Tashfin Essaguiar ontwierp een nieuw schrift voor de Noord-Afrikaanse taal Tamazight. Zijn ‘Mauridsche’ alfabet heeft dertig letters en je kunt het ook typen. ‘Ik wilde een levend schrift creëren dat je ook daadwerkelijk gebruikt.’

Tashfin Essaguiar (28), die politicologie en economie studeert aan de Universiteit van Amsterdam, heeft veel belangstelling voor taal. Zelf afkomstig uit de Noord-Afrikaanse Amazigh-gemeenschap wilde hij het Tifinagh leren, het schrift van het Tamazight. Gedurende dat leerproces werd hij steeds kritischer over dit schrift.  

‘Het Tamazight werd in de Klassieke Oudheid eeuwenlang mondeling doorgegeven door de bewoners van de Noord-Afrikaanse koninkrijken Numidië en Mauritanië, maar op de elite na konden maar weinig mensen dit schrift lezen of schrijven’, legt hij uit. 

‘Het Tifinagh raakte in de vergetelheid door de komst van de Romeinen en daarna de Arabieren, die hun eigen schrift gebruikten. Maar in de twintigste eeuw werd de taal herontdekt door Amazigh-activisten, vooral uit de Kabylische regio in Algerije. Op basis van Tifinagh-teksten op grafstenen en andere monumenten ontwikkelden zij het Neo-Tifinagh. Dit schrift is echter lastig te schrijven omdat het vooral uit complexe geometrische vormen bestaat. Daarom besloot ik een eigen schrift te ontwerpen.’

Het was een ingewikkelde taak, waarmee Essaguiar bijna vier jaar zoet was. Hij deed het in zijn vrije tijd als passieproject tussen zijn studie en bijbaantjes door. ‘Ik schat in dat ik er – gemiddeld – zo’n twintig uur per maand mee bezig was. Het resultaat is er nu eindelijk: een nieuw alfabet, met dertig letters, waarmee je het Tamazight wél vloeiend kunt schrijven en ook kunt typen. 

Mauridisch

Zijn nieuwe schrift noemt Essaguiar het ‘Mauridisch’. Dat is een fusie van de namen van de oude koninkrijken Mauretanië en Numidië, die in de eerste eeuwen voor Christus over Noord-Afrika heersten, totdat de Romeinen het hele gebied veroverden. Van de dertig letters die het Mauridisch telt komen er twaalf uit het oude Tifinagh, vijf uit het Carthaagse schrift en is er één nieuwe letter toegevoegd. De overige twaalf letters zijn afgeleid uit het Tifinagh of Neo-Tifinagh, maar met kleine aanpassingen zodat ze makkelijker geschreven kunnen worden. 

‘Het gaat mij om een schrift dat je kunt gebruiken, niet om een romantisch schrift dat zogenaamd oorspronkelijk zou zijn. Ik ben mij ervan bewust dat mijn schrift een construct is. Net zoals het Neo-Tifinagh, dat nu in Marokko wordt gebruikt door IRCAM (een instituut dat zich in Marokko inzet voor heropleving van de taal en de cultuur van de Imazighen, red.). Maar tegelijkertijd: taal ontwikkelt zich. Als het Tifinagh in de Middeleeuwen was gebruikt en er ook literaire werken in dit schrift waren geschreven, dan was het schrift  aangepast aan de tijd, denk ik.’ 

‘Het zou geweldig zijn als er in de toekomst een krant wordt gedrukt in het Mauridisch’

Bovendien is het oude Tifinagh een incoherent alfabet, vervolgt Essaguiar. ‘Het alfabet verschilde van plaats tot plaats. Sommige letters werden in de ene plaats gebruikt en in de andere niet. Ook het Neo-Tifinagh is niet coherent. Er is een verschil tussen het alfabet van het IRCAM in Marokko en het alfabet van de Académie berbère (Berber Academie) in Parijs, dat in de jaren zestig werd ontwikkeld door de Kabylische diaspora uit Algerije.’

Essaguiar hoopt dat zijn schrift in de toekomst gebruikt zal worden door schrijvers, dichters en journalisten, die op deze manier de Amazigh-tradities kunnen doorgeven aan de volgende generaties. Om die reden heeft hij ook een typemachine laten ontwerpen met Mauridsche letters en een keyboard. ‘Het zou geweldig zijn als er in de toekomst een krant wordt gedrukt in het Mauridisch’, zegt hij. 

‘Het Neo-Tifinagh heeft een sterke symbolische functie, maar wordt in de praktijk niet gebruikt omdat het wat moeilijker is om aan dit schrift te wennen als men het Latijns schrift al machtig is. Je ziet dus wel letters uit het Neo-Tifinagh verschijnen op logo’s en vlaggen, maar daar blijft het vaak bij. Ik wilde een levend schrift creëren dat je ook daadwerkelijk gebruikt.’ 

Neo-Tifinagh

In de jaren zestig van de vorige eeuw ontwierpen Amazigh-activisten in Parijs het Neo-Tifinagh. Dit was het initiatief van de Académie berbère (Berber Academie), een culturele vereniging die in 1966 werd opgericht door de Kabylische Imazighen uit Algerije. Naast het Neo-Tifinagh ontwierp deze academie ook de Berberse vlag, die sinds 1988 de officiële vlag is van alle Amazigh-groepen in Noord-Afrika en van de diaspora in West-Europa. Op deze vlag staat de Tifinagh-letter z: ⵣ, wat nu een belangrijk cultureel symbool is voor de Imazighen.

Mauretanië en Numidië

Numidië was een Amazigh-koninkrijk in de Oudheid, dat zich uitstrekte over het oosten van Marokko, het noorden van Algerije en het westen van Tunesië. Tijdens de Punische Oorlogen steunde Numidië aanvankelijk de machtige Punische handelsstad Carthago, maar liep daarna over naar de Romeinse Republiek. In 46 voor Christus annexeerden de Romeinen Numidië. Het gebied werd vlak na 700 na Christus door de Arabieren veroverd. 

Mauretanië (niet te verwarren met de huidige staat Mauritanië ten zuiden van Marokko) was in de Oudheid een onafhankelijk Amazigh-koninkrijk, dat in 44 na Christus werd ingelijfd door het Romeinse Keizerrijk. De Romeinen verdeelden het gebied in de provincies Mauretania Tingitina en Mauretania Caesariensis. Mauretinië is een verbastering van Amur N Tanit, dat Land van Tanit betekent in het Tamazight. Tanit is de moedergodin van Imazighen.