In het zuiden van Libanon zijn dinsdag minstens dertien mensen omgekomen bij een Israëlische aanval op een Palestijns vluchtelingenkamp. Volgens Israël was een Hamas-complex het doelwit. Hamas ontkent dat en noemt de Israëlische uitleg ‘leugens’.
Hoewel er in november vorig jaar een staakt-het-vuren werd afgesproken om meer dan een jaar van spanningen met Hezbollah te stoppen, voert Israël nog steeds aanvallen uit in Libanon. Officieel zegt Israël dat het vooral doelen van Hezbollah, een bondgenoot van Hamas, raakt. Maar het heeft de afgelopen maanden ook Hamas-doelen in Libanon bestookt, aldus nieuwsdienst AFP.
Hezbollah begon in oktober 2023 met het afvuren van raketten richting Israël, als steun aan Hamas in de oorlog in Gaza. Sindsdien vinden er aan beide kanten regelmatig aanvallen plaats.
Onder druk van de Verenigde Staten en uit angst voor een grotere oorlog, probeert de Libanese regering Hezbollah en andere gewapende groepen te ontwapenen.
Tijdens een bezoek aan Beiroet in mei spraken de Palestijnse president Mahmoed Abbas en de Libanese president Joseph Aoun af dat wapens in Palestijnse vluchtelingenkampen moeten worden overgedragen aan de Libanese autoriteiten.
In september leverden sommige Palestijnse groeperingen in Ain al-Helweh al wapens in, volgens een Palestijnse functionaris. Hamas heeft echter niet aangekondigd dit ook te zullen doen.
Op het Schouwburgplein in Rotterdam staat van 19 t/m 22 december opnieuw het Glazen Huis. De Rotterdam Palestina Coalitie werkt hierbij samen met organisaties uit de Soedanese en Congolese gemeenschap.
Vier dagen lang maken zij 24 uur per dag live radio om aandacht te vragen voor het geweld en humanitaire nood in Congo, Palestina en Soedan. Dit jaar staan persoonlijke verhalen van mensen uit die gebieden centraal.
Het programma bestaat uit gesprekken, muziek en poëzie en is te volgen via YouTube en lokale radiostations. De opbrengst gaat volledig naar noodhulp. Er loopt nog een crowdfunding om de laatste 3000 euro aan organisatiekosten te dekken.
Curaçao plaatste zich gisteravond voor het WK dankzij een gelijkspel tegen Jamaica. Suriname verloor met 3-1 van Guatemala en gaat naar de play-offs.
Het toernooi wordt volgend jaar gehouden in Mexico, de Verenigde Staten en Canada, meldt NU.nl. De meeste spelers uit het Curaçaose elftal zijn in Nederland opgegroeid en spelen in Europese competities zoals de Eredivisie en de Championship, meldt Voetbal Primeur. Aan de plaatsing van het elftal zit nog een opvallend Nederlands tintje: de 78-jarige bondscoach Dick Advocaat, die er vanwege familieomstandigheden niet bij kon zijn.
De WK-deelname is niet alleen historisch omdat het de eerste keer is voor Curaçao, maar ook omdat het eiland met 150.000 inwoners het kleinste land ooit is dat aan het toernooi deelneemt. Dat Advocaat dit moment aan het einde van zijn carrière nog mag meemaken, maakt het extra bijzonder.
Ook voor Suriname had gisteravond historisch kunnen uitpakken. De ploeg van oud-Ajacied Stanley Menzo verloor echter kansloos met 3-1 van Guatemala. Suriname moet daardoor, net als Turkije, wachten tot maart volgend jaar en via de play-offs proberen alsnog een WK-ticket te bemachtigen.
Hoe komt het dat sommige jongeren opeens belangstelling hebben voor het christendom, dat al decennialang op zijn retour was in Nederland? Is er sprake van een nieuw réveil?
Lange tijd leek het christendom in Nederland een verdwijnend verschijnsel. Kerken werden gesloopt, veranderden in appartementencomplexen of moskeeën en het christelijk geloof zelf was onderwerp van spot. Maar nu lijkt er iets te kantelen. Jongeren van Generatie Z, geboren tussen pakweg 1995 en 2010, tonen weer interesse in religie, soms zelfs openlijk in het christendom. Op TikTok delen jonge bekeerlingen hun geloofservaringen, in studentensteden ontstaan nieuwe gebedsgroepen en zelfs in linkse media wordt het christendom niet langer automatisch weggehoond.
Frank Bosman
Volgens de katholieke cultuurtheoloog Frank Bosman is de hernieuwde belangstelling voor religie geen toeval, maar onderdeel van een culturele cyclus. ‘Aan het eind van de negentiende eeuw zag je hetzelfde: kunstenaars en intellectuelen die zich bekeerden tot het katholicisme als reactie op het dominante maatschappelijke narratief. Denk aan Hugo Ball en zijn zoektocht naar betekenis in een onttoverde wereld’, zegt Bosman. ‘Een bekering’, zegt de cultuurtheoloog met enige ironie in zijn stem, ‘is bijna een subversieve daad.’
