Negen maanden lang berichten de media dagelijks over de humanitaire ramp in Gaza. Terecht natuurlijk, maar waarom krijgen andere conflictgebieden nauwelijks aandacht? 

De Israëlische agressie tegen Gaza en de massamoord op meer dan 38.000, en misschien wel meer dan 186.000 Palestijnen is verschrikkelijk. Tegelijkertijd zijn er een heleboel conflicten in de wereld die nu nauwelijks aandacht krijgen. In dit artikel staan we bij vier van deze conflicten stil: in Congo, Kashmir, de Rif en de Oeigoeren. Wat is daar precies aan de hand? En waarom horen we er nauwelijks over in het nieuws?  

Congo: complex conflict

Laten we met Congo beginnen. In 2022 is M23 met een offensief begonnen. Deze rebellenbeweging houdt nu, hoogstwaarschijnlijk met Rwandese militaire steun, grote delen van Oost-Congo bezet. Veel mensen zijn vanwege dit conflict en eerdere conflicten in Congo op de vlucht geslagen, met als gevolg dat er de meeste vluchtelingen ter wereld wonen. 

Maar waarom die geringe aandacht? Congo ligt ver weg en er zijn – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne en de oorlog in Gaza – niet direct westerse belangen mee gemoeid. Daarnaast is het conflict in het reusachtige Afrikaanse land ook nog eens zeer complex, legt Congo-deskundige Hans Hoebeke uit, die verbonden is aan het Egmont instituut. ‘Congo is een zeer verdeeld land, met 250 etnische groepen. Er bestaan geen nationale politieke partijen. Die zijn per volk georganiseerd, een erfenis van de koloniale tijd. In het land zijn veel verschillende rebellenbewegingen actief, of actief geweest. In de oostelijke regio’s Noord- en Zuid-Kivu alleen al gaat het om meer dan 120 rebellenbewegingen.

‘Wat de situatie in Congo nóg ingewikkelder maakt is de bemoeienis van de Verenigde Staten, de Europese Unie en China met het conflict. China steunt Congo en is de belangrijkste klant van mineralen uit Katanga. De VS probeerden tot een Congolees-Rwandese dialoog te komen, maar nadat die mislukte namen de Amerikanen een krachtige kritische positie in tegen Rwandese acties op Congolees grondgebied. De EU op haar beurt steunt het Congolese leger, maar heeft tegelijkertijd een handelsakkoord met Rwanda gesloten en steunt de militaire operaties van Rwanda in Mozambique tegen islamitische rebellen. 

De oorlog van M23 die nu wordt uitgevochten in Congo is volgens Hoebeke de derde fase van het conflict, dat in 1997 begon. In mei dat jaar werd dictator Mobutu Sese Seko verdreven door rebellenleider Laurent Désiré Kabila, die gesteund werd door Rwanda, Burundi en Oeganda. Een jaar later brak er een nieuwe oorlog uit, de Tweede Congo-oorlog omdat de nieuwe president Kabila het vertrek van alle buitenlandse troepen eiste. Rwanda, Burundi en Oeganda steunden daarop een nieuwe rebellenbeweging in Oost-Congo en veroverden een groot gebied. Het leek er even op dat Kabila ten val zou komen, maar toen grepen Zimbabwe, Namibië en Angola in, waardoor Congo kon standhouden. Na de moord op Kabila in 2001 kwam zijn zoon Joseph Kabila aan de macht, die op vrede aanstuurde. De Tweede Congo-oorlog werd in 2003 officieel beëindigd, maar lokale conflicten sleepten zich voort, vooral in de grensregio’s in het noordoosten van Congo. Door oorlog en ziekten zijn volgens schattingen meer dan vijf miljoen mensen omgekomen.

‘Het is nodig dat journalisten zich meer in het land en in de regio verdiepen’

De M23-opstand van nu is feitelijk de tweede M23-opstand. De eerste vond in 2012-2013 plaats en mislukte. De M23-rebellen hebben deze keer wel succes. De vrees bestaat dat het conflict verandert in een grote regionale oorlog, net als in 1997. ‘De escalatie van deze oorlog is nog niet heel ver gevorderd, maar kan wel plaatsvinden’, zegt Hoebeke. ‘Echter, de-escalatie is ook mogelijk. Onlangs zijn er meerdere Zuid-Afrikaanse vredessoldaten in Congo gedood. Er komt een moment dat dit politieke gevolgen gaat hebben.’  

