De tweedelige BBC-documentaire India: The Modi question belicht de spanningen in India tussen de hindoe-meerderheid en de islamitische minderheid. Premier Narendra Modi zou ‘actief’ hebben bijgedragen aan een etnische zuivering van moslims in het land. India reageerde not amused en heeft de docu inmiddels verboden. Indiërs in Nederland reageren in de Kanttekening op de BBC-film.

De Indiase regering, al jaren gedomineerd door Modi’s Bharatiya Janata Partij (BJP), haalt alles uit de kast om de kritische documentaire niet in India te laten vertonen: van elektriciteitsuitval op de campus van de universiteit in Delhi tot arrestaties van Indiase studenten die de docu stiekem toch willen bekijken. Tevergeefs: de BBC-productie, met een centrale rol voor premier Modi, is een veelbesproken onderwerp in het nieuws. Veel mensen kunnen niet wachten om de film te zien.

De tweedelige serie laat zien hoe minister-president Narendra Modi, sinds 2014 premier van India, aan de macht wist te blijven. Een van de meest spraakmakende passages in de documentaire gaat over het bloedbad in de Noord-Indiase staat Gujarat in 2002, waarvan Modi destijds eerste minister was. Nadat in februari van dat jaar een trein met daarin hindoepelgrims in brand was gestoken, braken er rellen uit. In enkele maanden tijd vielen er meer dan duizend doden en rond de 2500 gewonden, voornamelijk moslims.

Het meest controversieel is dat de documentaire zegt zich te baseren op een ongepubliceerd rapport van de Britse regering, dat in handen van de BBC is beland. Hieruit zou blijken dat het bloedbad in Gujarat in feite een etnische zuivering was, waarbij de islamitische minderheid slachtoffer was van hindoe-extremisten. Het rapport zou spreken van ‘wijdverbreide en systematische verkrachtingen van moslimvrouwen’. Modi speelde hierin volgens Jack Straw, destijds de Britse minister van Buitenlandse Zaken, een actieve rol door de extremisten te steunen en de politie opdracht te geven niet in te grijpen.

De Indiase autoriteiten spreken van ‘anti-India rotzooi’ en hebben de documentaire door heel het land verboden. India eiste dat Twitter, Facebook en YouTube de film zouden blokkeren, wat beide platforms in sommige gevallen ook deden. Twitterbaas Elon Musk ontkent echter elke verantwoordelijkheid voor dergelijke censuur.

Vrijheid van pers

De Zuid-Indiase Kumaran Gopal* (36) vindt het verbieden van de docu ‘belachelijk’. Hij woont in Utrecht en werkt als ontwikkelaar bij een vastgoedbedrijf. Gopal, zelf hindoe, vertelt dat het juist belangrijk is dat Indiërs en de rest van de wereld over mensenrechtenschendingen in India geïnformeerd worden.

‘Iedereen heeft het recht om te zien wat er in India gebeurt. Bovendien: in een vrije samenleving, en ik neem aan dat India zich zo wil presenteren, wordt kritiek niet weerlegt met censuur, maar met feiten en tegenargumenten. Natuurlijk zijn er goede kanten van de Indiase regering. Zo geeft de BJP van Modi India een gezicht in de wereldpolitiek. Bijvoorbeeld doordat hij zich niet voor het karretje laat spannen van andere grootmachten, zoals China. Maar wat ik heel kwalijk vind aan de partij is dat ze het hindoenationalisme promoot en daarmee minderheden benadeelt, waardoor groepen tegenover elkaar komen te staan.’

India is volgens Gopal altijd een land geweest van verschillende subculturen, talen en volken. ‘Dat is de identiteit van India. De kracht van een democratie is niet alleen de stem van de meerderheid, maar juist de wijze waarop deze met minderheden omgaat. Als India daadwerkelijk geloofwaardig wil zijn als supermacht, dan zullen Modi en de BJP zich daarin moeten verbeteren.’

Eenzijdig beeld

Sommige Indiërs vrezen daarentegen dat de BBC-documentaire kan leiden tot nieuwe rellen tussen religieuze gemeenschappen in India. Ook vragen ze zich af of het verstandig is om de documentaire uit te zenden in India. ‘India is een land met verschillende religieuze gemeenschappen’, stelt de 37-jarige Hemant Mishra uit Utrecht. Hij werkt als ict-medewerker. ‘We moeten ervoor zorgen dat deze gemeenschappen in vrede en harmonie naast elkaar leven.’

Mishra volgt de Indiase politiek op de voet en heeft veel sympathie voor de Indiase premier Modi. Hij is niet de enige: in India heeft Modi een trouwe aanhang van vele miljoenen. Intussen waarschuwen mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty en Human Rights Watch voor de toenemende onderdrukking van de moslims, christenen en de lagere klassen in India. En spreken deze organisaties van een onderdrukking van de vrijheid van de pers.

Volgens Mishra zal het uitzenden van de documentaire pijn en leed van het verleden naar boven halen, wat tot spanningen kan leiden. ‘De rellen vonden plaats in 2002. Waarom koos BBC ervoor om nu pas de documentaire uit te zenden?’ Ook denkt hij dat de documentaire is uitgebracht omdat het Westen een negatief imago van India wil creëren omdat India een belangrijke internationale speler is in de wereldmarkt. ‘De timing vind ik merkwaardig. Laten we niet vergeten dat India een grote concurrent is in de economische markt.’