Vandaag is dat narratief anders, maar de reactie vergelijkbaar. ‘Onze samenleving draait om hyperkapitalisme, individualisme en hedonisme. Dat verhaal is niet bevredigend en was het eigenlijk nooit. Veel mensen hebben er geen voordeel van. Ze zijn te arm, vallen buiten de boot, vinden geen partner of geen succes. Voor zulke mensen kan het geloof opnieuw betekenis geven.’
TikTok-conservatisme
De progressief-protestantse theoloog en Trouw-columnist Alain Verheij ziet vooral bij jongeren zonder religieuze opvoeding een opvallende openheid. ‘De allergie tegen het christendom is grotendeels verdwenen. Oudere generaties hebben vaak nog een jeugdtrauma uit de kerk. Denk aan de verplichte catechisatie, in steen gebeitelde dogma’s, sociale controle, schijnheiligheid. Generatie Z is daar niet mee opgegroeid. Voor hen is religie gewoon één van de opties in de zoektocht naar zingeving.’
‘Christelijke TikTokkers fungeren als influencers’
Maar Verheij waarschuwt de kerken dat het te vroeg is om de vlag uit te hangen. ‘Dat jongeren religieus geïnteresseerd zijn, betekent nog niet dat ze naar de kerk gaan. Het geloof speelt zich vaak online af, als onderdeel van hun identiteit. Christelijke TikTokkers fungeren als influencers. Ze delen bijbelcitaten en levensadviezen, maar dat vertaalt zich niet automatisch naar kerkelijke betrokkenheid.’
De hernieuwde belangstelling voor het christendom komt niet uit progressieve hoek. ‘De jongeren van Gen Z zijn op veel punten conservatiever dan hun ouders’, zegt Verheij. ‘Vooral jongemannen grijpen terug op tradities. In een wereld vol keuzestress zoeken ze houvast in wat zich al bewezen heeft. Het is een soort culturele Lindy-logica: wat vijftig of duizend jaar heeft standgehouden, zal ook morgen nog werken.’
Dat verklaart volgens hem ook de aantrekkingskracht van de katholieke en oosters-orthodoxe kerken. ‘Het zijn tradities met rituelen, symbolen, mystiek. Die diepte mist men vaak in een hypermoderne cultuur.’
Spiritueel, maar niet praktisch
Bosman ziet in zijn eigen kerk ook nieuwe gezichten. ‘Bisschoppen zeggen dat de trend is gekeerd, dat de kerk groeit. Dat is mooi, maar de vraag is of het bestendig is. Veel bekeerlingen zoeken spirituele ervaring, niet het alledaagse gedoe van koffiekopjes wassen en kerkbankjes schoonmaken. Dat hoort ook bij kerk-zijn.’
‘Enthousiasme is prachtig, maar kan doorslaan in overcompensatie’
Hierin schuilt volgens hem een risico: ‘Nieuwe gelovigen zijn vaak ‘roomser dan de paus’. Ze willen iets bewijzen, aan zichzelf en aan anderen. Dat enthousiasme is prachtig, maar kan doorslaan in overcompensatie.’
Toch vindt Bosman dat kerken blij moeten zijn met hun nieuwe aanwas. ‘Zonder bekeerlingen is er alleen vergrijzing. En ja, bekeerlingen zijn soms heftig, maar beter dat dan een kerk die niet meer wervend is.’
De katholieke kerk heeft volgens Bosman iets wat veel moderne vormen van geloof missen: een theologie van het lijden. ‘Evangelische bewegingen zijn sterk gericht op positieve emotie. Dat werkt zolang het goed met je gaat. Maar als je faalt of ziek wordt, valt het geloofsgebouw snel om.’
De katholieke en orthodoxe tradities, zegt hij, bieden iets anders: ‘Ze erkennen dat het leven zwaar is. Dat er lijden is dat niet weg te bidden valt. Daarin ligt hun kracht.’
Geen christendom dat anderen uitsluit
Zowel Bosman als Verheij waarschuwen voor de politieke kaping van het christendom. Verheij: ‘In de Verenigde Staten is het christelijk geloof onderdeel geworden van de rechtse identiteit. Je ziet daar TikTok-apologeten die religie koppelen aan een conservatieve lifestyle. Dat kan doorslaan in uitsluiting.’
Alain Verheij
Opvallend zijn de bekeringen van de radicaalrechtse rechtsgeleerde Eva Vlaardingerbroek, historica Amanda Kluveld en ex-moslima Ayaan Hirsi Ali. Verheij kan niet in de harten van mensen kijken, maar vindt het zorgelijk dat het christendom politiek misbruikt wordt door uiterst rechts. ‘Een christendom dat anderen uitsluit is niet mijn christendom. Dan heb ik liever dat mensen de kerk links laten liggen.’
Verheij is blij dat Geert Wilders en Thierry Baudet nogal seculier zijn. ‘In de Verenigde Staten is de band tussen conservatisme en christendom heel sterk, dankzij de evangelicals. Wilders flirt met de zogenaamde joods-christelijke cultuur maar is allesbehalve christelijk. En Baudet flirt met alles: met het christendom, met de islam en met Germaans heidendom dat het joelfeest viert in plaats van kerst. Daarom is het christendom in Nederland geen sterke conservatieve politieke kracht. Iemand als Telegraaf-journalist Wierd Duk betreurt dat misschien, maar ik ben er eigenlijk heel blij om.’