Het is een goede zaak als media meer over Congo berichten, zeker met het oog op de ernstige mensenrechtenschendingen die in het land hebben plaatsgevonden en nu nog steeds plaatsvinden. Maar daarvoor is het nodig dat journalisten zich meer in het land en in de regio verdiepen, zich goed inlezen en hierover inzichtelijke en overzichtelijke verhalen vertellen, aldus Hoebeke. 

Kashmir: aansluiting bij Pakistan of onafhankelijkheid?

Een ander gebied waar we nauwelijks iets over horen is Kashmir. Sinds 1947 wordt het grootste gedeelte van de regio Kashmir bezet door India, terwijl een kleiner deel – Azad Kashmir en Gilgit-Baltistan – onder Pakistan valt. Ten slotte bezet China 15 procent van de regio, maar dat gebied bestaat voornamelijk uit onbewoonde bergtoppen. De overgrote meerderheid van de Kashmiri is moslim. De Indiase deelstaat Jammu en Kashmir is ook de enige deelstaat waar moslims in de meerderheid zijn. India en Pakistan hebben drie oorlogen om Kashmir gevochten: de oorlog van 1947, de oorlog van 1965 en de Kargil-oorlog van 1999. Daarnaast voeren nationalistische en jihadistische strijdgroepen uit Kashmir al tientallen jaren een guerrillaoorlog tegen de Indiase bezetters.

De situatie in Jammu en Kashmir is sinds 2019 enorm verslechterd. In augustus dat jaar besloot de Indiase regering onder leiding van de hindoe-nationalistische premier Narendra Modi om de speciale status van Jammu en Kashmir in te trekken en de staat van beleg af te kondigen. Een maand later arresteerden de Indiase autoriteiten bijna 4.000 mensen, waaronder twee voormalige eerste ministers en honderden politici. Ook kwam er een lockdown en werden het internet en telefoonnetwerken tijdelijk afgesloten. Inmiddels bestaat de deelstaat Jammu en Kashmir niet meer, daarvoor in de plaats zijn de unieterritoria Jammu en Kashmir en Ladakh gekomen die rechtstreeks onder de controle van Delhi staan.

De diaspora van Kashmiri in Europa voert al jaren actie tegen de Indiase bezetting. Zo lobbyt Ali Raza Syed van de Kashmir Council-EU al jaren in Brussel voor het recht op zelfbeschikking voor Kashmiri. In Nederland maakt Aftab Butt zich hard voor de goede zaak. Kashmir is volgens hem een kleine pion op het grote schaakbord. De Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Israël hebben volgens hem geopolitieke belangen bij Kashmir. Ze steunen daarom India, met als doel de islamitische wereld te destabiliseren. Toch is Butt niet pro-Pakistan. ‘In het verleden demonstreerde ik wel eens voor de Indiase ambassade. Veel mensen deden mee aan deze demonstraties, maar dit waren Pakistaanse activisten. Hun belang is dat Kashmir zich bij Pakistan zal aansluiten. Maar ik wil dat Kashmir een onafhankelijke natie wordt. We zijn een ander volk.’ Butts grote voorbeeld is vrijheidsstrijder Maqbool Butt, een ver familielid die in 1984 werd opgehangen door de Indiase autoriteiten. In Pakistan is hij ook omstreden, vanwege zijn strijd voor een onafhankelijk Kashmir. ‘Het is in Pakistan verboden om dat te zeggen. Kashmir moet zich bij Pakistan aansluiten, is de officiële mening.’ 

Vanwege de onderlinge verdeeldheid, een deel van de Kashmiri wil wél aansluiting bij Pakistan, is het een moeilijke strijd, geeft Butt toe. ‘Daarnaast ben ik ook bang voor escalatie, zeg ik er eerlijk bij. Op dit moment voert Israël, daarbij gesteund door de Verenigde Staten, een verschrikkelijke oorlog uit tegen de Palestijnen. Ik vrees dat de Verenigde Staten en Israël ook een voet aan de grond willen hebben in Kashmir, temeer omdat ze zo China kunnen dwarszitten, een land dat steeds meer invloed krijgt in de regio.

