De stemming in Europa is onrustig en lijkt zich als een lopend vuurtje te verspreiden. Frankrijk vormt het epicentrum van deze politieke beroering. President Emmanuel Macron worstelt om zijn gezag te behouden, terwijl het land afglijdt richting een systeemcrisis.

De term ‘crise de régime’ is hier treffend: het politieke systeem hapert, en elke nieuwe ontwikkeling lijkt de opmars van extreemrechts verder aan te wakkeren. Marine Le Pen en haar partij Rassemblement National (RN) profiteren zichtbaar van deze situatie. Volgens recente peilingen staat RN op ongeveer 33 procent, een niveau dat nauwelijks nog afneemt. De normalisering van hun positie in het politieke landschap lijkt onafwendbaar.

De Franse politiek is in een impasse beland. Traditionele partijen verliezen terrein, en Jordan Bardella, Le Pens beoogde opvolger, wint snel aan populariteit. Omdat Le Pen momenteel uitgesloten is van deelname door een gerechtelijke uitspraak, schuift Bardella naar voren als het nieuwe gezicht van RN. Zijn opkomst wijst op een verschuiving in de publieke opinie: ideeën die ooit als radicaal werden beschouwd worden nu als acceptabel gezien.

Deze ontwikkeling ondermijnt het republikeinse front dat decennialang extreemrechts buiten de macht hield. De oorzaak ligt deels in een bredere identiteitscrisis binnen Frankrijk, gevoed door zorgen over globalisering, migratie en economische stagnatie. RN speelt hier handig op in en presenteert zichzelf als alternatief voor een systeem dat volgens veel Fransen niet meer werkt.

Ook Duitsland, lang beschouwd als het stabiele hart van Europa, ziet een sterke opkomst van extreemrechts. Alternative für Deutschland (AfD) haalt in sommige peilingen 26 tot 27 procent, waarmee de partij zelfs de conservatieve CDU/CSU voorbijstreeft.

Ideeën die ooit als radicaal werden beschouwd worden nu als acceptabel gezien

Na de federale verkiezingen van februari 2025 is AfD verder gegroeid. Haar succes weerspiegelt de diepe onvrede over het trage formatieproces en het functioneren van de gevestigde partijen. Uit onderzoek blijkt dat bijna twee derde van de Duitsers verwacht dat de AfD vóór 2026 een minister-president zal leveren in een deelstaat. Dat is een duidelijke aanwijzing dat de partij niet langer als een randverschijnsel wordt gezien, maar als een legitieme politieke kracht. De AfD staat bekend om haar nationalistische en EU-kritische standpunten, wat haaks staat op de traditionele Duitse buitenlandse politiek. Het feit dat AfD maar blijft groeien bemoeilijkt de vorming van stabiele coalities en zet het politieke midden verder onder druk, waardoor Duitsland als anker van de Europese Unie in het gedrang komt.

In het Verenigd Koninkrijk is de populist Nigel Farage opnieuw een factor van betekenis geworden. Met zijn partij Reform UK weet hij meer dan 30 procent van de kiezers aan zich te binden. Zijn boodschap richt zich op immigratiebeperking, strengere wetgeving en economisch nationalisme. Hoewel zijn macht beperkt wordt door het Britse districtenstel is zijn opmars een signaal. Steeds meer Britten hebben geen vertrouwen meer in de politiek. Zowel Labour als de Conservatieven lijken moeite te hebben om deze onvrede te kanaliseren. Farage speelt in op diepgewortelde zorgen over migratie, economische onzekerheid en het verlies van nationale controle, en weet daarmee een breed publiek aan te spreken.

Deze interne politieke verschuivingen vinden plaats tegen een achtergrond van internationale spanningen die de situatie nog complexer maken. Het conflict tussen Israël en Gaza heeft Europa in beroering gebracht. Demonstraties en maatschappelijke verdeeldheid nemen toe, en zowel extreemrechtse als extreemlinkse groeperingen gebruiken de situatie om hun eigen agenda te versterken. Europese regeringen reageren hier niet altijd even slim op, wat het vertrouwen in hun leiderschap ondermijnt.

Tegelijkertijd vormt Rusland een voortdurende dreiging voor Oost-Europa en de NAVO. De agressieve houding van Moskou dwingt Europa tot strategische heroverwegingen, terwijl de trans-Atlantische relatie met de Verenigde Staten afkoelt. De Amerikaanse regering verwacht meer zelfstandigheid van Europa op het gebied van defensie en buitenlandse politiek. De interne verdeeldheid maakt gezamenlijke Europese actie echter moeilijk. Nationalistische en EU-kritische partijen ondermijnen bovendien het streven naar eenheid, waardoor Europa aan invloed verliest op het wereldtoneel.

De komende jaren zullen cruciaal zijn voor het Europese project. De combinatie van interne verdeeldheid, electorale verschuivingen en externe dreigingen stelt de Europese samenwerking zwaar op de proef. Als de huidige trends zich voortzetten, dreigt Europa niet alleen zijn politieke stabiliteit te verliezen, maar ook zijn positie als mondiale speler. De vraag is niet langer óf extreemrechts zal blijven groeien, maar hoe Europa daarmee omgaat. En of het in staat is om zijn democratische fundamenten te behouden in een tijd van ongekende turbulentie.