‘Het is verontrustend dat een groot deel van de Turkse bevolking al ruim een eeuw ervan overtuigd is dat de Armeense genocide noodzakelijk en terecht was.’

Hayko Bagdat, de bekendste Armeense journalist van Turkije, vluchtte na de couppoging van 15-16 juli 2016 naar Duitsland vanwege de heksenjacht van het Recep Tayyip Erdogan-regime op critici. Bagdat is een felle tegenstander van het regime. Hij wordt beschuldigd van lidmaatschap van de Hizmet-beweging, onder meer omdat hij werkte voor (inmiddels door het regime gesloten) media die gelieerd waren aan de beweging. Het regime houdt Hizmet verantwoordelijk voor de couppoging en heeft haar uitgeroepen tot een terroristische organisatie. Bagdat ontkent dat hij gelieerd is of was aan de beweging. Hij omschrijft zichzelfs als ‘revolutionair-links’ (extreem-links). In Duitsland begon hij een nieuw leven, maar ook daar voelt hij zich niet helemaal veilig. Zijn publieke optredens doet hij met een kogelwerend vest en als iemand hem wil ontmoeten kan dat pas na goedkeuring van zijn beveiligingsteam. De Kanttekening sprak Bagdat, onder meer over de recente erkenning van de Armeense genocide door de Tweede Kamer en mensenrechtenschendingen in Turkije.

In Nederland was er de afgelopen weken veel discussie over de erkenning van de Armeense genocide. Hoe kijk jij daarnaar?
‘Het is ten eerste van belang om een diagnose te stellen. De Turkse staat is sinds 1915 een moorddadige staat. Als ik dat zeg haal ik de woede van boze Turken op de hals, alsof ik ze allemaal moordenaars noem. Mijn vrouw is Turks, ik heb het niet over het volk als geheel, maar over een politieke beweging. Daarom noem ik ook specifiek Erdogan een moordenaar, niet alle andere Turken. De staat heeft circa anderhalf miljoen Armeniërs, onder wie vrouwen en kinderen, vermoord. In Anatolië is een heel volk, een beschaving, een cultuur uitgeroeid. Een groot deel van het Turkse volk was daar op de één of andere manier bij betrokken. Turkse pasja’s, Koerdische stammen en rijke families in Istanbul kregen een aandeel van de oorlogsbuit of zelfs een groot deel van de bezittingen van de Armeniërs. Het is verontrustend dat een groot deel van de Turkse bevolking er al ruim een eeuw van overtuigd is dat de Armeense genocide noodzakelijk en terecht was.’

Dat velen het niet als genocide willen erkennen is bekend, maar geloof je ook dat de moord op honderdduizenden Armeniërs door een groot deel van het Turkse volk wordt goedgepraat?
‘We bevinden ons al meer dan honderd jaar in deze ellende. Omdat de Turkse staat erin is geslaagd het volk te overtuigen van het eigen gelijk als het gaat om de moorden die ze heeft gepleegd, lopen de moordenaars nog steeds vrij rond. De staat kan ieder moment weer bepaalde groepen mensen vermoorden, terwijl het volk weer zal denken dat dat nodig en terecht is. Turkije is immers een land waar na de moord op de Armeense journalist Hrant Dink (1954-2007, red.), honderden mensen tijdens een voetbalwedstrijd op de tribune witte mutsen droegen (staat symbool voor de moordenaar van Dink, omdat hij dat droeg tijdens de moord, red.) en ‘wij zijn allemaal Ogun Samast’ (de moordenaar van Dink, red.) scandeerden.’

Is de Turkse staat nog steeds in staat om op grote schaal mensen ten vermoorden?
‘De advocaten van Nuriye en Semih (linkse activisten die in hongerstaking gingen nadat ze door het regime per decreet werden ontslagen en opgepakt, red.) hebben per toeval dossiers naar buiten gebracht die vonden in het gerechtshof Caglayan in Istanbul. In die dossiers staan dat vier vrouwelijke Hizmet-sympathisanten ernstige verwondingen hadden aan hun dikke darm. Ze zijn hoogstwaarschijnlijk verkracht met een wapenstok. Weet jij wat dat betekent? De bendes die tijdens de Armeense genocide Armeense vrouwen hebben verkracht: soortgelijke bendes zijn nog steeds springlevend in Turkije. Het enige verschil is dat ze het nu hebben gemunt op regeringskritische moslima’s met hoofddoek. Daarom herhaal ik zo vaak de kreet ‘de moordenaar loopt vrij rond in Turkije’. Groepen in Turkije die de moorden en martelingen van de staat hebben vergoelijkt of een oogje hebben dichtgeknepen, betalen daar nu een zware prijs voor. Hebben die groepen nu begrepen hoe de staat mensen kan vermoorden en op de meest verschrikkelijke manieren over de schreef kan gaan?’