‘Het christendom is in Nederland geen sterke conservatieve politieke kracht’
Bosman benadrukt dat christenen in Nederland, en in Europa in het algemeen, alle vrijheid hebben om te zijn wie ze zijn. ‘Het christendom is in Europa juist beschermd, vrij en sociaal geaccepteerd. We hebben hier vrijheid van godsdienst voor iedereen, vrijheid voor homo’s, transgenders, iedereen. Dat mogen we best koesteren.’
Misschien is dat uiteindelijk de kern van de religieuze opleving onder jongeren: het verlangen naar iets wat dieper gaat dan algoritmen, prestatie en zelfoptimalisatie. ‘Gen Z durft opnieuw te zoeken’, zegt Bosman. ‘Ze zijn minder bang om gelovig genoemd te worden. Ze willen echtheid, ervaring, toewijding. De Heilige Geest waait waar zij wil. Ook op TikTok.’
Het Joodse Hospice Immanuel is te bang om tijdelijk naar het grootste stadsdeel van Amsterdam, Amsterdam Nieuw-West, te verhuizen. Het is niet geheel duidelijk waarom de Joods-Amsterdamse instelling die stap niet aandurft. Zo meldt het Parool.
Volgens directeur Nadia Schoenzwytt zou een wijkagent een negatief advies hebben gegeven over de mogelijke verhuizing. De politie ontkent dat.
Op sociale media is inmiddels veel ophef ontstaan. VVD-raadslid Daan Wijnants reageerde op X: ‘Vreselijk dat de veiligheid van Joodse Amsterdammers in Nieuw-West onmogelijk is geworden. Ik heb direct vragen gesteld aan de burgemeester hoe de gemeente hier kan helpen.’
Oud-Bij1-medewerker Rebekka Timmer vindt dit een al te voorbarige conclusie van Wijnants. ‘Heb je ook gevraagd wat de concrete dreiging is? Zijn er iedere week bommeldingen? Of heeft het misschien te maken met de interne problemen van de zorginstelling?’, reageert zij op Wijnants.
Het hospice moet vanwege een verbouwing in Amsterdam-Zuid tijdelijk naar een andere locatie.
‘We hebben de afgelopen maanden verschillende locaties onderzocht om onze bewoners tijdelijk te huisvesten,’ meldt Schoenzwytt in een persbericht. ‘Een locatie in Nieuw-West leek eerst kansrijk, maar er was veel weerstand onder vrijwilligers tegen deze buurt. Mede op advies van de wijkagent hebben we besloten daar niet naartoe te verhuizen. De veiligheid van onze bewoners en medewerkers kon niet worden gegarandeerd vanwege onze zichtbare Joodse identiteit.’
Een woordvoerder van burgemeester Femke Halsema vertelt aan het Parool dat de gemeente niet aanwezig was bij het gesprek tussen de politie en het hospice. Ook zou er in Nieuw-West ‘geen enkele aanwijzing voor onveiligheid’ zijn. De woordvoerder vervolgt: ‘Natuurlijk moet het hospice zich in elke wijk in de stad kunnen vestigen. We hebben inmiddels contact met de directie.’
Hoewel de gemeente zalvende woorden gebruikt, is het geen geheim dat Amsterdam een gesegregeerde stad is, waar Amsterdamse Joden vooral in Zuid wonen en islamitische Amsterdammers in Nieuw-West. De genocide in Gaza heeft de relaties tussen die bevolkingsgroepen verder onder spanning gezet. De pro-Palestijnse protesten en de Maccabi-rellen vorig jaar waren daar gedeeltelijk ook een uiting van.
Migratie. Al enkele decennia domineert het thema de Nederlandse politieke agenda. Van de opkomst van Fortuyn tot aan de val van de kabinetten-Rutte IV en Schoof: telkens komt migratie als een boemerang weer terug en slaat het keihard in op het politieke midden. De opkomst en groei van radicaal rechts kan immers niet los worden gezien van het thema migratie, in het bijzonder het onvermogen van het politieke midden om migratie terug te dringen. En alleen wanneer het midden hierin slaagt, zal het in staat zijn om dominant te blijven en radicaal rechts te verslaan.
We leven in een tijd van massale migratie. Dat is geen populistische oneliner, maar een feitelijke constatering die ook aan de hand van de analyse van trends en data onderbouwd kan worden. Ja, migratie is van alle tijden, maar de schaal, het tempo, de aantallen en de diversiteit aan afkomst en cultuurverschillen waar westerse samenlevingen mee te maken hebben, zijn niet vergelijkbaar met migratie in eerdere perioden.
Al decennialang zien we de aantallen arbeidsmigranten, asielmigranten, kennismigranten en gezinsmigranten in Nederland toenemen. De bevolking van Nederland groeit alleen nog maar door migratie en is daardoor harder gegroeid dan circa twintig jaar geleden werd gedacht. Daarnaast zien we ook dat migranten die zich hier vestigen gemiddeld steeds langer blijven. Grote steden in Nederland zijn inmiddels zogeheten majority-minority cities, steden waar de meerderheid van de bewoners een migratieachtergrond heeft. Een fenomeen dat eigenlijk alleen in westerse landen voorkomt. We leven op het gebied van migratie dan ook in tijden van een ongekend experiment, waarvan we niet weten hoe het precies uit gaat pakken.
