Het Offerfeest is omgeven met mysterie. Hoe dichter je bij het mysterie komt, hoe rijker aan zingeving het wordt. Voor kinderen is het het feest van de cadeaus, voor volwassenen het feest van het offer – in de vorm van een ram of ander dier. In het Arabisch is het Eid al-Adha. Vaak lijden vertalingen uit het Arabisch naar het Nederlands aan een gebrek aan poëzie. Maar Eid feest noemen, daar is niets mis mee. Het is ook een feest.
De oorsprong van Eid herbergt ook ’terugkeer, herhaling’ in zich. Het veronderstelt een ritueel, de plicht om je te herinneren. Wat herinneren we ons? Het offer. Nu wordt het spannend. Aartsvader Abraham ziet in een droom dat hij zijn zoon moet offeren. Abraham legt zijn zoon deze opdracht voor. De zoon antwoordt dat de vader moet doen wat hij moet doen. Met Gods hulp zal hij standvastig zijn, zo zegt de zoon.
Als Abraham tot het offeren van zijn zoon over wil gaan, meldt de Voorzienigheid zich. De intentie om alles op te geven voor Allah, zelfs de eigen zoon, is op zich al genoeg als teken van overgave. Het mensenoffer kan achterwege blijven. Abraham behoort tot de verrichters van de goede daad.
We zien in onze tijd dat het offeren van dieren steeds meer naar de achtergrond verdwijnt. In Marokko is het Offerfeest dit jaar strikt gereguleerd, het offeren van dieren is middels een koninklijk decreet afgeblazen. De enorme veevoorraad die nodig is om alle families te bedienen legt een grote druk op de landbouw. En het brengt veel families in financiële problemen. De sociale druk om toch te offeren op de feestdag is zo groot dat gezinnen leningen aangaan. De prijs van een schaap schiet voorafgaand aan het Offerfeest omhoog – wie kan dat nog betalen? Mensen in Marokko reageerden opgelucht toen het verbod op offeren werd afgekondigd; het bespaarde miljoenen mensen heel wat kopzorgen.
Op de eerste dag van het Offerfeest was het stil op straat; iedereen was aan het eten of slapen
Altijd vierde ik het Offerfeest in Nederland. Mijn vader had een slagerij in Rotterdam waar op de dag van het Offerfeest, na het ochtendgebed, de geslachte schapen werden binnengebracht. Het was een dag vol bloed en ingewanden. Enorme drukte ook, omdat alle klanten zo snel mogelijk hun schaap thuis wilden brengen. Klanten hielden hun geduld niet. Mijn vader kreeg een punthoofd van de stress. Het was een dag waarvan je hoopte dat die snel voorbijging. Toendertijd werd het hele schaap gebracht, dus ook de lever en ingewanden. Die gingen als eerste in de pan. Als we thuiskwamen dan rook ik het potje van long, darmen en lever; de geurige, intense saus was verrukkelijk. In de dagen erna aten we de rest van het dier op.
De eerste keer dat ik als volwassene het Offerfeest in Marokko vierde was overweldigend – in de garage hadden mijn buren hun schaap vastgebonden, je rook de urine. Op de dakterrassen had elk gezin wel een schaap staan. Op alle dakterrassen was bloed. Samen met een vriend ging ik naar de straat met de smeden om de poten en het hoofd van het schaap te laten branden. De straat zag zwart van de rook, de gezichten donker van het roet, het verzengende vuur blies in de gezichten. Het laten branden kostte tien euro; het Offerfeest was voor de smeden een buitenkansje om even goed geld te verdienen. Op de eerste dag van het Offerfeest was het stil op straat; iedereen was aan het eten of slapen.
De tweede dag liepen de huizen leeg, jong en oud trok naar de boulevards, in de meest prachtige gewaden. Ontlading. De stilte van de eerste dag leek dan heel ver weg.
Het kabinet is gevallen. Binnen de redactie sloten wij op 3 april 2024 een weddenschap af over de houdbaarheid van dit radicaal-rechtse kabinet. De inschattingen liepen uiteen: van vier jaar tot zes weken. Zelf gaf ik het maximaal één jaar. Ik zat er het dichtst bij.
