Tijs en de ramadan heeft voor opschudding gezorgd. Een extremistische imam zegt in deze docu dat afvalligheid bestraft moet worden met de dood. Geleerden van de meest gezaghebbende autoriteit voor soennitische moslims, de al-Azhar Universiteit, verwerpen dat ten stelligste. Islamoloog Ahmet Kurucan legt uit waarom.

In de eerste uitzending van de driedelige documentaire Tijs en de ramadan stelt Tijs van den Brink, presentator bij de Evangelische Omroep, verschillende moslims de vraag of het wel mogelijk is de islam te verlaten zonder consequenties. Zo vraagt hij of er geen sociale druk is op (ex-)moslims wanneer ze de stap zetten of willen zetten om de islam de rug te keren. Hoewel de moslims in de uitzending van mening zijn dat dat niet het geval is, spreekt Van den Brink ook een niet herkenbaar in beeld gebrachte ex-moslim die een totaal ander beeld schetst. ‘Het is binnen de islam onacceptabel dat iemand van zijn geloof afhaakt. Je leven gaat kapot. Je wordt van alle kanten anders bekeken. Het is alsof je dood bent’, zei hij tegen Van den Brink. Ook zijn collega’s die moslims zijn zouden hem het leven moeilijk maken. ‘Mensen die echt gelovig zijn proberen oogcontact te vermijden. Ze zeggen dat als je met een afvallige in contact komt en in zijn ogen kijkt er besmettingsgevaar is’, stelt de ex-moslim. Verder vertelt de beruchte salafist Fawaz Jneid, een controversiële radicale imam, in dezelfde uitzending dat in geval van afvalligheid van moslims, de straffen kunnen oplopen tot de dood.

In Nederland ligt de discussie over afvalligen in de islam al langer op tafel. Het was Geert Wilders die al eerder deze kwestie op een discutabele manier aankaartte in zijn anti-islam-propaganda. Hij zei met zijn tweede Fitna-film steun te willen bieden aan moslims wereldwijd die de islam willen verlaten. Volgens Wilders zijn ex-moslims helden die steun verdienen, omdat ze volgens hem volgens de islam vermoord moeten worden.

Niet alleen niet-moslims reageren geschokt op het idee dat ex-moslims volgens de islam vermoord moeten worden. Er is ook een groeiende groep moslims die zich openlijk verzet tegen de doodstraf bij afvalligheid. Sterker nog, volgens veel moslimgeleerden staat er helemaal geen doodstraf op het verlaten van de islam. ‘Het bestempelen van afvalligheid als een halsmisdaad is in strijd met de islam’, zegt de Turkse islamoloog Ahmet Kurucan tegen deze krant. Een dergelijke straf voor afvalligheid is volgens hem nergens terug te vinden in de Koran. ‘Verzen in de Koran zoals ‘er is geen dwang in de godsdienst’ en ‘laat daarom geloven die geloven wil en niet geloven, die niet wil’ geven volgens hem aan dat er vrijheid van godsdienst is in de islam. ‘Het standpunt dat afvalligheid bestraft moet worden met de dood, is slechts een ijtihad (interpretatie, red.) van geleerden uit de Middeleeuwen.’ Kurucan promoveerde op het onderwerp vrijheid van meningsuiting binnen de islam aan de Atatürk Universiteit in Erzurum, in het oosten van Turkije.

Dat afvalligheid in de geschiedenis zo streng is bestraft, is volgens Kurucan meer politiek dan religieus van aard. ‘Afvalligheid werd destijds als halsmisdaad beschouwd, omdat het geïdentificeerd werd met hoogverraad. Wie de islam verliet in de tijd van de profeet Mohammed, liet niet alleen zijn religieuze overtuigingen achter zich, maar trad ook toe tot groepen die actief oorlog voerden tegen de moslims. De religieuze en politieke identiteit in de vroege islamitische periode was vaak hetzelfde. Er is geen geval bekend van een ex-moslim die wegens afvalligheid is vermoord tijdens het leven van de profeet.’

Daarnaast mag volgens de hanafi, één van de vier rechtsscholen binnen de islam, een vrouwelijke afvallige niet gedood worden, ook al is het een politieke stap. ‘Ook dat bewijst dat men bij afvalligheid niet puur naar de religieuze overtuiging kijkt’, zegt Kurucan. ‘Je ziet dus dat zelfs in juridische boeken afvalligheid en de bijbehorende straf als een politieke kwestie gezien wordt.’

‘Afvalligheid bestraffen met de dood is een interpretatie van de latere klassieke geleerden en juristen’, zegt Kurucan. Geleerden van de meest gezaghebbende autoriteit voor soennitische moslims wereldwijd, de al-Azhar Universiteit in de Egyptische hoofdstad Caïro, gaven al in 1958 een fatwa uit waarin zij de doodstraf voor afvalligen ten stelligste verwierpen.