoe daders tot hun daden komen is volgens Eugene goed in kaart gebracht. Ze legt uit dat gedrag op twee manieren wordt aangeleerd. ‘Ten eerste door beloning voor onze acties. Ten tweede doordat we anderen observeren en anderen imiteren.’ De algemene consensus onder gedragswetenschappers is dan ook dat ouders die hun kinderen misbruiken vaak zelf ook misbruikt zijn, of grof misbruik bij anderen hebben gezien. ‘Dit patroon wordt vaak geleerde agressie of de geweldscyclus genoemd. Zo wordt gewelddadig gedrag van generatie op generatie overgedragen.’

Waarom Aruba?
Drugs, armoede, ontrouw en financiële problemen spelen op Aruba een grote rol. Deze factoren kunnen voor grote stress zorgen bij ouders die dat weer afreageren op hun kroost. ‘Hoewel het belangrijk is hierbij aan te tekenen dat niet alle ouders die in zulke omstandigheden leven ook overgaan tot misbruik’, zegt Eugene. ‘Het maakt bijvoorbeeld nogal verschil of ouders de adequate vaardigheden hebben om hun kinderen te beschermen. Ook geduld is een cruciale factor voor effectief ouderschap. Ouders die dat niet hebben kunnen, in combinatie met een stressvolle thuissituatie, angst, depressie en lichamelijke pijntjes ontwikkelen. Onder dit soort omstandigheden neigen sommige ouders naar verwaarlozing en fysieke mishandeling van hun kinderen.’

Het komt zelfs voor dat ouders door financiële moeilijkheden hun minderjarige dochters aanzetten tot betaalde seks als manier om de familie te onderhouden. De vraag is nu waarom dit alles op Aruba kennelijk veelvuldig voorkomt. ‘Om dat te kunnen beantwoorden is een breed, lokaal onderzoek nodig’, vindt Eugene. ‘De aantallen moeten in kaart worden gebracht, de aard van het misbruik, het profiel van de slachtoffers, daders en families. Pas dan kunnen we denken aan een plan van aanpak voor de korte of lange termijn.’

De koloniale erfenis is één van de factoren die door sommige zwarte activisten wordt aangevoerd als reden voor destructief gedrag. Gedegen onderzoek naar de gevolgen van slavernij op familiebanden is voor zover bekend nog niet uitgevoerd. Toch deed een grote groep wetenschappers van de universiteiten van Berkeley, Michigan en Santa Barbara een experiment dat daar enigszins op aansluit. Gedurende tientallen jaren werden personen gevolgd binnen het onderzoeksprogramma Youth-Parent Socialization Panel Study. In 1965 werden mensen als schoolverlater samen met hun ouders geïnterviewd en vervolgens in 1973, 1982 en 1997 weer. Zo kon een goed beeld worden geschetst van de samenhang tussen generaties, alsmede de invloed van grote gebeurtenissen in iemands leven. Eén van de uitkomsten was het feit dat politieke denkbeelden min of meer één op één worden overgenomen tussen generaties. Conservatieven die meewerkten aan het onderzoek, bleken op latere leeftijd grotendeels hetzelfde gedachtengoed aan te hangen als hun ouders.

Wat dit onderzoek aantoonde is dat gedrag, houding en zelfs politieke en culturele bagage wordt doorgegeven van generatie op generatie. Als we dit op Aruba projecteren, komt de vraag op of zijn verleden van kolonialisme – maar zonder plantages, zoals dat bijvoorbeeld in Suriname wel het geval was – een oorzaak is voor de misbruik van kinderen.