Hij vervolgt: ‘Beide partijen, de hindoes en moslims, waren destijds verantwoordelijk voor het geweld. In beide gemeenschappen vielen doden en gewonden. Ik geloof werkelijk niet dat Modi dit geweld opzettelijk zou hebben aangesticht, want het begon allemaal met de brand van een trein met daarin hindoepelgrims. Een brand waar de BBC overigens nauwelijks aandacht aan besteedt in de documentaire. Dat beide groepen elkaar in de haren vlogen kwam door verschillende gebeurtenissen die elkaar opvolgden.’ Hoewel Modi door het rapport van de Britse regering als de veroorzaker van de rellen in Gujarat wordt genoemd, gelooft Mishra niet dat dit waar kan zijn. ‘Er is helemaal geen hard bewijs dat Modi de aanstichter was.’

‘Ik durf de documentaire niet te kijken, bang dat ik geëmotioneerd raak’

Ook vindt Mishra het ongeloofwaardig dat Modi in de documentaire naar voren komt als een tiran en dat de mensenrechtensituatie in India onder zijn regering enorm is verslechterd, zoals de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties eind 2022 nog concludeerde. ‘Ik heb 25 jaar in India gewoond. Er was altijd al geweld tegen religieuze minderheden. Dat is niet toegenomen nadat in 2014 Modi aan de macht kwam. We zouden de geschiedenis moeten onderzoeken en kijken waarom we hier vandaag staan ​​en hoe we een oplossing kunnen vinden voor gemeenschappelijke disharmonie.’

‘Wat veel mensen vergeten is dat India een enorm groot land is; het is bijna een continent. Dus als er ergens geweld is, dan kun je niet verwachten dat de Indiase premier direct kan ingrijpen. Er zijn verhoudingsgewijs in India maar weinig politieagenten en zij zijn veel minder toegerust om een ​​gewelddadige menigte tegen te houden dan agenten in westerse landen. De documentaire voegt er naar mijn idee dus helemaal niets aan toe. Overal op de wereld bestaan problemen.’

Maakt geen verschil voor moslims

Een groot deel van de familie van de Indiase Suhaib Roomy (31 jaar) uit Zaandam komt uit Ahmedabad, de hoofdstad van de staat Gujarat, waar in 2002 de rellen plaatsvonden. Hij is moslim en groeide op in de Indiase hoofdstad Delhi. ‘Ik was amper tien jaar toen ik hoorde dat er in Ahmedabad rellen waren uitgebroken. Op die leeftijd begreep ik nog niet zo goed wat er aan de hand was. Maar nu ik ouder ben, ken ik de verhalen van mijn familie met afgrijselijke details over het geweld. Die verhalen raken mij zo zeer, dat ik de documentaire niet eens durf af te kijken. Ik ben bang dat ik geëmotioneerd raak.’

Het had weinig gescheeld of de familie van Roomy was ook slachtoffer. Maar omdat hun huis werd beschermd door stevige hekken konden de hindoe-extremisten het niet bereiken. Desondanks zorgt de berichtgeving over de Gujarat-rellen voor angstklachten bij Roomy: ‘De moslimgemeenschap in Ahmedabad, die al marginaal was, kende in die tijd veel intimidatie en discriminatie, doordat het nationalisme van Modi daar sterk aanwezig was. Vandaag de dag, nu Modi aan de macht is in India, is de haat tegen moslims en het geweld alleen maar verergerd.’

Zijn broer, die nog in Delhi woont en studeert aan de universiteit, wilde samen met een groep studenten de documentaire bekijken. Ze werden echter tegengehouden door de politie. Roomy: ‘Ik vroeg mijn broer: ‘Waarom doe je dit? Je weet toch dat de politie dan achter je aankomt?’ Maar hij zei dat iedereen al de waarheid weet over de rellen in Gujarat en dat ze de docu wilden bekijken om een statement te maken tegen de regering, om te laten zien dat het verbod waarheid niet zal verbergen.’

Gaat de BBC-documentaire de moslimgemeenschap in India helpen? Roomy betwijfelt het: ‘Wat de documentaire laat zien over Modi – zijn haat tegen de moslimgemeenschap, zijn rol bij de gewelddadige rellen en zijn wil om India vrij te maken van moslims – is al heel lang bekend in India. Ook Modi-aanhangers weten het. Iedereen in India weet het: Modi heeft het bloedbad in Gujarat laten gebeuren om moslims ‘een les te leren’ en om te laten zien dat ze niet in India thuishoren. De aanhangers van Modi zien hem als een soort messias, die de Indiërs komt verlossen van de moslims. Ik denk dat het uitzenden van deze documentaire weinig verschil zal uitmaken voor het lot van moslims.’

* De naam Kumaran Gopal is gefingeerd omdat geïnterviewde problemen kan krijgen door publiekelijk kritiek op Modi en zijn regering te uiten. Zijn naam is bekend bij de redactie.