Of je het met oud-VVD-leider Rutte eens was of niet: er werd overlegd, onderhandeld en geluisterd, schrijft journalist Gillian de Nooijer. Onder Yesilgöz is de VVD met die houding gestopt.

‘Wij zullen ons standpunt niet veranderen’, zei VVD-leider Yesilgöz afgelopen vrijdag voor de zoveelste keer. Informateur Buma heeft net zijn ultieme poging gedaan voor een soort kabinet van nationale eenheid: D66, CDA, VVD, GroenLinks-PvdA en JA21. 95 zetels. Iedereen levert stevig in, in ruil voor maximale representatie in alle Kamers.

Praktisch eerlijker krijg je het met deze zetels niet: een van-alles-wat-megacoalitie. Maar zelfs met een uiterst rechtse medestander in JA21 en zetelvoordeel in de onderhandelingen erbij, wilde Yesilgöz absoluut niet. Geen druppel water bij de wijn. Absoluut niet, never njet, met een volgens haar ‘extreem’ linkse partij in gesprek.

En dat terwijl haar opponent en oud-GroenLinks-leider Klaver juist wél over zijn schaduw heen stapte en de VVD niet uitsloot, hoe schadelijk dit ook voor de partij zou kunnen zijn. Dezelfde partij die zij herhaaldelijk vals en zonder bewijs wegzette als ‘radicaal-links’. De volgende maandag werd bekend dat de VVD voorlopig de enige partner wordt in een minderheidscoalitie, al verwacht Yesilgöz alsnog JA21 erbij te halen.

De minachting van de VVD blonk ook uit het verslag van de informateur

Zo is centrum-links in één klap volledig uitgesloten van inhoudelijk meepraten over de akkoorden. Terwijl D66 en CDA toch echt die stemmen nodig gaan hebben voor enige midden- en progressievere plannen die het blok JA21/BBB/PVV/FvD/SGP niet zint, zoals klimaatmaatregelen of hypotheekrenteaftrek.

De minachting van de VVD blonk ook uit het verslag van de informateur, waarin Buma hooguit kon concluderen dat de VVD ‘beseft dat op sommige onderwerpen een vorm van parlementaire samenwerking met ook GroenLinks-PvdA nodig kan zijn’. Het is het volgende bewijsstuk op de stapel dat de VVD het midden, alle bereidheid om te overleggen buiten haar eigen rechtse gedachtegoed, heeft verlaten.

‘Middenpartij’

Zoals met wel meer begrippen in de politiek is ‘middenpartij’ vrij te interpreteren. Het overlapt, maar is niet hetzelfde als ‘centrumpartij’. De simpelste definitie is: een partij die zowel linkse als rechtse standpunten kán innemen. In zijn strengste interpretatie is alleen D66 een échte middenpartij.

Ik hanteer liever een bredere, relatieve interpretatie: iedere partij die bereid is om in onderhandelingen ruim over haar eigen partijprincipes en breekpunten heen te stappen in het belang van regeringsvorming, mag zich zo noemen. Als SP bereid zou zijn met de VVD in een coalitie te stappen, in plaats van oppositie te voeren, verdienen ze die noemer evengoed. Iedereen die wil polderen, is welkom.

Onderbuik-VVD

Tot voor kort paste de VVD prima in deze definitie. Of je het met oud-VVD-leider Rutte eens was of niet: er werd overlegd, onderhandeld en geluisterd. Zeker niet altijd goed, zeker niet altijd naar tevredenheid en zeker niet altijd met gemak. Maar Rutte II (VVD/PvdA) was desondanks de meest stabiele, langdurige samenwerking van alle Rutte-coalities. Rutte voerde klimaatbeleid, terwijl dat volgens de rechtse achterban maar een geldverspillende ‘linkse hobby’ is of zelfs wordt ontkend.

Rutte was geen vroege voorstander van ‘woke’ diversiteitsinitiatieven en anti-discriminatie. Zijn support voor Zwarte Piet is bekend. Maar na Black Lives Matter en gesprekken met Kick Out Zwarte Piet draaide hij toch zijn mening bij. Eveneens met de excuses voor slavernij. Het was bij wijze van spreken een man die je mee naar een museum kon nemen. En aan het einde van de rit stond hij, met moeite en alle mitsen en maren, wel open voor de lessen ervan.

Dit is het grote verschil met de veel radicaler rechtse VVD van Yesilgöz nu. Yesilgöz staat niet open voor andere, niet-rechtse geluiden. Sterker nog, ze is al sinds het begin van haar VVD-overname bezig met het saboteren ervan. Vanaf haar HJ Schoo-lezing in 2022, waarin ze onschuldige ‘wokisten’ afdeed als terreur. De watermeloenen van de Partij voor de Dieren waren volgens Yesilgöz ineens ’terrorisme’.

‘Het was bij wijze van spreken een man die je mee naar een museum kon nemen.’

Studenten die protesteerden tegen genocide werden ‘antisemieten’. Een onschuldige volkszanger ook. Antifascisten werden officieel verklaard tot ’terroristen’. In talkshows reageert ze venijnig op elke kritiek. In plaats van interesse te tonen in journalistiek onderzoek van Tim Hofman over politiegeweld, viel ze hem aan. De ideeën en desinformatie die radicaal rechts-conservatieve influencers op X en De Telegraaf in haar oor fluisteren, worden overgenomen. Maar de deur voor niet-rechts is dicht.

Rechts met een grote R

De huidige VVD wil niet eens meer praten met links. Je ziet het in de onderhandelingen: ze doet niet eens een poging. ‘Centrumrechts’ is vooral een campagneslogan, het klinkt zo lekker redelijk. Maar gezien Yesilgöz’ houding van de afgelopen twee jaar wordt het rechts, met een grote R, of we stikken er maar in. En GroenLinks-PvdA moet dat maar slikken en dankbaar meestemmen als er af en toe een midden- of progressief voorstel van D66 langskomt als zoethouder.

Het is ook niet alsof de VVD daadwerkelijk spijt heeft van de mislukte radicaal-rechtse regering van afgelopen jaar. Er is geen afstraffing geweest in verkiezingen. Geen reflectie om het anders te doen. Geen interne vragen waarom ze als minder democratisch werd beoordeeld dan de linkse en middenpartijen. Ze is vooral boos over het opstappen van Wilders, niet over het beleid.

Als je de huidige VVD zou meenemen naar dat denkbeeldige museum, denk ik niet dat je aan het eind van de rit te horen krijgt dat ze er iets van hebben opgestoken. Geen pauze. Geen reflectie. Eerder dat ze in conclaaf duiken met de spindoctors om te bedenken hoe ze het zeer verontwaardigd kunnen spinnen voor de camera’s, zonder een steek toe te geven.