We leven op het gebied van migratie dan ook in tijden van een ongekend experiment
En met de groei van het aantal migranten dat naar Nederland komt, groeit ook het verzet tegen migratie. De migratieprotesten van eerder dit jaar zijn weliswaar kwalijke, gewelddadige protesten geweest, maar tegelijkertijd ook een symptoom. Een symptoom van groeiende onvrede onder een deel van de bevolking dat al decennialang probeert aan te geven dat er wat hen betreft een grens bereikt is. Veel Nederlanders zijn niet zozeer tegen migratie en demografische verandering, maar wel tegen de omvang en het tempo hiervan. Onder veel lagen van de bevolking, inclusief onder veel gevestigde migrantengroepen, bestaat daarom de sterke wens om migratie terug te dringen.
De Fortuynrevolte, die ook uit deze wens voortkwam, was al bijna 25 jaar geleden, en de migratiecijfers zijn sindsdien niet af-, maar toegenomen. In het Verenigd Koninkrijk, het land waar de recente golf van migratieprotesten aanving, werd de keuze voor de Brexit ooit gedreven door de wens om migratie terug te dringen. Sinds Brexit is het aantal migranten dat naar het VK komt echter alleen maar toegenomen. De linkse Labour-regering in het VK staat er in peilingen dan ook ongekend slecht voor, en het populistische Reform leidt. Vandaar ook dat Labour nu met ongekend strenge plannen komt om met name illegale migratie te bestrijden.
Een ander voorbeeld van een land waar links erin is geslaagd om migratie terug te dringen en daarmee electoraal succes te oogsten, is Denemarken. Onder leiding van premier Mette Frederiksen begonnen de sociaaldemocraten in Denemarken aan een succesvol links beleid om het Deense model van de verzorgingsstaat te behouden en daarom migratie terug te dringen. Want, in de woorden van Frederiksen: ‘Je kunt niet iedereen toelaten die zich bij jouw samenleving wil voegen, anders kun je geen samenleving en welvaartsstaat overeind houden.’
Laat linkse en andere middenpartijen daar een les uit trekken. Want alleen wanneer het midden erin slaagt om met een restrictief migratiebeleid te komen, kan het standhouden en radicaal rechts verslaan. In de afgelopen 25 jaar is er in de politiek naast een links en een centrumrechts blok een derde blok ontstaan: dat van radicaal rechts. De primaire drijfveer achter de groei en het succes van radicaal rechts in Europa is de weerstand tegen migratie. Het voorbeeld van Denemarken laat zien dat wanneer je migratie aanpakt, je ook radicaal rechts succesvol kunt aanpakken, en daarmee kan het midden aan de macht blijven en de democratie uit de klauwen van antidemocraten worden gered.
Het is nu aan de formerende middenpartijen D66 en CDA om te laten zien dat we ook in Nederland met succes migratie terug kunnen dringen. Laat zowel links – bij asielmigratie – als rechts – bij arbeidsmigratie – over de eigen schaduw heenstappen. Willen we bij de volgende verkiezingen niet weer met een PVV-zege geconfronteerd worden, dan is het cruciaal dat de middenpartijen de woorden over ‘grip op migratie’ de komende jaren daadwerkelijk om gaan zetten in daden.
Er zijn steeds meer daklozen in Rotterdam, en dat is het gevolg van politieke onwil en een gebrek aan medemenselijkheid, vindt Jordi Buisman.
‘De omgeving van de mens is de medemens.’ Een bekend citaat van Jules Deelder, opgetekend aan de Nieuwe Binnenweg in het Oude Westen.
Juist in diezelfde wijk wordt echter pijnlijk duidelijk hoezeer het aan medemenselijkheid ontbreekt. Dit is het epicentrum van dak- en thuisloosheid in Rotterdam; honderden mensen zijn hier dagelijks op zoek naar wat te eten en te drinken en een slaapplek voor de nacht. Ondanks de inspanningen van maatschappelijke organisaties en vele goedwillende burgers lukt het niet om grip te krijgen op dakloosheid in onze stad. Het gevolg: mensen slapen onder erbarmelijke en inhumane omstandigheden op straat, in parken en portieken. Er is bovendien veel overlast op straat, het drugsgebruik neemt zichtbaar toe, drugsdealers zorgen voor onveiligheid en de straten zijn smerig.
Vanochtend liep ik om 7 uur ’s ochtends van het Eendrachtsplein naar het Centraal Station. Op mijn route, die ik regelmatig loop, kom ik onder meer drugsafval, menselijke ontlasting, veel ander afval, verlaten slaapplekken en de eerste ontwaakte dakloze mensen tegen. Het doet pijn om te zien dat Rotterdam onnodig aan het afglijden is naar tijden waarvan wij allemaal dachten dat deze achter ons lagen.
