Abdel Fatah al-Sisi regeert Egypte al bijna een decennium met harde hand en vervolgt politieke tegenstanders rücksichtslos. Veel Egyptenaren zijn hem en zijn regime meer dan zat, vanwege de extreme corruptie in het land en de torenhoge inflatie. Hangt er opnieuw een revolutie in de lucht, een nieuwe Egyptische Lente?

Vandaag precies twaalf jaar geleden begon de Egyptische Revolutie, die leidde tot de val van dictator Hosni Mubarak. Vervolgens brachten democratische verkiezingen islamitische Moslimbroederschap aan de macht. Aan die korte periode van democratie kwam in 2013 een einde, toen het leger de macht weer greep.

De Utrechtse islamwetenschapper Joas Wagemakers, gespecialiseerd in de geschiedenis van de Moslimbroederschap, vertelt dat de situatie in Egypte onder Sisi erger is dan onder Mubarak, die van 1981 tot 2011 president van Egypte was. ‘Onder Mubarak was er wel enige politieke vrijheid’, zegt hij.

‘De Moslimbroederschap mocht aan de verkiezingen meedoen, wel in lijstverbinding met andere partijen, en sociale activiteiten ontplooien. Nu is de Moslimbroederschap verboden. Moslimbroeders zitten in de gevangenis, zijn gedood of leven in ballingschap.’ Ook andere oppositiegroeperingen hebben het volgens Wagemakers moeilijk. ‘Egypte laat wel andere partijen toe, maar binnen een beperkte bandbreedte.’

In Egypte bestaat er geen oppositie, stelt de Egyptische liberale oud-politicus Amr Abdelhaday. Hij woont als balling in het Verenigd Koninkrijk. ‘Het is allemaal schijn. Die zogenaamde oppositiepartijen in Egypte voeren geen echte oppositie. Ze zeggen alleen wat ze mogen zeggen.’

George Kras*, een oud-journalist die in Egypte woont, vult aan: ‘Kritiek op Sisi en op het leger is verboden. Je wordt meteen gebrandmerkt als ‘Moslimbroeder’. Alle kritiek op Sisi is staatsgevaarlijk, want hij is de staat.’

Bestaanszekerheid aangetast

De protesten van 2011 zorgden voor de val van Mubarak en maakten de eerste vrije verkiezingen in Egypte mogelijk. Zo kwam in 2012 Mohammed Morsi aan de macht. Dat hij faalde als president lag niet zozeer aan zijn Moslimbroederschap, maar aan de omstandigheden, stelt Wagemakers. ‘De Moslimbroeders waren onervaren omdat ze stelselmatig buiten de macht waren gehouden. Nu moesten ze opeens een land met grote problemen regeren, waarbij ze voortdurend moesten laveren tussen gevestigde belangen van het leger en het wantrouwen van anderen. Dat lukte ze niet. Daarom steunden veel Egyptenaren de staatsgreep door het leger.’

Een tijdlang leek het – ondanks alle repressie – relatief goed te gaan met Egypte, omdat Sisi met grote bouwprojecten voor werkgelegenheid zorgde. Maar Egypte moet de leningen die het daarvoor aanging nog terugbetalen. En dat geld is er niet, mede omdat er veel geld in de zakken van hoge officieren van het leger is terechtgekomen. Daarnaast kampt Egypte met een enorme inflatie, die mensen in hun bestaanszekerheid aantast. ‘De Egyptische pond is enorm in waarde gedaald, maar de salarissen van mensen zijn nauwelijks omhoog gegaan’, zegt Kras. ‘Maar mensen zijn bang om de straat op te gaan, vanwege repressie door het regime. Ze willen liever emigreren naar het buitenland.’

De Egyptische aannemer Mohamed Ali, die tegenwoordig in ballingschap in Spanje woont, ziet wel mogelijkheden voor een nieuwe volksopstand. Drie jaar geleden voorspelde hij dat Egypte op 25 januari 2020 – toen negen jaar na het begin van de revolutie – massaal in opstand zou komen tegen Sisi en zijn corrupte regime. Er gebeurde echter niets en Mohamed Ali kon Egypte niet meer in.

Twee weken geleden veroordeelde het regime Ali bovendien bij verstek tot levenslang en kwam hij op de terreurlijst terecht. In reactie hierop is hij nog vuriger gaan geloven in zijn zaak: ‘Ik zal strijden totdat het leger stopt ons land te overheersen’, zegt hij. ‘Enkele jaren geleden durfde niemand op sociale media kritisch te schrijven over Sisi. Dat gebeurt nu wel. Veel jonge mensen laten hun ongenoegen blijken over Sisi, het leger en de corruptie. Dat zie ik als een groot succes. Ons land eeuwenlang gekoloniseerd door vreemde mogendheden, nu wordt het gekoloniseerd door de Amerikanen en de Golfstaten. We moeten Egypte aan de Egyptenaren teruggeven. En dat kan alleen als het leger geen politieke macht meer heeft.’