‘Het leger neemt journalisten mee naar die plekken waar hindoes wonen. Zij maken geen onderdrukking mee’

Enige tijd geleden kreeg Butt een auto-ongeluk, waarbij hij licht gewond raakte. Hij vermoedt dat de Indiase inlichtingendienst hierachter zit. Vorig jaar vermoordde de Indiase inlichtingendienst Sikh-activisten in Canada. De Nederlandse pers vertrouwt hij niet helemaal, na een incident met de Telegraaf. Enkele maanden geleden zwaaiden Butt en enkele medestanders op Plein 40-45 met zwarte vlaggen met daarop de shahada, de islamitische geloofsbelijdenis. Ze wilden daarmee hun solidariteit betuigen aan de strijd in Gaza. Maar de Telegraaf had hier geen boodschap aan en betichtte de demonstranten van extremisme. 

Butt wil dat er meer aandacht komt voor het lijden van de Kashmiri aan de Indiase kant van de grens, en dat kan alleen als journalisten hierover het eerlijke verhaal vertellen. ‘En dat is nu heel moeilijk. Journalisten die naar het door India bezette deel van Kashmir reizen worden begeleid door militairen. Het is niet mogelijk om een eerlijk gesprek te hebben met de plaatselijke bevolking, omdat mensen geïntimideerd worden. Het leger dreigt mensen te vermoorden, als ze kritiek hebben op de bezetting. Daarnaast neemt het leger journalisten mee naar die plekken waar hindoes wonen. Zij maken geen onderdrukking mee.’ 

Wat is zijn ideaal? Butt denkt even na en zegt dan: ‘Een vrij, onafhankelijk, democratisch en islamitisch Kashmir.’ 

Rif: het vuur raakt opgebrand 

Amazigh Ayaou* zette zich zeven jaar – onbezoldigd – in voor de Rif. Hij was tot voor kort hoofdredacteur van de Nederlandstalige website Arif News, dat kritisch berichtte over het Marokkaanse beleid in deze regio. ‘Met liefde was ik hoofdredacteur van de site. In onze beste tijd hadden we rond de 5.000 views per dag. Maar ik ben nu met Arif News gestopt en de website is momenteel offline. Ik had een fulltime onbezoldigde baan om de website vol te schrijven en teerde in op mijn spaargeld. Na zeven jaar had ik ook geen energie meer om dit te doen. Ik hoop dat iemand anders het werk van mij zal overnemen en dat de website straks weer online kan. Maar het is allemaal liefdewerk oud papier.’ 

De Rif wordt decennialang achtergesteld door Marokko. Dat heeft ook een culturele oorzaak: het Marokkaanse regime is cultureel gezien Arabisch, de Rif is Amazigh. In 2018 begon in de Rif de Hirak-beweging, die meer rechten en vrijheden voor de Rif eiste en daarnaast ook betere sociale voorzieningen voor de mensen in deze regio. Het was een breed gesteunde volksbeweging. Het Marokkaanse regime besloot de opstand echter hardhandig te onderdrukken. Nasser Zefzafi en enkele andere leiders van de Hirak-beweging kregen hoge gevangenisstraffen opgelegd en het Marokkaanse leger heeft overal in de Rif checkpoints staan. ‘Twee weken geleden was ik de Rif, vanwege de begrafenis van een familielid. De situatie daar is erger geworden. Het is er onleefbaar, overal is armoede, mede door de hoge voedselprijzen en de toenemende droogte. Veel Riffijnen vluchten daarom naar Europa. Terwijl het beleid de Riffijnen dwingt hun land te verlaten richting Europa stimuleert het de Marokkanen zich te vestigen in de Rif, waardoor de demografie in een ramp tempo verandert en de Riffijnse identiteit stilletjes wordt vermoord.’ 

Over de maatregelen die Marokko heeft genomen om de bewoners van de Rif zogenaamd te paaien heeft Ayaou geen positief woord over. ‘Het zijn symbolische maatregelen. Heel aardig dat de taal Tamazight nu wordt erkend en het Amazigh Nieuwjaar nu een officiële feestdag is geworden, maar dit is allemaal voor de bühne. In de Rif wordt een ander beleid gevoerd. De ontevredenheid groeit. Ik denk dat de Rif in de toekomst weer in opstand zal komen, net als in 1958 en 2018.’ 