Aandacht voor het voorkomen en oplossen van dakloosheid is er nauwelijks
Dakloosheid is een politieke keuze. Het huidige college kiest er bewust voor om vooral aan ineffectieve symptoombestrijding te doen, zoals dakloze mensen keer op keer beboeten en bankjes verwijderen omdat mensen hierop liggen te slapen. Aandacht voor het voorkomen en oplossen van dakloosheid en de hieraan gerelateerde problematiek is er nauwelijks. De juiste hulp voor mensen die dat keihard nodig hebben, ontbreekt. Dakloze mensen worden door het rechterdeel van de Rotterdamse politiek – met verantwoordelijk wethouder en Leefbaar Rotterdam-partijleider Buijt voorop – als overlastgevers in plaats van als mensen gezien. Het is een vorm van ontmenselijking die we ook zien in de discussie rondom de opvangcrisis voor asielzoekers.
Inmiddels heeft de herfst haar intrede gedaan, maar weigert het college de nachtopvang permanent open te houden. Hierdoor slapen veel mensen deze herfst en aankomende winter op straat, wat met een vaak zwakke gezondheid fataal kan zijn. Wethouder Buijt beroept zich onder meer op afspraken met de G4 en is bang voor een nooit aangetoonde ‘aanzuigende werking’. Klaarblijkelijk weegt dit zwaarder dan onder meer het Verdrag van Lissabon, waarin landen – waaronder Nederland – met elkaar hebben afgesproken dat dakloosheid in 2030 tot het verleden behoort.
Het is de hoogste tijd dat in Rotterdam stads- en raadsbreed het probleem rondom dakloosheid serieus wordt genomen en dat er echt de wil komt om de problemen voor de medemens te verzachten en op te lossen. GroenLinks-PvdA heeft een duidelijke inzet voor de komende gemeenteraadsverkiezingen: in Rotterdam slaapt niemand op straat.
We hebben dakloosheid eerder opgelost en we kunnen het weer. Vaak is er bij dak- en thuislozen sprake van een stapeling van complexe problemen. Uit het verleden weten we dat alleen een integrale aanpak werkt: GGZ, verslavingszorg, veldwerkers, politie, maatschappelijke opvang en woningcorporaties zijn allemaal nodig.
De komende nachten treedt de eerste kou in
Daarnaast is het van belang dat er ruim sociaal gebouwd gaat worden in onze stad. De allerbelangrijkste maatregel om dakloosheid op te lossen – en dit klinkt net zo banaal als het is – is namelijk om ervoor te zorgen dat iedereen een dak boven het hoofd krijgt. Dat is geen gunst, maar een grondrecht. En nog gezond verstand ook, want het bespaart heel veel ellende en overlast. Daarnaast is het cruciaal dat de landelijke politiek nu echt werk maakt van het voorkomen van uitbuiting van arbeidsmigranten. Deze arbeidsmigranten vormen een grote groep onder dak- en thuislozen doordat zij bij ontslag vaak ook direct hun slaapplek kwijt zijn. Alleen met vereende krachten kunnen we er op een duurzame wijze voor zorgen dat in 2030 niemand meer ongewenst op straat slaapt.
De komende nachten treedt de eerste kou in. Met temperaturen richting het vriespunt moeten veel mensen op zoek naar een slaapplek in een portiek, onder een boom, brug of elders in de stad. Meneer de wethouder, welterusten.
Vanavond vindt in debatpodium Arminius het Rotterdamse debat over dakloosheid plaats met onder meer Martijn van Leerdam van de Pauluskerk en wethouder Ronald Buijt.
In gesprek met de Kanttekening duidt oud-minister Laurens Jan Brinkhorst de formatie, de verschuivende machtsverhoudingen en de rol van D66. Volgens hem biedt deze politieke fase een unieke kans voor D66 om het initiatief te grijpen én te behouden.
Laurens Jan Brinkhorst (88) heeft bijna alles in de Nederlandse politiek meegemaakt: staatssecretaris in het kabinet-Den Uyl, fractievoorzitter van D66, minister van Landbouw en later van Economische Zaken. Hij kent de politieke verhoudingen, de valkuilen en de grote ego’s als geen ander. In zijn appartement in Den Haag spreken we met hem over de risico’s én kansen voor D66, die nu voor het eerst de grootste partij is geworden.
U volgt de formatie met bovengemiddelde belangstelling. Hoe kijkt u naar de huidige patstelling?
‘Verkenner Wouter Koolmees heeft het verrassend scherp gezien. Het echte probleem is dat je óf een meerderheid met GroenLinks-PvdA en de VVD moet zoeken, óf met VVD en JA21. En dat laatste is funest voor D66 én voor Europa. Daarom is het logisch om eerst te kijken naar wat CDA en D66 samen kunnen. Die twee partijen kunnen het op dit moment goed met elkaar vinden, zowel inhoudelijk als persoonlijk.’
Hoe kijkt u naar de rol van VVD-leider Dilan Yesilgöz?
‘Zij heeft zich ernstig verkeken op de situatie. Ze dacht D66 en CDA te kunnen overtroeven. Daarom staat ze nu meer buitenspel dan GroenLinks-PvdA-leider Jesse Klaver. Klaver wil niet per se in een kabinet, maar Yesilgöz denkt dat je wint door hard te zijn. En ze heeft eerder een opening gegeven richting de PVV, dat wil niemand. Door het uitsluiten van GroenLinks-PvdA heeft ze zichzelf klemgezet.’
