Koerdische Nederlanders over de dreigende humanitaire crisis in Noord-Syrië. ‘Koerden, Arabieren en christenen leven hier samen in vrijheid en harmonie. We willen dat dit zo blijft.’

Vorig jaar december twitterde Donald Trump de Amerikaanse troepen in Noord-Syrië te zullen terugtrekken. Voor de Koerden in Noord-Syrië kwam deze aankondiging als een donderslag bij heldere hemel. De tweeduizend Amerikaanse troepen garanderen immers de veiligheid en autonomie van de regio. Het gevaar bestaat nu dat het Turkse leger het gebied zal binnenvallen. Een jaar geleden bezetten Turkse troepen tijdens Operatie Olijftak de Noord-Syrische stad Afrin. Dit offensief eiste honderden mensenlevens en zo’n tweehonderdduizend mensen sloegen op de vlucht. Een Turks offensief waarbij heel Noord-Syrië wordt betrokken zal een veelvoud aan slachtoffers eisen en een veel grotere vluchtelingenstroom op gang brengen.

Hoe kijken Koerden in Nederland tegen deze ontwikkelingen aan? Geloven ze dat het Turkse leger Noord-Syrië zal binnenvallen? Zijn ze van mening dat het Westen de Koerden weer in de steek laat? En wat is hun hoop voor de toekomst? De Kanttekening sprak over de dreigende situatie in Noord-Syrië met vier Koerdische Nederlanders en met socioloog en koerdoloog Joost Jongerden van Wageningen University.

Oorlog of vrede

Joost Jongerden volgt de situatie in Noord-Syrië op de voet. Over de Turkse rol in de Syrische burgeroorlog is hij negatief. ‘Turkije steunde extremistische groeperingen als Jabhat al-Nusra en IS en wilde, net als Qatar, via opstandelingen het regime van Assad omverwerpen. Assad is blijven zitten, maar Turkije speelt nog steeds een rol bij het gewelddadig escaleren van het conflict in Syrië. Het Turkse leger is vorig jaar Afrin binnengevallen, ze dreigen nu Noord-Syrië binnen te vallen. In Noord-Syrië gaat het nu best wel goed. Er is vrede, mensen leven met elkaar samen, er is geen etnisch of religieus geweld. Hier dreigt nu een einde aan te komen.’

Wat vindt Jongerden van Trumps voornemen om de Amerikaanse troepen uit Syrië terug te trekken? ‘Dit past helemaal bij de isolationistische ideologie van ‘America First’. Toch was deze mededeling voor veel mensen een verrassing, omdat de YPG (Volksbeschermingseenheden, een Koerdische militie in Noord-Syrië, red.) en Amerikaanse troepen lange tijd erg goed met elkaar hebben samengewerkt om IS te verslaan. Toen Trump zijn tweet de wereld in slingerde, brak er paniek uit.’ Jongerden wil nuchter blijven. ‘Ik denk dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen, omdat dit in de praktijk altijd langzamer gaat. Turkije moet groen licht krijgen van Rusland en ook Amerika moet niet in de weg lopen. Verder is het nog maar de vraag of Turkije dit militair wel aankan. Volgens sommige analisten is het Turkse leger overstretched. Noord-Syrië binnenvallen is één ding, maar het hele gebied pacificeren is andere koek. Dit kan een heel langdurig conflict worden. Maar misschien kiest Turkije er straks voor om alleen een kleine zone in het uiterste noorden te bezetten. Daar liggen wel de grote Koerdische steden.’

Is het echt mogelijk dat het Turkse leger in Noord-Syrië een tik op de neus krijgt? Huisarts Reyis Kurt is pessimistisch over de krijgskansen van de YPG. ‘Noord-Syrië is een vlak gebied, daar kunnen tanks gemakkelijk doorheen. De YPG is qua training en bewapening ook geen partij voor het Turkse leger.’ Een eventuele Turkse invasie zou voor Noord-Syrië een ramp zijn, vertelt Kurt. ‘Er is vrede, relatieve welvaart, een bestuurlijk apparaat. Ik hoop niet dat Noord-Syrië een oorlogsgebied wordt.’ Toch is hij er niet zeker van of Erdogan Noord-Syrië binnenvalt: ‘Alles hangt af van het internationale krachtenspel. Turkije begint pas met een invasie als men hiervoor de ruimte voelt.’

Een groot probleem is volgens Kurt dat de Koerden onderling enorm verdeeld zijn. ‘Koerden zijn heel dapper en hebben als leeuwen gevochten tegen IS. Maar vanwege die verdeeldheid, waar we al eeuwenlang mee kampen, kunnen we niet echt een gezamenlijke vuist maken. De YPG en de Peshmerga, de strijdkrachten van Iraaks-Koerdistan, werken bijvoorbeeld nauwelijks met elkaar samen. Zo geeft YPG de Peshmerga geen toestemming om in de Koerdische gebieden in Syrië te komen.’