Amr Abdelhaday is sceptischer: ‘Ik geloof niet zo in een nieuwe revolutie. Veel Egyptenaren vrezen dat het regime dan keihard zal ingrijpen. Wat wel mogelijk is dat ontevreden elementen in het leger een coup plegen en Sisi aan de kant zetten. Maar dit kan tot een burgeroorlog leiden. Want Sisi wil, net als de Syrische dictator Bashar al-Assad, koste wat het kost aan de macht blijven. Als dat lukt, zal dat een grote vluchtelingenstroom naar Europa veroorzaken, want veel Egyptenaren willen ontsnappen aan de uitzichtloze situatie waarin ze zich nu bevinden.’

‘Voor de mensen die verandering wilden, heeft de Arabische Lente geen verbetering gebracht’

‘Het mooiste zou natuurlijk zijn als Sisi de macht overdraagt aan een burgerlijke regering’, vervolgt Abdelhaday. ‘Die weet beter hoe je een land goed moet besturen, maar dat zie ik helaas niet zo snel gebeuren.’ Belangrijk in dit verband is ook de verdeeldheid van de oppositie in het buitenland. ‘Er was een parlement in ballingschap in Turkije. Er zou ook een regering in ballingschap worden gevormd, maar omdat Turkije ons parlement besloot te verbeiden en de liberalen en de Moslimbroeders met elkaar ruzie kregen is hier uiteindelijk niets van terecht gekomen.’

Ballingschap

Het leven van Egyptische ballingen is niet altijd makkelijk. Mohamed Ali verloor veel van zijn kapitaal, vertelt hij, wat hem niet onberoerd laat. Hij leeft nu in alle vrijheid in Spanje. Zijn vrouw en kinderen wonen in Turkije, maar hebben daar nog steeds geen verblijfsvergunning gekregen.

Turkije en Qatar ontvingen uitgeweken Moslimbroeders aanvankelijk met open armen. Deze landen zagen in hen ideologische bondgenoten. Ze kwamen hier recentelijk echter op terug, omdat ze streven naar betere betrekkingen met Egypte. Zo zette Ankara in 2021 enkele tv-shows van de Moslimbroeders stop, die uitzonden vanuit Turkije. Ook verbood de Turkse regering in mei 2022 het aan de Egyptische Moslimbroederschap gelieerde tv-kanaal Mekameleenom nog langer vanuit Istanbul te opereren.

Turkije en Qatar pakken daarnaast ook ballingen uit Egypte aan die niet verbonden zijn aan de Moslimbroederschap. Een Turkse regeringsfunctionaris appte in oktober 2021 diverse van deze ballingen, met het verzoek om kritische tweets over Sisi te verwijderen. Ook Adbelhaday, die op dat moment in Qatar woonde, kreeg een app. ‘Niet veel later kreeg ik van de autoriteiten in Qatar het verzoek om mijn Twitteraccount te verwijderen. Toen ik dat weigerde, hielden ze mij twaalf dagen vast. Ik mocht al die tijd niet met mijn vrouw en dochter bellen. Dat mocht pas toen ik het ziekenhuis lag, omdat ik in hongerstaking was gegaan.’ De autoriteiten van het oliestaatje verwijderden alle tweets die Abdelhaday tussen 2013 en 2021 had geplaatst. ‘Ze pikten mijn laptop en mobiele telefoon in en veranderden al mijn wachtwoorden. Dat was erg vervelend. Maar ik blijf kritisch over Sisi twitteren.’

‘Democratie zal terugkeren’

Al deze repressie kan leiden tot moedeloosheid. De Arabische Lente, die twaalf jaar geleden zo optimistisch begon, is volgens Joas Wagemakers op een fikse teleurstelling uitgelopen. In Egypte is de revolutie mislukt, in Jemen woedt een verschrikkelijke burgeroorlog en ook in Syrië is de burgeroorlog nog niet voorbij – al lijkt het er wel op dat Assad deze gaat winnen. In Tunesië, ten slotte, leek het lange tijd goed te gaan, maar inmiddels heeft dit land ook een autoritaire president die het parlement en de grondwet opzij heeft geschoven. ‘Voor de mensen die verandering wilden, heeft de Arabische Lente geen verbetering gebracht.’

Abdelhaday wil niet bij de pakken neerzitten, vertelt hij, maar wel realistisch blijven: ‘De democratie zal terugkeren in Egypte, maar dat zal tijd kosten. Het wordt een moeilijke tijd, want Egypte kampt met grote financiële problemen die een nieuwe regering niet zomaar oplost.’

Wagemakers staat er op een vergelijkbare manier in. ‘Vanwege de stevige grip die het regime heeft op de macht, de structurele problemen in het land, de verdeelde oppositie en de onrealistische verwachting bij veel mensen dat democratie ook snel meer welvaart brengt, is democratisering in Egypte waarschijnlijk iets van de lange adem.’

Mohamed Ali is een stuk optimistischer. ‘Op sociale media zie ik elke dag goede ideeën van mensen voorbij komen. Ze weten hoe het wel moet in Egypte. Daarom heb ik vertrouwen in een goede toekomst.’ Heel lang zal die toekomst niet op zich laten wachten, meent hij. ‘Mensen hebben honger. Als de koning de mensen geen eten meer geeft, dan eten ze de koning op.’

* Vanwege zijn veiligheid wil George Kras niet onder zijn echte naam in dit artikel. Zijn identiteit is bij de redactie bekend.