Staatssecretatis Laurens Jan Brinkhorst praat met de leden van de D66-fractie (1977). Beeld: Bert Verhoeff/Anefo/WikipediaD66-fractieleider Laurens Jan Brinkhorst in geprek met premier Dries van Agt in de Tweede Kamer (1981). Beeld: Marcel Antonisse/Anefo/Nationaal ArchiefLaurens Jan Brinkhorst en CDA-fractieleider Ruud Lubbers in de Tweede Kamer (1982). Beeld: Rob Bogaerts/Anefo/Nationaal Archief
Aan welke kabinetsformatie uit het verleden doet u deze situatie denken?
‘Aan de formatie van 1994, van het eerste Paarse kabinet. Dat een heel succesvol kabinet zou worden. Aanvankelijk was het ook niet vanzelfsprekend dat PvdA en VVD met elkaar zouden regeren. Toch lukte het. Premier Wim Kok zette een nieuwe lijn uit. Het CDA stond bijna een decennium buitenspel. Dat kan nu de VVD overkomen als Yesilgöz koppig blijft. D66 is nu de grootste partij. Voor het eerst! Dat geeft Rob Jetten de kans om een nieuw centrumlinks kabinet vorm te geven.’
U zat zelf bij de beroemde Des Indes-beraden van de JOVD, waar het paars van de jaren negentig werd voorbereid. Wat herkent u daarvan nu?
‘Aan dit beraad deed ik ook mee en op het laatst ook Jan Terlouw (D66-leider van 1973 tot 1982, red.). Het was een vrijplaats voor ideeën. Ik stond dicht bij Anneke Goudsmit, die kritisch was op de koers van Hans van Mierlo. Er was toen al de vrees dat D66 te veel een aanhangwagen van de PvdA zou worden. En Van Mierlo zei vaak: ‘Met het pistool op de borst kies ik voor de PvdA.’ Dat was niet handig. En hiermee marginaliseerde D66 zichzelf.
‘Ooit moesten wij bewijzen dat we een zelfstandige partij waren. In 1972 gingen we van elf naar zes zetels. Maar daarna kwamen we terug, met acht zetels in 1977 en maar liefst zeventien in 1981. Waarom? Omdat we onze eigen positie koesterden, los van de PvdA. We waren de vierde stroming (naast de christendemocratie, de sociaaldemocratie en het liberalisme, red.) en het redelijk alternatief.’
Maar in 1982 verloor D66 weer dramatisch, van zeventien zetels naar zes.
‘Dat kwam omdat we in 1981 per se met de PvdA wilden regeren. Daarmee manoeuvreerden we ons in een onmogelijke positie. We waren nog niet helemaal los van de PvdA. Nu wel.’
Ook het door D66 zo gewenste paarse kabinet leidde niet tot een sterker D66. In 1998 verloor de partij tien van de 24 zetels.
‘Dat kwam mede door Hans van Mierlo, die minister van Buitenlandse Zaken was geworden en daarom vaak in het buitenland was. Hij wilde graag dit ministerie, maar voor D66 was het beter geweest dat hij Binnenlandse Zaken had gekozen, dan waren we als partij in het kabinet minder onzichtbaar geweest.’
‘Je zou Henri Bontenbal eigenlijk de Pechtold van het CDA kunnen noemen’
In 2006 scheerde D66 langs de afgrond. In de peilingen stond de partij op nul zetels.
‘Ja, dat was een moeilijk moment. Gelukkig won toen Alexander Pechtold de lijsttrekkersverkiezingen. En wisten we drie zetels te behouden. En daarna werd D66 weer een groot succes, mede vanwege zijn stevige kritiek op Geert Wilders. Vanuit het niets maakte hij D66 weer groot. Je zou Henri Bontenbal eigenlijk de Pechtold van het CDA kunnen noemen. Ook hij heeft een partij die door haast iedereen werd afgeschreven een nieuw leven ingeblazen.’
Hans van Mierlo vergeleek de electorale successen en nederlagen van D66 met de vlucht van de kwikstaart. Net als het kleine vogeltje ging D66 dan weer pijlsnel omhoog en dan weer omlaag. Hoe komt dat eigenlijk?
‘Wij zijn geen volkspartij. Wij bewegen, versnellen, zijn flexibel. Wij vertegenwoordigen niet het volk, maar het meer elitaire deel van de samenleving, de middenklassen en de hogere klassen. En toch hebben we voor het eerst een stevige band met het CDA. Dat is bijzonder. We waren altijd de anti-CDA-partij! Maar het CDA is veranderd, minder confessioneel geworden. En Jetten en Bontenbal kunnen het persoonlijk uitstekend vinden.’
Is de uitslag van 29 oktober een ‘nee’ tegen polarisatie?
‘Absoluut. Middenpartijen CDA en D66 hebben gewonnen. Samen kunnen zij stabiliteit bieden. In het verleden was D66 altijd de bijwagen in de coalitie. Zelfs tijdens het eerste kabinet-Kok waren we de juniorpartner, want PvdA en VVD waren groter. Nu is D66 de grootste.’
‘D66 moet het kabinet vormgeven. Dan krijg je een premierbonus. Maar je moet niet te veel eigen standpunten opgeven’
Wat is het beste scenario, voor een kabinet?