‘Op PvdA-Kamerlid Kati Piri na houdt niemand in Den Haag zich nog met de situatie in de Rif bezig’

Zefzafi zit nog steeds in de gevangenis, op PvdA-Kamerlid Kati Piri na houdt niemand in Den Haag zich nog met de situatie in de Rif bezig en de media berichten over andere onderwerpen. Ayaou: ‘Bij ons activisten is de kaars ook een beetje opgebrand. Sommige mensen kunnen drie jaar zich helemaal inzetten voor de goede zaak, anderen vijf en ik was er zelfs zeven jaar mee bezig, maar uiteindelijk raak je opgebrand. De Nederlandse groep activisten, die zich hard maakte voor de Rif, is uit elkaar gevallen. Niet door onderlinge ruzies, maar omdat hun leven verder moest gaan. Sommigen gingen trouwen, anderen kregen kinderen. We hebben nog wel steeds goede contacten met elkaar. Maar het leven gaat door.’ 

Helemaal gestopt met zijn activisme is Ayaou niet, maar hij strijdt nu op andere slagvelden. ‘Wij willen de jeugd bereiken, want zij zijn onze toekomst. De slag om de ziel van de Rif wordt nu op TikTok gevoerd. De lange arm van Rabat is daar natuurlijk ook actief: regeringstrollen vallen mij en andere activisten aan.’ 

De Oeigoeren: kwestie goed uitleggen

Kasim studeerde rechten in Utrecht en is net afgestudeerd. Twee jaar geleden bracht hij zijn boek De Oeigoerse droom: Mijn strijd tegen Chinese onderdrukking uit, waarin Kasim verslag deed van wat hem en zijn familie in Oost-Turkestan – door de Chinezen Xinjiang genoemd – is overkomen. Hij koos ervoor om te vechten voor het erkennen van de rechten van de islamitische Oeigoeren, die slachtoffer zijn van wrede onderdrukking door de communistische overheid.

‘Nog steeds ben ik druk bezig met de Oeigoerse zaak’, vertelt Kasim aan de telefoon. ‘Bij acties ben ik van de partij, ik geef lezingen en ik lobby bij anderen.’ 

Tegenwoordig halen de Oeigoeren zelden nog de media, aldus Kasim. ‘In 2019-2020 kreeg de Oeigoerse zaak nog veel aandacht in de media, vanwege het nieuws over de culturele genocide die China tegen de islamitische Oeigoeren aan het plegen was. Meer dan een miljoen Oeigoeren zijn door China in heropvoedingskampen opgesloten, waarin ze worden gehersenspoeld en zijn onderworpen aan een streng regime. Ook sloopt China moskeeën, in een poging om de Oeigoerse culturele en religieuze identiteit uit te wissen. Maar nu is de Oeigoerse kwestie weggezakt en krijgen de Oeigoeren alleen aandacht als er een groot document wordt gelekt, zegt Kasim. ‘We zijn erg afhankelijk van zulke rapporten, die dan soms worden opgepikt door de NOS of RTL Nieuws.’  

Kasim maakt zich grote zorgen over het Chinese propaganda-offensief. ‘Ze zijn enorm succesvol in het bieden van een antigeluid. TikTokkers met name komen met nepnieuws over wat er aan de hand is. Daar kunnen wij bijna niet tegenop.’

Belangrijk ook is dat andere kwesties – eerst de oorlog in Oekraïne, daarna de oorlog in Gaza – alle aandacht opeisten. ‘De Oeigoeren hebben geen prioriteit meer.’ 

De beste manier om aandacht te vragen voor je zaak is maatschappelijk bewustzijn te scheppen, zegt Kasim. ‘Tegenwoordig houd ik veel lezingen bij de Turkse gemeenschap. Ik merk dat de Oeigoerse kwestie echt bij hen leeft. Turkse Nederlanders voelen zich extra betrokken bij de Oeigoeren. We delen niet alleen hetzelfde geloof, maar de Oeigoeren zijn ook een Turks volk. Daarom voelen veel Turken zich verplicht om iets extra’s te doen. Ik krijg veel positieve reacties op mijn lezingen. Vaak sturen Turkse Nederlanders mij een bericht met de vraag wat ze voor ons kunnen doen.’ Daarnaast werkt Kasim samen met bijvoorbeeld mensen uit Hong Kong, die kritiek hebben op het totalitaire communistische systeem.