Kurt benadrukt dat hij geen voorstander is van een Groot-Koerdistan, maar voor gelijke rechten voor de Koerden is. ‘Er wonen twintig tot dertig miljoen Koerden in Turkije. Veel Koerden zien Turkije echter niet als hun land. Pas als Turkije echt een democratie wordt, waarin de Koerden ook hun plek hebben, dan kan men echt loyaal zijn aan het land waarin men woont.’

‘Erdogan wil de Koerden aanpakken’

Ook Zuheir Hassam, actief voor de Democratische Uniepartij (PYD), een pro-Koerdische democratische partij in Syrië, is geen voorstander van een Groot-Koerdistan. ‘Dat is over. Wij zijn Syrische burgers. We willen geen apart land.’ Dit betekent echter niet dat zijn partij achter Assad staat. ‘Wat Assad gedaan heeft is heel fout. Maar hij is nog steeds president. We moeten met deze realiteit rekening houden. Assad moet er echter niet op rekenen dat we teruggaan naar de situatie van voor 2011, toen het centrale gezag in Damascus alles besliste. We willen onze autonomie niet kwijt. De situatie in Noord-Syrië, waar vrede heerst en waar een werkzame democratie is, zou idealiter voor heel Syrië moeten gelden. We staan open voor onderhandelingen, er moet over vrede en veiligheid gepraat worden. Er zijn sinds 2012 honderdduizenden Syrische burgers omgekomen en miljoenen mensen op de vlucht geslagen.’

Hassam beschouwt de aankondiging van Trump om de Amerikaanse troepen terug te trekken niet als een dolkstoot in de rug. ‘De Koerden zijn nooit door de Verenigde Staten tot bondgenoot gemaakt. Maar het is wel slecht dat de Amerikaanse troepen verdwijnen, want daarmee wordt Syrië onveiliger.’ Het grote gevaar komt volgens Hassam nu van Erdogan. ‘Turkije wil een bufferzone in Noord-Syrië en zegt een veilige plek te willen maken, maar sinds 2012 is het daar gewoon veilig. Er hebben zich nauwelijks incidenten voorgedaan. Koerden, Arabieren en christenen leven hier samen in vrijheid en harmonie. We willen dat dit zo blijft. Het ware motief van Turkije is natuurlijk niet veiligheid of een buffer, Erdogan wil de Koerden aanpakken. Het Turkse leger heeft vorig jaar behoorlijk huisgehouden in Afrin, tweehonderdduizend mensen zijn gevlucht. Van de Syrisch-Turkse grens tot aan Kobani wonen drie miljoen mensen. Zij zullen op de vlucht slaan als het oorlog wordt.’

Vanuit Turks-nationalistische zijde wordt de YPG in Syrië op één lijn gesteld met de terroristische guerrillaorganisatie PKK, die in Turkije actief is. De strijd tegen de YPG zou een strijd tegen de terroristen zijn. Hassam ziet echter grote verschillen tussen de YPG en de PKK. ‘De YPG is in 2012 opgericht, de PKK bestaat al veel langer. Bovendien heeft de YPG juist met terroristen gevochten, namelijk met strijders die zich bij IS hebben aangesloten.’

Voor Songul Imak, actief voor de Nederlandse afdeling van de pro-Koerdische HDP (Volkspartij voor Democratie), kun je de Koerdische strijd in Syrië niet los zien van de Koerdische strijd in Turkije. ‘Erdogan is bang voor de democratie in Noord-Syrië, waar alle minderheden erkend worden en gelijke rechten hebben. De Koerden in Turkije mogen van hem geen gelijke rechten krijgen. Daarnaast hebben de Koerden in Noord-Syrië, maar ook in Nederland, last van wat er in Turkije gebeurt. Nederlandse Koerden worden opgepakt in Turkije, omdat ze deel hebben genomen aan activiteiten van Koerdische culturele organisaties. Iedereen die wat kritisch zegt, wordt meteen als PKK-terrorist veroordeeld. Ik heb mijn familie in Turkije gezegd dat ik niet naar ze toe kan gaan. Als mijn vader of moeder straks komt te overlijden, durf ik niet op hun begrafenis te komen.’