Ook Hizmet-sympathisanten hebben nu de donkere kant van de staat aan den levenden lijve ondervonden.
‘Ik hou er niet van om ‘zie je wel’ te zeggen tegen mensen die een catastrofe meemaken. Het is ook niet dat ik telkens gelijk wil hebben. Ik wil gewoon dat andere groepen niet meemaken wat het Armeense volk heeft meegemaakt. Ik zeg deze dingen al meer dan tien jaar, ik ben er niet gisteren mee begonnen. Ik zei dit ook in uitzendingen van de aan Hizmet gelieerde televisiezenders, toen alles nog koek en ei was tussen Hizmet en de AKP (Erdogans partij, red.). Het punt is dat de moordenaar al meer dan honderd jaar bezig is met moorden en dat steeds verschillende groepen aan de beurt komen. Hizmet-sympathisanten dachten nooit dat de staat zich tegen hen zou keren, omdat ze zichzelf als ‘kinderen’ van de staat zagen. Maar dat waren de circa anderhalf miljoen vermoorde Armeniërs ook. Zij waren ook aanwezig in het staatsapparaat, er was zelfs een Armeens-Ottomaanse minister van Buitenlandse Zaken. Toch zijn ze afgeslacht.’

Je ziet dus parallellen tussen toen en nu?
‘Ik vraag aan mijn vrienden die nu pas de terreurdaden van de staat hebben ontdekt: zie je hoe mensen gedemoniseerd worden? Hoe je naam of identiteit als scheldwoord wordt gebruikt? Hoe de staat heel simpel een excuus kan vinden om duizenden mensen ‘op de brandstapel te gooien’? De slachtoffers van vandaag begrijpen mij en de Armeniërs beter nu ze zien tot welke gruweldaden Turkije in staat is. Ik krijg nu ook veel telefoontjes van Hizmet-sympathisanten. Ik probeer hun zo veel mogelijk te helpen. Het is oneervol om naar de achtergrond of identiteit van een slachtoffer te kijken. Wat ik nu doe, is voor mij ook een bedankje aan de moslims die een deel van mijn voorouders meer dan honderd jaar geleden hebben gered van de dood. Ik zeg ook dat er vandaag geen ‘Armeens probleem’ meer is in Turkije. Om een heel simpele reden, er zijn namelijk maar zo’n vijftigduizend Armeniërs over in het land. De problemen van de LGBT-gemeenschap in het land zijn groter, er worden regelmatig transgendersekswerkers vermoord.’

In een tweet waarschuw jij dat de misdaden zich kunnen herhalen als we daar niet snel iets aan doen. Waar ben je vooral bang voor?

‘Ik vrees moordpartijen, massaslachtingen, een genocide of burgeroorlog in Turkije. Moge God ons daarvoor behoeden. Ook de aanval van het Turkse leger op Afrin is zorgwekkend. Het verzet in Afrin kan net zo eindigen als het verzet eerder in het zuidoosten van Turkije, waar Koerden zijn vermoord. Veel Koerden uit Afrin zullen mogelijk gedwongen worden te vertrekken richting gebieden waar IS de macht heeft. De Koerden in Afrin hebben niet eens één kogel geschoten richting Turkije, maar het Turkse leger heeft het gebied toch bezet, alleen maar om de Koerdische autonomieambities de kop in te drukken. Als er een massaslachting plaatsvindt in Afrin, zal er ook geen Koerd meer overblijven in Turkije. Meer dan honderdvijftigduizend militanten van SADAT (Erdogans privéleger, red.) staan klaar voor oorlog. Maffiabaas Sedat Peker (vertrouweling van Erdogan, red.) is er klaar voor. Een burgeroorlog staat op het punt los te barsten in Turkije. Turkije gaat in volle vaart die kant op.’

Dink zei in één van zijn laatste interviews dat het voor hem weinig zou uitmaken als westerse landen de genocide zouden erkennen. De Turken en de Armeniërs moesten het volgens hem zelf oplossen. Hoe denk jij daarover?
‘Bijna tien jaar geleden heb ik tijdens een bijeenkomst van het Abant Platformu (een bijeenkomst georganiseerd door Hizmet, red.) het volgende gezegd: binnenkort is het 24 april en gaan alle Turkse kranten en televisiezenders zich richten op hoe de Verenigde Staten of Europa de Armeense genocide definiëren. Als Barack Obama het woord genocide gebruikt wordt Turkije pissig. Mijn advies destijds aan alle kranten was om op de voorpagina enkel al-Fatiha (het gebed dat moslims onder andere uitspreken wanneer iemand dood is, red.) te schrijven. Misschien kan dat de pijn van de Armeniërs verzachten en een opening betekenen voor de oplossing van het probleem. Dit probleem zal niet worden opgelost door de dingen die westerse landen zeggen of doen, maar door de affectie en empathie dat het Turkse volk zal moeten tonen voor de vermoorde Armeniërs. Wanneer ze voor deze mensen een eervol graf bouwen. Wanneer ze met respect zullen buigen voor de gevallenen. Wanneer ze volgens hun eigen religieuze tradities gebeden uitspreken. Mijn oplossing is dus heel simpel. Noem een moordenaar ook een moordenaar, geef de slachtoffers de rechten die ze verdienen en gun de slachtoffers een fatsoenlijke begraafplaats. Daarna mag iedereen zijn weg gaan, wie dan nog wil haten, mag dat doen, maar wie elkaar wil omhelzen en terug wil keren naar Turkije, zal ook daar de kans voor moeten krijgen.’

