Er is rumoer ontstaan binnen de Protestantse Kerk Nederland over de identiteit van de kerk. De Kanttekening sprak betrokkenen.
Emeritus-dominee Cornelis van den Berg en anderen zegden onlangs hun lidmaatschap van de Protestantse Kerk Nederland op, omdat die te ‘pro-islam’ zou zijn. Dat deed hij nadat het dagblad Trouw een interview met PKN-scriba René de Reuver publiceerde. Het interview zorgde voor de nodige opschudding, omdat De Reuver in de ogen van sommigen de islam te veel verdedigde. Hij zei onder meer dat de islam een godsdienst van vrede is en de Koran en de Bijbel op ethisch vlak op elkaar lijken. ‘Als je de Tien Geboden neemt en de Koran, dan kom je eigenlijk op hetzelfde uit’, aldus De Reuver in het interview in Trouw.
‘Natuurlijk weet ik dat binnen de PKN al langer een pro-islam-koers wordt gevaren, maar de uitspraken van de Reuver waren voor mij de druppel die de emmer deed overlopen’, reageert Van den Berg. ‘De islam is geen religie van vrede maar een agressieve gewelddadige religie, je moet als samenleving een plan hebben om dat kwaad te bestrijden. Het is nu van belang dat we onze grenzen aangeven.’
Ook de dominees Henk-Jan Prosman en Gerard Knol deden vorige week zaterdag tegenover de Telegraaf hun beklag. De PKN, die in 2004 is ontstaan door een fusie met de gereformeerde, hervormde en lutherse kerken, zou een links-liberale koers varen die steeds meer lijkt op GroenLinks of D66, veel voorgangers zouden progressiever zijn dan hun kerkleden. Toch ervaart niet iedereen die tweespalt. Volgens Theo Brand, PKN-lid en hoofdredacteur van De Linker Wang, een aan GroenLinks verbonden magazine voor religie en politiek, is het hele verhaal opgeklopt door de media. ‘De media hebben dit nieuws gecreëerd, door de uitspraken van de Reuver uit te vergroten. Voor dit artikel was er binnen de PKN nooit ophef over de islam.’ Brand verwijst naar de synodes (kerkvergaderingen) van 2010 en 2013 waarin gediscussieerd is over de islam zonder dat dit tot grote consternatie leidde. Brand juicht interreligieuze contacten toe en ziet geen kwaad in de uitspraken van de Reuver over de islam. ‘Als je kijkt naar de vijf zuilen van de islam kun je inderdaad stellen dat de islam een religie van vrede kan zijn, maar het hangt natuurlijk samen met hoe je het interpreteert. Het christendom is ook niet alleen maar een religie van vrede, maar kan dat wel zijn. Kerken in mijn woonplaats Zwolle doen mee met interreligieuze vieringen met joden en moslims. Deelnemers onder wie ik zelf, raken hierdoor bemoedigd. Je ontdekt dat je als christenen, joden en moslims zorgen met elkaar deelt. En dat je ook dezelfde hoop koestert.’
Het is deze toon die bij uitgetreden dominee Van den Berg de haren overeind doen staan. Hij ziet meer heil in secularisering dan in toenadering tot moslims. ‘Ik heb geen behoefte aan een bondgenootschap met moslims, ik heb liever homohuwelijk, euthanasie en abortus dan dat.’
Van den Berg heeft na het opzeggen van zijn lidmaatschap nauwelijks steunbetuigingen gekregen en volgens hem typeert dat de huidige tendens binnen de PKN. ‘Ik heb nul support gekregen van PKN-voorgangers, ik heb slechts één e-mail van een oud-kerkganger ontvangen, die duidelijk maakte dat hij mijn zorgen deelde. Ik ken meer mensen die denken zoals ik maar zij houden zich stil, zij zijn niet in de positie om zich te kunnen roeren.’ Brand publiceerde over de ophef een opiniestuk in Trouw waarin hij aangeeft dat de PKN openstaat voor dialoog met moslims. Hij kreeg de nodige bijval. ‘Afgelopen zondag was ik in mijn kerk, de mensen die mij aanspraken waren het met me eens, ook via internet kreeg ik positieve reacties. Ook van mensen die zich politiek thuis voelen bij het CDA, de VVD of de ChristenUnie.’ Het beeld dat Van den Berg schetst vindt hij zwaar generaliserend en daardoor ook gevaarlijk. ‘De opvattingen van Van den Berg worden gelukkig niet breed gedragen binnen de PKN.’