‘D66 moet het kabinet vormgeven. Dan krijg je een premierbonus. Maar je moet niet te veel eigen standpunten opgeven. Want daarop worden we afgerekend. Een centrumlinks kabinet met D66 en CDA als de stabiele kern is daarom wenselijk. Het is slecht voor D66 én slecht voor Europa als VVD én JA21 meeregeren. JA21 is zoals ik zei zeer kritisch over de EU. Wij zijn dat niet — wij zijn een Europese partij.’
En een minderheidskabinet, wat vindt u daarvan?
‘Hans Borstlap heeft dat voorgesteld en ik begrijp de aantrekkingskracht, maar het is riskant. Een minderheidsakkoord moet dicht bij de kern van D66 liggen. Niet te rechts. Anders verlies je alle kiezers die nu op Jetten hebben gestemd: sociaaldemocraten en teleurgestelde VVD’ers die niets moesten hebben van Yesilgöz.’
‘Jetten doet het verstandig door te erkennen dat er iets moet gebeuren aan migratie’
Migratie is een heet hangijzer. En er is veel kritiek van links op D66, omdat ook Jetten een rechtsere koers op dit dossier is ingeslagen.
‘Jetten doet het verstandig door te erkennen dat er iets moet gebeuren aan migratie. Maar hij doet dat anders dan PVV, BBB of anderen: genuanceerd, met oog voor arbeidsmigranten. Dat onderwerp laat bijna niemand liggen, behalve D66. Dat is een pre.
En dan is er nog de persoonlijke ontwikkeling van de partijleider zelf: is Jetten veranderd? Hij begon eerst als een ‘klimaatdrammer’ en zwaait nu met de Nederlandse vlag.
Op het eerste gezicht klopt die observatie wel. Maar feitelijk is het geen tegenstelling. Je kunt Europeaan én Nederlander zijn. Hij claimt de vlag terug van de PVV.
‘Net als Pechtold volgt Jetten een zelfstandige koers. Sigrid Kaag was anders: uitstekend in speeches, maar ze was geen partijpolitica. Ze kwam van buiten en werd toen leider, terwijl Jetten echt uit de partij komt. Hij kent de mensen en heeft het netwerk. Ik zei hem jaren geleden al: ‘Jouw tijd komt nog wel.’ En dat blijkt.
Wat zouden de drie hoofdlijnen van een nieuw kabinet moeten zijn?
‘De eerste hoofdlijn, die is voor mij heel belangrijk, moet Europa zijn. D66 blijft de uitgesproken pro-Europese partij, maar ook Bontenbal (CDA) en Klaver (GroenLinks-PvdA) profileren zich als overtuigd pro-Europees. Dat brede draagvlak binnen het politieke midden biedt rust en continuïteit in een tijd van geopolitieke onzekerheid.
‘De tweede hoofdlijn, waar we het ook al eerder over hadden, is migratie. De tijd van wegkijken is voorbij. Migratie, ook arbeidsmigratie, vraagt om een realistische en nuchtere aanpak, niet om symboliek of uitstelgedrag.
‘De derde hoofdlijn is economische groei. Het is van belang dat het bedrijfsleven niet wordt weggezet als probleem, maar als partner in de oplossing. Economische groei moet terugkeren als gedeeld doel, niet als ideologisch twistpunt.’
Minister van Economische Zaken Laurens Jan Brinkhorst in India in 2004. Beeld: Ravi Raveendran/AFP
GroenLinks en PvdA fuseren. D66 doet niet mee aan deze fusie. Maar blijft D66 altijd wel zelfstandig? Ik herinner mij een bijeenkomst in De Balie, een kleine twintig jaar geleden alweer, met GroenLinks-ideoloog Dick Pels en PvdA-politica Mei Li Vos over een nieuwe Vrijzinnig-Democratische Bond. Zijn zulke ideeën nog relevant?
‘Nee. Dankzij Pechtold is D66 gered. We hoeven niet te fuseren met een andere partij. We voeren een eigen koers. En wij moeten een duidelijk D66-stempel zetten op het kabinetsbeleid. Dan krijg je straks ook de premierbonus bij de volgende verkiezingen.’
Net als het CDA ten tijde van Ruud Lubbers en Jan Peter Balkenende, of de VVD onder Mark Rutte. Maar schuilt hierin niet een gevaar? Bij het CDA zeiden ze ‘We rule this country’. En toen verloren ze in 1994 twintig zetels.
‘Dat gevaar bestaat altijd. Maar Rob Jetten heeft geen last van hybris. Buma en Weijers ook niet. Dat maakt me gerust.’
‘Maar als Yesilgöz vasthoudt aan het uitsluiten van GroenLinks-PvdA dan zet zij de VVD buitenspel’
Over hybris gesproken: Dilan Yesilgöz gedraagt zich alsof ze de verkiezingen gewonnen heeft…
‘Veel VVD’ers zijn niet enthousiast over Yesilgöz, want ze vinden haar geen stabiele figuur. Ze mocht VVD-leider blijven omdat de nederlaag uiteindelijk meeviel. Maar als Yesilgöz vasthoudt aan het uitsluiten van GroenLinks-PvdA dan zet zij de VVD buitenspel. En dat is misschien wel de grootste strategische misrekening van deze formatie.’