Jan Hendriks is bijzonder hoogleraar Forensische Orthopedagogische Diagnostiek en Behandeling aan de Universiteit van Amsterdam, bijzonder hoogleraar Forensische Psychiatrie en Psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en vast lid van de Commissie Samson, die onderzoek doet naar seksueel misbruik van kinderen die op internaten en in pleeggezinnen zijn geplaatst. ‘Het is bijzonder lastig om te spreken over de specifieke situatie op Aruba, omdat kindermisbruik iets is dat wereldwijd voorkomt. We moeten dan ook niet denken dat het er in Nederland wat dat aangaat zo veel beter gaat. Ook in ons land gaat het om honderdduizenden bekende gevallen. Wel is het zo dat Aruba meer eenoudergezinnen kent, waardoor er meer dan gemiddeld stress heerst bij de ouder die zorg draagt voor meestal meerdere kinderen’, zegt Hendriks. ‘Dan wordt er wel eens een mep uitgedeeld.’

Hendriks is bekend met de Youth-Parent Socialization Panel Study. ‘Of je met de uitkomsten van dat onderzoek vervolgens een verband kunt leggen tussen misbruik op Aruba en de koloniale tijd op het eiland lijkt me vergezocht. Wij zouden dan, als oud-slavenhouders, ook nog altijd lijfstraffen uitdelen. Wat je wel kunt stellen is dat er een enorme variatie zit in de daderprofielen bij dit type misdaden. Sommige daders zijn anti-sociaal, zijn zelf misbruikt op jonge leeftijd of hebben een ander trauma opgelopen. Maar ook iets banaals als de tijdelijke afwezigheid van een moeder kan ertoe leiden dat een man zich vergrijpt aan een jong kind, omdat hij domweg zin heeft in seks.’ Hendriks kan niet zeggen of de problemen op Aruba ook spelen binnen de Arubaanse gemeenschap in Nederland. ‘Daar weet ik niets van.’

Een ander element dat op Aruba speelt is de enorme vluchtelingenstroom die voor mensen in Nederland nog grotendeels onzichtbaar is. Gezinstherapeut Enid de Kort ziet om die reden in haar praktijk problemen gecompliceerder worden. ‘We zijn van circa zestigduizend inwoners naar ruim twee keer zoveel gegaan. Dat komt door de onrust in landen als Colombia en recentelijk Venezuela, waardoor grote aantallen vluchtelingen uit die landen hun heil op eilanden als Curaçao en Aruba zoeken.’

‘De nieuwkomers brengen trauma’s mee’, weet De Kort. ‘Ze zijn niet voor niets gevlucht en maken van alles mee voordat ze hier aankomen. Door de import van andere normen en waarden ontstaan problemen. Je kind slaan met een riem is niet normaal, maar in sommige culturen die hier nu bestaan, wordt dat wél als normaal gezien.’ Ze pleit voor strengere migratiewetgeving. ‘We moeten kijken wie we het land binnenhalen, nu komen vooral laaggeschoolden.’

De Kort ziet groeiend maatschappelijke bewustzijn over de kwestie. ‘Het taboe op kindermisbruik is er wel vanaf’, merkt ze. ‘Vanuit de stichting Fundacion Respeta Mi geef ik, in samenwerking met UNESCO, workshops op scholen over relaties. Hoe kies je een partner? Hoe kijk je naar relaties? Zulke vragen komen aan bod, om zo hopelijk tot betere relaties te komen op Aruba. We staan in de wereldtop wat betreft het aantal echtscheidingen.’

De Kort noemt nog een andere verklaring voor het misbruik. ‘Huiselijk geweld is één van de grootste problemen hier. Een mogelijke verklaring daarvoor is de feestcultuur die we hier hebben. We zitten nu middenin de carnavalsperiode. Er wordt veel gedronken, er is hedonistisch gedrag. Dat zet erg veel druk op relaties en is absoluut een factor van belang bij het in stand houden van een gezonde relatie.’

In maart is er een grote conferentie over kindermisbruik op Aruba. ‘Samen met Antilliaanse en Nederlandse partners. Er moet meer familiebeleid komen, we werken nu veel te versnipperd. Er moet nog veel gebeuren. Maar ik ben hoopvol.’