Volgens Van den Berg heeft de ‘pro-islamhouding’ van de PKN verband met het leeglopen van de kerken. ‘Steeds meer christenen willen een brug slaan met andersdenkenden. Alles van het christendom moet ineens lief zijn en aangepast worden aan de culturele mode, harde woorden zijn taboe. Als je op een zinkend schip zit kun je twee dingen doen. Of je verkiest een kleinere groep en behoudt je geloofswaarden of je verlaat het schip. In plaats daarvan probeert de PKN een tussenoplossing te vinden, alles draait nu om emotie en samenbinding, ik kan zeggen dat ik tot het einde toe over de inhoud heb gepreekt.’
Volgens Van den Berg is de islam onverenigbaar met de westerse samenleving omdat zij niet zoals het christendom de Verlichting hebben doorgemaakt. ‘Wat het christendom voor heeft op de islam is dat zij gedaagd is voor het tribunaal van de rede. De rede heeft duidelijk gewonnen en het christendom heeft zich daaraan aangepast. De islam heeft dat proces niet doorlopen. Het feit dat de rede het gewonnen heeft vind ik niet negatief. Ik geloof niet in absolute waarheden, als dominee heb ik nooit beweerd dat God bestaat en die vraag is mij ook nooit gesteld. Geloof gaat niet om die vraag. Het christendom heeft haar waarheidsclaims losgelaten. Bij de islam daarentegen ligt alles vast. Het probleem is dat de Koran letterlijk als Gods woord wordt beschouwd, dan ben je wat mij betreft uitgepraat. Dan ben je doof voor elke vorm van rationaliteit.’ Toch heerst ook onder gereformeerden de gedachte dat de Bijbel letterlijk het woord van God is. Van den Berg was voor zijn PKN-tijd lid van de gereformeerde kerk. ‘Omdat ik zelf uit die traditie kom weet ik waar ik over praat. Zelfs de strengste gereformeerden zien dat zonder ontkenning van de menselijke factor als inspiratie van de Heilige Geest.’ De periode die ook wel de islamitische Verlichting wordt genoemd (achtste tot tiende eeuw) stelde volgens Van den Berg niet veel voor. ‘Als een moslim zegt breng de islam tot het tribunaal van de rede, dan reik ik hem de hand. Er zijn stromingen zoals het soefisme die soepeler omgaan met waarheidsclaims, maar die zijn erg marginaal. Ik zie de soefisten niet zo snel de islam hervormen.’
Volgens Van den Berg is de islam intrinsiek gewelddadig, daar valt volgens hem niet veel aan te doen. ‘Het is een in de islamitische traditie verhaald feit dat Mohammed rooftochten organiseerde, oorlogen voerde en mensen liet vermoorden, zoals de joden van de Qurayza-clan. Dat kan je in de hadith teruglezen. Zijn gehele politiek is gericht op een totale onderwerping van heel de wereld. Mensen zeggen dan vaak: maar er zijn ook goede moslims. Ja, in de Tweede Wereldoorlog waren er ook goede Duitsers, dus wat is je punt?’
Brand erkent dat er een gevaar schuilt in extremistische varianten van de islam. Maar dit is volgens hem niet respresentatief voor de 1,7 miljard moslims wereldwijd en de bijna één miljoen moslims in Nederland. ‘Hoeveel invloed heeft de extremistische islam nou eigenlijk in Nederland? Die is niet heel erg groot. Maar door de polarisatie wordt extremisme helaas wel in de hand gewerkt. Aan die polarisatie doet Van den Berg zelf mee. Misschien lopen er een paar mensen in boerka, in Staphorst lopen ze in klederdracht. We moeten die veelkleurigheid juist omarmen. Als je de macht geeft aan de SGP krijgen we een christelijke theocratie en gaan op zondagen alle zwembaden dicht. Dat standpunt wekt ergernis bij mij maar ik vind dat dit standpunt wel moet kunnen klinken. Ik wil dat ook niet groter maken dan het is. Wat mij betreft is er ruimte voor elk conservatief geluid zolang het binnen de grenzen van de wet is.’