Is er onenigheid tussen de Armeniërs in Turkije en de Armeense diaspora in het buitenland over hoe het probleem aangepakt moet worden?
‘De Armeniërs in de Verenigde Staten en Europa zijn ook maar mensen uit bijvoorbeeld Sivas of Malatya (Turkse provincies, red.). Ook zij weten ruim een eeuw na de genocide nog steeds niet waar hun voorouders zijn begraven. Het is begrijpelijk dat ze er alles aan doen om deze kwestie overal aan te kaarten en op de agenda te zetten. De Armeniërs in Turkije, daarentegen, zijn in mijn ogen oorlogsgevangenen. De Armeense bestuurders, pastoors en andere leiders zijn niet vrij om te zeggen of te doen wat ze willen. Ik heb me daar niet door laten tegenhouden, ik heb alsnog alles gezegd wat er gezegd moest worden. Armeniërs zoals Hrant Dink, Garo Paylan en Rober Koptas hebben dat ook gedaan. Maar er werd en wordt niet geluisterd, sterker nog, je kan vermoord worden om zulke uitspraken.’

Hoe lang moeten Turken en Armeniërs nog wachten op verzoening?
‘Soms denk ik nog tweeduizend jaar. Mensen rouwen nog steeds om de moord op Abel, de zoon van Adam, en de moord op Hoessein, de kleinzoon van Mohammed. Pijn zal op deze wereld nooit helemaal verdwijnen, het maximale dat we kunnen doen is het bieden van troost. En Armeniërs kunnen alleen getroost worden door de Turkse bevolking. De Turkse staat heeft er echter voor gekozen om de doden te beledigen, leugens te verspreiden en de moordenaars te belonen. Ik woonde met een heleboel Armeense families pal naast de Talat Pasa-basisschool in Istanbul (vernoemd naar Talat Pasja, 1872 -1921, één van de leiders van de nationalistische Jonge Turken en één van de aanstichters van de Armeense genocide, red.). De staat vereert moordenaars van Armeniërs door straten, scholen en andere dingen naar hen te vernoemen. Tegelijk hebben ze het over hoe barmhartig en rechtvaardig de islam en moslims zijn. Ik geloof dat veruit de meeste moslims in Turkije leugenaars zijn.’

Kan het feit dat verschillende groepen in Turkije één voor één kennismaken met de harde hand van de staat ook niet een lichtpuntje betekenen, voor een toekomst waar mensen met verschillende achtergronden elkaar beter begrijpen?
‘In Turkije is zowel het slachtoffer als de dader overdreven hartstochtelijk. Daarom is het heel lastig om daar een antwoord op te geven. Wat moet ik zeggen tegen de meer dan tachtig miljoen mensen in Turkije die van mening zijn dat wanneer de staat een moord pleegt daar wel een verdomd goede reden voor zal zijn? Er zijn miljoenen die denken dat de moord op Berkin Elvan (alevitische tiener die tijdens de Gezi-protesten tegen het Erdogan-regime werd geraakt door een traangasgranaat van de politie, in coma raakte en overleed, red.) een moord in het belang van het Turkse volk is. Dat door de straten sleuren van het dode lichaam van Haci Birlik (een Koerdische activist die in 2015 door de veiligheidsdiensten werd vermoord, red.) in het belang van het Turkse volk is, evenals het vastzetten van journalisten zoals Ahmet Sik en politici zoals Selahattin Demirtas. Rechtse, conservatieve politiek, nationalisme, het verheerlijken van de staat en militarisme, dat soort zaken zijn daar verantwoordelijk voor.’

Wat moet er dan gebeuren?
‘Om te beginnen moeten veel Turken hun wereldbeeld radicaal omgooien. Ze moeten vooral niet rechts zijn. De rechtse ideologie heeft alleen maar ellende gebracht. Erdogan is op dat vlak niet anders dan Donald Trump of andere rechtse politici. Het verheerlijken van doden door middel van martelaarschap heeft voor heel de rechtse wereld eenzelfde symbolische betekenis en waarde. Rechtse bewegingen zijn als het ware overal ter wereld broeders van elkaar. Ik zeg het heel open en eerlijk: als je rechts bent, verschil je in mijn ogen niet veel van Erdogan. Verder roep ik alle slachtoffers op om samen één vuist te vormen. Deze mensen zullen elkaar beter begrijpen. Een Koerd die zijn zoon heeft verloren aan de Koerdische zaak zal een Hizmet-sympathisant die is gemarteld, veel makkelijker begrijpen en omhelzen. Sluit je aan bij de Zaterdag Moeders, die al jaren demonstreren voor hun ontvoerde en vermoorde kinderen. Steun de LGBT-gemeenschap. Alleen als we elkaar steunen en helpen zal er echt iets veranderen in Turkije.’