En Jetten maakt niet zulke strategische fouten?
‘D66 bestaat nu bijna 60 jaar, omdat we ons steeds opnieuw hebben uitgevonden. Als Jetten nu het centrum pakt, verstandig onderhandelt en niet te veel weggeeft dan kan dit het begin zijn van een nieuw tijdperk. Een kabinet dat staat.’
Minister van Economische Zaken Laurens Jan Brinkhorst op een WTO-bijeenkomst in Zwitserland in 2005. Beeld: Martin Bureau/AFP
Ten slotte, wat is het gevolg van het onverwachte opstappen van D66-informateur Hans Wijers, op vrijdag de veertiende, voor het formatieproces? Nu blijft alleen voormalig CDA-leider Sybrand Buma over.
‘Het vertrek van oud-minister van Economische Zaken Hans Wijers was ook voor mij volledig onverwacht, maar het hoeft het proces niet te belemmeren. Omdat hij meteen is opgestapt zijn er geen extra spanningen met de VVD en kan de VVD ook geen extra eisen stellen. Opvallend is wél dat D66 niet kiest voor een nieuwe eigen informateur, maar instemt met alleen Sybrand Buma. Dat zegt iets over het vertrouwen dat Jetten inmiddels heeft in Bontenbal. Die twee hebben al een goede werkrelatie opgebouwd, en nu komt hun samenwerking nog steviger te staan. Nu kunnen ze samen aan het werk.
‘Het wegvallen van Wijers betekent niet dat zijn ideeën verdwijnen. Hij heeft waardevolle contacten met het bedrijfsleven en zijn inzichten kunnen gewoon worden meegenomen, ook al is hij niet meer betrokken bij het formatieproces. Ik sluit ook niet uit dat hij achter de schermen nog een rol speelt. Maar het praktische effect is dat Jetten en Bontenbal nu als een hechter blok verder kunnen, zonder extra personen aan tafel.’
Alle leden van het Duits-Turkse toeristengezin Böcek zijn in Istanbul overleden aan voedselvergiftiging, beide ouders en hun twee jonge zoons. In Turkije is het bericht al dagenlang in het nieuws en wordt er volop gespeculeerd over de doodsoorzaak, zo meldt DeutscheWelle.
Het hotel waar het gezin verbleef, in het drukke historische Fatih in Istanbul, is volledig geëvacueerd. Twee andere toeristen die in hetzelfde hotel verbleven, vertoonden zaterdag al symptomen van misselijkheid en braken, meldt de Turkse krant Birgün.
Naar verluidt hadden ze gevulde mosselen gegeten, die veelvuldig op straat worden verkocht, en kokoreç (darmvlees van kalveren) in een restaurant. In Europa is dat laatste gerecht verboden, omdat de bereiding vaak niet voldoet aan de Europese hygiënevoorwaarden.
Uit voorlopig onderzoek naar de doodsoorzaak is ook naar voren gekomen dat het hotel recentelijk met pesticiden is bespoten.
Er zijn acht mensen, onder wie hotelmedewerkers, gearresteerd in de zaak.
Eerder dit jaar was er ook een sterfgeval van twee broers in Istanbul, eveneens door voedselvergiftiging, in Taksim, het toeristische hart van de stad.
Er lijkt een internationale doorbraak te zijn om een einde te maken aan het voortdurende lijden in Gaza. De VN-Veiligheidsraad is het eens geworden over het plan van de Amerikaanse president Donald Trump voor vrede in Gaza. Hierin is onder meer een internationale vredesmacht opgenomen, zo meldt DeutscheWelle.
Het is een zeldzaam moment van internationale overeenstemming over de situatie in Gaza, die door vele experts en deskundigen wordt bestempeld als een genocide. Inmiddels heeft het bloedbad aan minstens 70.000 Palestijnen in Gaza het leven heeft gekost. Op dit moment worstelen duizenden ontheemden met weggespoelde tenten, als gevolg van zware regenval.
Rusland en China hebben zich onthouden van stemming. Tijdens de genocide in Gaza waren het juist de Verenigde Staten die met een veto-stem bondgenoot Israël de hand boven het hoofd hielden.
Dat er internationale overeenstemming is bereikt, kan veel betekenen. Maar lokale spelers, zoals Hamas en Israël, kunnen nog roet in het eten gooien. Hamas keurde het plan eerder al af, omdat het volgens de organisatie niet tegemoetkomt aan de politieke en humanitaire eisen en rechten van het Palestijnse volk.
Maar ook de grootste dwarsligger, Israël dat het internationaal recht systematisch aan zijn laars lapt, kan het proces nog blokkeren door zich tegen buitenlandse interventie te keren. Het is de vraag in hoeverre Trump dan disciplinerend zal optreden tegen hun lokale bondgenoot in het Midden-Oosten.
Een belangrijk onderdeel van het plan is de instelling van een internationale troepenmacht die de vrede moet bewaren. Deze troepenmacht wordt tevens verantwoordelijk voor de ontwapening van Hamas. Dat is volgens Palestijnse groepen in strijd met het recht op zelfbeschikking.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