Van den Berg pleit daarentegen voor een stevige aanpak van religie in de publieke ruimte. ‘We moeten de moskeeën streng gaan controleren en niet langer subsidiëren. Daarnaast ben ik voorstander van het opheffen van bijzonder onderwijs. Het mag misschien vreemd klinken dat ik als dominee christelijke scholen wil sluiten, maar ik leef graag in een seculier land. Geloof gaat om het innerlijke, de staat heeft daar niets over te zeggen, het uitbannen van religie in de publieke ruimte schaadt dat geloof niet.’ Als deze maatregelen niet worden genomen vreest Van den Berg dat de westerse cultuur het onderspit delft. ‘Er zijn heel wat islamitische geestelijken die het Westen zien als een belediging van de islam, als je dat geluid de ruimte geeft gaat onze cultuur eraan. Als het in dit tempo doorgaat is binnen 20-30 jaar de helft van Duitsland moslim, Duitsland wordt zo op termijn een Arabische natie. De autochtone minderheid zal in verzet komen, ik ga het niet meer meemaken maar ik voorspel een oorlog in Europa.’
Als christenen het belang van empathie naar andersdenkenden onderstrepen verwijzen zij veelal naar twee uitspraken van Jezus Christus in de Bijbel, namelijk ‘als iemand je slaat, keer hem dan de andere wang toe’ (Lucas 6:29) en ‘heb uw vijanden lief’ (Mattheüs 5:43). Dat lijkt in tegenspraak met de manier waarop Van den Berg de islam tegemoet treedt, maar volgens Van den Berg is dat een kwestie van interpretatie. ‘De manier waarop de PKN heden ten dagen deze twee uitspraken interpreteert geeft aan hoezeer de PKN een verkeerde afslag heeft genomen. Jezus heeft nooit gezegd dat een vijand je vijand niet meer is. Emotioneel lief hebben kenden ze niet in de tijd van de Bijbel. Wat daar staat betekent gewoon dat je je vijand netjes moet behandelen, niets meer en niets minder.’ Voor Van den Berg is het vijf voor twaalf en is het de hoogste tijd dat iedereen dat in Nederland beseft. ‘De Franse elite is al grotendeels om, maar in Nederland blijven we wegkijken. Ik verzin de bedreigingen niet, maar herhaal wat moslims zelf zeggen. Er zijn in Europa miljoenen moslims bereid geweld te gebruiken voor de invoering van de sharia. De vreedzame moslims doen aan die bedreiging niets af en doen er ook niets tegen.’ Volgens Brand is de angst die Van den Berg heeft overtrokken. ‘Moslims die ik spreek hebben juist respect voor andere tradities. Bijna alle moslims in Europa omarmen vrijheid en democratie. Bovendien bestaat de islam niet. Er zijn verschillende stromingen en de ene stroming zal makkelijker integreren in de Nederlandse samenleving dan de andere. Wat Van den Berg doet is spookbeelden creëren, daar is niemand bij gebaat. Sterker nog: ze zorgen voor een ongezonde polarisatie. Terrorisme en extremisme moeten keihard worden bestreden. Maar dat doe je juist niet door een wereldreligie en daarmee bevolkingsgroepen te stigmatiseren. Wanneer dringt dat nu eindelijk eens door? Laten we alsjeblieft nuchter blijven.’
Nu u hier toch bent...
Goede journalistiek kost geld. Leden en donaties maken onze gebalanceerde berichtgeving over biculturaliteit, zingeving en vrijheid mogelijk. Steun ons daarom als u ons werk belangrijk vindt.
Vertel mij meer!
