Een déjà-vu in de maak? Het oude cliché blijkt opnieuw waar: de geschiedenis herhaalt zich. Autocraten wereldwijd lijken de cycli van de geschiedenis maar al te goed te kennen en beheersen de kunst van het copy-pasten van haar donkerste momenten om hun macht te verstevigen. Alles wat ze nodig hebben is, op het juiste moment, een aanleiding voor een totale aanval.

Is de moord op Charlie Kirk het ‘Reichstagsbrand-moment’ van de VS? Dat is dus de vraag.

Autocraten kennen het trucje: niets werkt beter dan een cultuurstrijd. In beslissende periodes is cultuur vaak het zachte onderbuikpunt dat onderdrukkers gebruiken om verdeeldheid te zaaien. Een voorwendsel is genoeg om hun duistere krachten los te laten, gesteund door wraakzuchtige menigten, en de escalatie blijft maar doorgaan.

Laten we bij het heden beginnen. Presidenten Erdogan en Trump tonen in hun onderlinge respect vooral vastberadenheid om de oppositie te verpletteren. Voor Trump is Turkije een vruchtbare leerschool, net als het Europa van de jaren dertig.

In Turkije gebeurde er in slechts drie weken dit: twee AI-tools, Grok en Perplexity, werden verboden wegens ‘nationale veiligheid’; zes gearresteerde redacteuren van satirisch tijdschrift Leman werden aangeklaagd om cartoons van Mohammed en Mozes, met celstraffen tot 4,5 jaar; leden van de feministische popgroep Manifest werden aangeklaagd wegens ‘exhibitionisme’ en kregen een reisverbod, waardoor hun tour werd geannuleerd; vijf leden van de heavy-metalband Sarinvomit werden opgepakt wegens ‘belediging van religieuze waarden’; componist Mabel Matiz werd door de ministeries van Binnenlandse Zaken en Gezin aangeklaagd om zijn nieuwe nummer Wretched — een zaak die mogelijk een precedent schept voor een verbod op protestmuziek. En scenarioschrijfster Merve Göntem (Cranberry Sorbet) werd opgepakt wegens ‘het denigreren van gezinswaarden’ na posts over vrije seks en buitenechtelijke relaties. Ze werd vrijgelaten onder gerechtelijk toezicht.

Ondertussen echoot Trump met soortgelijke tactieken. Hij startte razendsnel een campagne om media de mond te snoeren, zette druk op advocatenkantoren, universiteiten en onafhankelijke instellingen. Zijn argument: democratische organisaties en demonstranten zijn onderdeel van een gewelddadig complot tegen conservatieve waarden. Op Truth Social riep hij: ‘De Radical Left Media werkt keihard om de VS te vernietigen. We zullen hen op elk niveau stoppen!!!’

‘Ik haat mijn tegenstanders, en ik wens hen niets goeds toe’

De eerste gevolgen bleven niet uit: ABC schorste de talkshow van Jimmy Kimmel na opmerkingen over de moord op Kirk, MSNBC ontsloeg analist Matthew Dowd om soortgelijke uitspraken. Beide stappen — breed veroordeeld door juristen als ongegrond — tonen hoe mediabazen steeds meer buigen voor Trump. FCC-voorzitter Brendan Carr, bijgenaamd Trumps ‘censor-in-chief’, dreigde ABC en Disney met sancties. CBS stelde een Trump-getrouwe als ombudsman aan. Intussen verschuift het medialandschap in snel tempo: grote netwerken worden overgenomen door magnaten die als Trumps handlangers bekendstaan.

Andere doelwitten: de New York Times en Penguin Random House. Trump klaagde hen aan voor een astronomische 15 miljard dollar wegens smaad, zogenaamd vanwege reputatieschade in aanloop naar de verkiezingen van 2024. Zijn team hint op bredere repressie: onderzoeken naar liberale organisaties zoals Soros’ Open Society Foundation, nieuwe aanklachten rond ‘haatzaaien’, en zelfs terroristische stempels voor bepaalde groepen.

Stephen Miller, Trumps plaatsvervangend stafchef, verklaarde: ‘We zullen elke beschikbare bron gebruiken — Justitie, Homeland Security, de hele overheid — om deze netwerken te identificeren, te verstoren, te ontmantelen en te vernietigen.’

De historische echo’s zijn huiveringwekkend. De nasleep van Kirks moord doet denken aan, zij het op afstand, de Reichstagsbrand van 1933. Toen werd de brand in het Duitse parlement de communisten in de schoenen geschoven, wat Hitler de kans gaf het Reichstagsbranddecreet uit te vaardigen. Burgerrechten werden opgeschort; communisten en dissidenten massaal gearresteerd; oppositie uitgeschakeld. Kort daarna volgde de Machtigingswet, die Hitler dictatoriale macht gaf. Nog altijd discussiëren historici wie de brand echt heeft aangestoken, velen vermoeden de nazi’s zelf, maar het gebruik van de brand als voorwendsel voor totalitarisme staat buiten kijf.

Enkele decennia later, met een ongekende concentratie van macht achter zich, omarmt Trump openlijk haat en kondigt hij acties aan tegen ‘binnenlandse vijanden’. Bij Kirks herdenkingsdienst zei hij: ‘Ik haat mijn tegenstanders, en ik wens hen niets goeds toe.’

Enkele dagen eerder spoorde hij minister van Justitie Pam Bondi aan om politieke tegenstanders strafrechtelijk te vervolgen: ‘Pam, we kunnen dit niet langer uitstellen, het schaadt onze reputatie en geloofwaardigheid’, verklaarde hij. Zijn retoriek wordt door conservatieven met luid gejuich ontvangen.

Misschien zien we hier een nieuwe versie van een oud verhaal: cultuur als wapen, media die buigen, repressie gelegitimeerd met ‘veiligheid’ en ‘waarden’. De donkere klokken van de geschiedenis luiden opnieuw.