Uiteraard moeten ook andere groepen burgers bewust worden van de genocide tegen de Oeigoeren, vervolgt hij. ‘Het doel is dat de situatie daar verandert. Daarvoor is de politiek nodig. Als de politiek niets doet, dan wordt het heel lastig.’ 

‘Ook zonder rapporten in de media is er minder aandacht voor de Oeigoeren dan voor de Palestijnen’

Maar ook zonder rapporten in de media is er minder aandacht voor de Oeigoeren dan voor de Palestijnen, gaat hij verder. ‘Ik heb hier veel over nagedacht. Een vriend zei tegen mij dat in het Israëlisch-Palestijnse conflict alles samenkomt: antikolonialisme, antizionisme, antisemitisme, anti-Amerikanisme enzovoort. Het is een heel beladen conflict, dat veel emoties oproept. Bij de Oeigoerse kwestie is dat veel minder het geval. Ik merk daarnaast dat islamitische landen evenmin prioriteit geven aan de Oeigoeren. Dat komt omdat het antiwesterse sentiment veel sterker leeft dan anti-Chinese elementen. China zeurt niet over mensenrechtenschendingen, westerse landen doen dat wel. De vijand van mijn vijand is mijn vriend, is de gedachte. Maar China is natuurlijk helemaal geen vriend.

‘Natuurlijk snap ik de verontwaardiging over de dubbele standaarden van het Westen. Europa en de Verenigde Staten beroepen zich op mensenrechten als Rusland, China of Syrië zich misdraagt, maar kijken weg als Israël dat doet. Daarom is het ook zo belangrijk dat je consequent bent. Als je voor universele waarden bent dan moet je die ook consequent uitdragen in je buitenlandbeleid. En dat gebeurt nu niet. Overigens zijn islamitische landen en veel van mijn islamitische medelanders ook niet consequent. Ze zijn voor het boycotten van Israël, heel goed en volkomen terecht. Maar ze zouden ook China moeten boycotten. Als je vindt dat moslims tekort worden gedaan dan moet je ook voor de Oeigoeren opkomen.’ 

Wat de Oeigoerse zaak ten slotte nóg complexer maakt is dat de Palestijnse president Mahmoud Abbas zich vorig jaar positief over China heeft uitgelaten, in relatie tot de Oeigoeren. Van de weeromstuit zijn sommige Oeigoeren nu pro-Israël. Kasim veroordeelt beide posities. ‘Het is belangrijk, juist nu, om bij de feiten te blijven genuanceerd te zijn. Het gaat hier namelijk om ingewikkelde vraagstukken. En die moet je dus goed en eerlijk kunnen uitleggen. Met simpele slogans kom je er niet.’ 

* Amazigh Ayaou is een nom de plume/guerre. Uit veiligheidsoverwegingen blijft hij dit pseudoniem gebruiken. 

Stichting Vluchteling vraagt aandacht voor de slachtoffers van deze vergeten conflicten vertelt Benoit De Gryse, hoofd programma’s en beleid bij de stichting. ‘Als Stichting Vluchtelingen komen we voor alle vluchtelingen op. We bieden noodhulp, we lobbyen voor vluchtelingen bij politieke partijen en benaderen de media. Maar veel groepen zijn helaas niet interessant voor de media. We zoeken dan altijd naar een haakje, om het verhaal voor de media interessant te maken. Bijvoorbeeld een nieuw rapport met nieuwe cijfers over humanitaire noden in een bepaald land. Maar niet over alle groepen verschijnen zulke rapporten.

Als voorbeeld noemt hij de jezidi’s in Irak en Syrië, die tien jaar geleden slachtoffer waren van een genocide. ‘Iedereen is hen nu vergeten, terwijl er voor de overlevenden nauwelijks huisvesting is, ze kampen vaak met psychische problemen, hebben echt hulp nodig. Om aandacht voor de jezidi’s te vragen organiseren wij nu een symposium, waarin we terugkijken op de genocide van tien jaar terug. Hopelijk krijgen we zo meer media-aandacht voor deze vergeten groep. Want politici houden de media ook in de gaten en baseren daar vaar hun Kamervragen op. Ons lobbywerk helpt, maar is niet genoeg.’