Er zijn genoeg bronnen in de islam die feminisme ondersteunen en er zijn steeds meer moslima’s die streven naar vrijheid zonder daarbij het geloof te verliezen, stellen islamkenners. De Kanttekening sprak daarover met islamologe Anne Dijk, filosofe Heidi Dorudi en islamdocent Kamal Essabane.
Feminisme en islam, volgens sommigen gaan die twee prima samen, anderen betwijfelen dat. Op zondag 2 oktober vindt in het Amsterdamse centrum voor debat, bezinning en poëzie De Nieuwe Liefde de ochtendlezing Over inspirerende vrouwelijke denkers in de islam en het college Vrouwenlogica III: boerkini’s, bikini’s en soefi’s plaats. De ochtendlezing wordt gegeven door islamologe Anne Dijk. Volgens haar wordt door moslims in Nederland heel verschillend tegen feminisme aangekeken. “Veel salafisten bijvoorbeeld beschouwen islamitisch feminisme als te westers, als iets dat ‘de islam’ niet nodig heeft. Maar er zijn ook veel vrouwen die deze term omarmen. Om mij heen zie ik steeds meer hoogopgeleide vrouwen die zich ‘moslimfeministe’ noemen. Dat is een trend die je vijf jaar geleden niet zag. Dat gaat dan vooral over zelfbeschikking in de breedste vorm; het leven vormgeven naar eigen wens. Zonder te kijken naar wat de rest van de moslimgemeenschap daarvan vindt. Ze bepalen zelf wat ze gaan studeren, waar ze willen wonen en met wie en of ze trouwen.” Voor Dijk, zelf moslima, is het klassieke tassawuf (soefisme) een grote inspiratiebron. In haar lezing vertelt zij over vrouwelijke soefi’s en hun visie op vrijheid, zoals die van de mystica Rabia al-Adawiyya. “Adawiyya is bekend om haar grote liefde voor God en is de grondlegger van het liefdessoefisme, waar veel moslimtheologen zoals Hasan van Basra op hebben voortgeborduurd.” Deze mystica vond kracht in haar religie, zegt Dijk. “Door de focus op het goddelijke kon zij en andere vrouwelijke soefi’s zich losmaken van al het wereldse, dus ook van de oordelen en meningen van andere mensen. Hierdoor ervoeren zij de ultieme vrijheid.”
Een andere spreker is de filosofe Heidi Dorudi. Zij vindt dat je heel goed feministe én moslima kunt zijn. “Ik ben opgegroeid in Iran tussen vrouwen die opkomen voor hun rechten en die feministisch zijn. Tegelijkertijd geloven ze ook in Allah en de waarden die de islam uitdraagt. Als deze vrouwen moeten kiezen tussen geloof of genderbewustzijn, dan is het resultaat áltijd verraad: ze verraden dan of hun geloof of hun vrouw-zijn en de mensenrechten die daarbij horen.” Toch overheerst het beeld dat islam en feminisme niet samengaan. “Dat heeft met onwetendheid te maken”, zegt Dorudi. “De mainstreammedia en westerse politici hebben het beeld geschapen dat de islam inferieur is en de vrijheid aantast. Maar hoe zit het met vrouwen die uit vrije keuze een hoofddoek dragen? Er wonen ruim 1,7 miljard mensen op de wereld die moslim zijn. Ze hebben eigen overtuigingen en hangen uiteenlopende stromingen aan. Hun denkbeelden verschillen onderling zo sterk, dat je niet zomaar in het algemeen kunt zeggen dat ‘de islam’ — alsof het een op zichzelf staande entiteit is — onderdrukkend is”, aldus Dorudi. “Fanatieke atheïsten denken dat vrijheid alleen mogelijk is als alle religie uit de wereld is verbannen. Alleen, dat kan niet. De meeste mensen hebben een diepe behoefte aan spiritualiteit. Hoe verklaar je anders de populariteit van meditatiegroepen en zingevingscursussen? Natuurlijk, een overheid moet seculier zijn, maar de gedachte dat alleen secularisatie voor vrijheid kan zorgen is kortzichtig. Door te stellen dat feminisme enkel mogelijk is als je niet gelooft, sluit je groepen uit. Een dergelijke uitsluiting kan niets met vrijheid te maken hebben.”
Islamdocent Kamal Essabane claimt dat het islamitisch feminisme toeneemt in het Westen en het Midden-Oosten. Alleen wordt dit niet altijd als zodanig herkend. “De Pakistaans-Amerikaanse antropoloog Saba Mahmood deed gedurende twee jaar onderzoek naar groepen orthodoxe moslimvrouwen in Egypte. Deze vrouwen claimen een eigen ruimte in de moskee, wat tot conflicten leidt met de imam en het moskeebestuur. Ze bestuderen er samen de Koran en komen tot nieuwe vrouwvriendelijkere interpretaties, ze organiseren praatgroepen en gingen samen in gebed.” Voor een buitenstaander lijken deze bewegingen zeer behoudend. De vrouwen zijn vaak gesluierd en dragen lange traditionele gewaden. Mahmood stelt echter dat hier iets bijzonders aan de hand is. Ze ziet in deze beweging van vrome moslimvrouwen een nieuw soort feminisme. Deze vrouwen zijn, net als liberale feministen bezig met zelfverwerkelijking. Alleen is niet keuzevrijheid maar vroomheid het hoogste doel. “Ook islamitische vrouwen in Nederland kiezen ervoor feministisch en vroom tegelijkertijd zijn”, zegt Essabane. “Ze dragen bijvoorbeeld een hoofddoek en wonen op zichzelf, ze bezoeken debatten en bijeenkomsten over de islam of gaan veel vaker dan hun ouders naar de moskee”, voegt hij daaraan toe. “Deze nadruk op zelfontplooiing is niet nieuw. In het soefisme bestaat het idee dat je juist door discipline, door je te onderwerpen aan geloofsregels, jezelf kunt bevrijden. En ook de Griekse Aristoteles had verwante denkbeelden. Hij was niet voor onderwerping aan geloofsregels, maar vond wel dat je zelfdiscipline en training nodig hebt om steeds het juiste midden te vinden en zo bevrijd en gelukkig te worden.”
Nu u hier toch bent...
Goede journalistiek kost geld. Leden en donaties maken onze gebalanceerde berichtgeving over biculturaliteit, zingeving en vrijheid mogelijk. Steun ons daarom als u ons werk belangrijk vindt.
Vertel mij meer!