Wanneer het internationale krachtenspel ter sprake komt, haalt Imak fel uit naar de Europese Unie. ‘De EU durft bijna niks tegen Erdogan te doen, vanwege de vluchtelingendeal met Turkije. De VVD wil vluchtelingen terugsturen naar Syrië, omdat het daar nu veilig zou zijn. Over de situatie in Afrin wordt niet gepraat. Sommige mensen wijzen op het feit dat Turkije drie miljoen vluchtelingen heeft opgevangen. Maar Erdogan doet dit natuurlijk helemaal niet uit naastenliefde. De Syrische vluchtelingen hebben de Turkse nationaliteit gekregen en zijn allemaal trouwe AKP-stemmers geworden. Het wrange is, Arabisch mag wel als taal in Turkije, maar de Koerdische taal wordt bestreden. Turkije behandelt de vluchtelingen uit Syrië ook ongelijk. Soennitische Arabieren hebben rechten, Koerden uit Syrië zijn stateloos. Alleen als ze zwijgen over hun Koerd-zijn dan hebben ze niets te vrezen.’

De situatie in Afrin

Via de Facebook-pagina Hart voor Afrin kwam de Kanttekening in contact met een Koerdische vluchteling uit Syrië, die familie heeft in Afrin. Hij noemt zichzelf Peshmerga, naar de Koerdische strijdgroep in Noord-Irak. Peshmerga wil anoniem blijven, vanwege de veiligheid van zijn familie. ‘In 2018 ben ik een paar keer in de media geweest onder mijn eigen naam, ook op televisie, maar als gevolg daarvan werd mijn vader gearresteerd door de Suleyman Shah-brigade en werd hij meegenomen naar een politiebureau. De brigade, die zich lokaal Al Amsha noemt vanwege hun commandant Abu Amsha, wordt door Turkije gesteund. En, omdat ze tegen Assad zijn, vroeger ook door de Nederlandse overheid.’

Peshmerga vluchtte in de zomer van 2012 vanuit de Syrische stad Aleppo naar Nederland, omdat hij had deelgenomen aan de demonstraties tegen Assad. Hij is nu echter vooral bang voor Turkije: ‘Ik ben niet de enige die een grote Turkse aanval vreest. Vorig jaar viel Turkije Afrin aan. Je hoeft echt geen deskundige zijn om een grootscheepse aanval op Noord-Syrië te voorspellen. In 2015 zei Erdogan duidelijk dat hij geen autonome Koerdische staat wilde tolereren. Als Erdogan en de Turkse staat straks niet worden tegengehouden, dan zal de invasie van Noord-Syrië echt van start gaan.’ Volgens Peshmerga verzint Turkije allerlei ‘smoesjes’ om het militaire optreden tegen de Koerden te rechtvaardigen. ‘Afrin zou bevrijd moeten worden van de terroristen. Maar de YPG-militie in Afrin bestond uit Koerden uit Afrin zelf. Er zaten geen echte terroristen in Afrin, zoals IS-strijders en strijders van Jabhat al-Nusra. Ook waren er geen PKK’ers actief. Erdogan werkt zelf samen met terroristische milities. Alles wat Turkije zegt is een leugen.’

Operatie Olijftak heeft veel stukgemaakt. ‘Afrin was een safe haven, waar ook veel mensen naartoe waren gegaan die voor het oorlogsgeweld in andere delen van Syrië waren gevlucht. Toen ik drie jaar geleden met mijn moeder belde, vertelde ze dat Afrin steeds meer op Aleppo begon te lijken. Ze bedoelde daarmee dat er steeds meer vrouwen met hoofddoeken te zien waren in het straatbeeld. Koerdische vrouwen dragen soms ook een hoofddoek, maar dan half bedekt. Er waren veel Arabieren naar Afrin gevlucht.’ Het contact met zijn familie in Syrië verloopt moeizaam. ‘Vier dagen geleden hebben we via WhatsApp contact gehad, maar gisteren lukte het helaas niet.’

De ouders van Peshmerga zijn toen Operatie Olijftak van start ging gevlucht uit Afrin. Na 18 maart, toen de operatie was afgelopen, keerden ze terug naar wat eens hun huis was. ‘Er was niets meer van over. Alles wat kon worden meegenomen is geplunderd, wat niet kon worden meegenomen is kapotgemaakt. Alleen de muren stonden nog overeind.’ Er is geen toekomst meer. ‘Afrin is bekend vanwege de olijfbomen. Twee maanden geleden was de olijfoogst, maar het oogsten was niet meer mogelijk. Je moet, als je ergens naartoe wilt, langs allemaal checkpoints. Die worden gecontroleerd door criminele milities, die alleen mensen laten passeren als ze geld geven. Turkije staat toe dat deze bendes de lokale Koerdische bevolking afpersen. De Arabieren in Afrin hebben overigens weinig te vrezen, omdat de milities pro-Arabisch zijn.’