Ik volg nu al twee dagen alle nieuwsprogramma’s, talkshows, opinies en analyses over de val van het kabinet. Gisteren keek ik bijna het hele Kamerdebat. Maar ik heb nauwelijks iets nieuws gehoord. Van links tot rechts verwijten alle partijen de radicaal-rechtse PVV-leider Geert Wilders dat hij wegliep. Precies zoals hij eerder deed bij Rutte I in 2012. Ik ga hier niet herhalen wat in andere commentaren al uitgebreid is besproken.
Zoals ik eerder schreef op deze plek: ik wilde juist dat Wilders zou regeren, het liefst als premier. Besturen dwingt tot verantwoordelijkheid; roepen vanaf de zijlijn is gratis.
Er is een veelzeggend Turks spreekwoord dat de situatie waarin Nederland zich nu bevindt perfect samenvat: Bir musibet bin nasihatten evladır – één tegenslag is meer waard dan duizend adviezen.
Ons land heeft nu een van zijn duurste lessen geleerd. Het radicaal-rechtse droomkabinet, om JA21-leider Joost Eerdmans te citeren, bleek weinig te kunnen. Teleurgestelde kiezers dachten dat Wilders, Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas de woning-, zorg- en stikstofcrisis, koopkrachtproblemen en de zogenoemde asielcrisis zouden oplossen. Van der Plas zou met de vuist op tafel slaan in Brussel om de boeren te redden. Omtzigt zou onze rechtsstaat niet alleen bewaken, maar zelfs versterken met een apart constitutioneel hof. Anderhalf jaar later bleven vooral grote woorden over. Kabinet-Wilders I leverde crisis na crisis. We zijn wakker geschud uit een slechte droom. Gelukkig maar.
Ik hoop dat de kiezers nu goed zien wat Wilders wel en niet kan, en op 29 oktober bewuster zullen stemmen. Tegelijkertijd geldt: omdat hij geen premier is geworden, kan hij de verantwoordelijkheid opnieuw op anderen afschuiven. De PVV zou daardoor in de oppositie zomaar weer kunnen groeien.
De val van het kabinet bracht opluchting, vooral bij biculturele Nederlanders
Ook de traditionele partijen zoals CDA, PvdA, D66 en GroenLinks kregen een waarschuwing van de kiezers voor hun beleid van de afgelopen decennia. CDA-leider Henri Bontenbal vertelde mij eerder dit jaar dat het CDA weer wil verbinden en fatsoenlijke politiek wil bedrijven. Ook GroenLinks-PvdA beweegt die kant op, maar roept nog te veel weerstand op om kiezers echt te overtuigen. Ik geloof dat middenpartijen, zoals het CDA, straks een sleutelrol krijgen om links en rechts te verbinden, zodat Nederland weer op koers wordt gebracht.
De val van het kabinet bracht opluchting, vooral bij biculturele Nederlanders. Velen vroegen zich af: ‘Is dit nog mijn land?’ Nederland stond bekend als vrij, tolerant en vrijzinnig, maar ineens voelden zij zich vreemden in eigen land. Uit onderzoek van maart dit jaar, uitgevoerd door de Kanttekening en Opiniehuis, blijkt dat twee op de drie jonge moslims overwegen Nederland te verlaten. Ze voelen zich onveilig, hebben weinig vertrouwen in de politiek en maken zich zorgen over de opkomst van populisme.
Die gevoelens hoor ik ook terug in gesprekken die ik sinds de verkiezingsuitslag voer. Ik kreeg tientallen uitnodigingen van regionale stichtingen en verenigingen om de zorgen en angsten van statushouders te bespreken. Veel van hen vroegen: ‘We vluchtten om te overleven, zijn we hier óók niet gewenst?’
Ze vragen zich af wat een asielnoodwet voor hen betekent. Ze beseffen dat ze opnieuw als zondebok worden gebruikt. Precies de reden waarom ze destijds moesten vluchten. Dit beïnvloedt hun gemoed en belemmert hen in het opbouwen van hun leven hier. Eén van hen zei: ‘Eerst moest ik opdonderen uit Turkije, word ik nu ook uit Nederland geschopt?’
Anderhalf jaar lang bleef ik onvermoeid vertellen dat ik vertrouwen heb in de Nederlandse rechtsstaat, instituties en de nuchterheid van Nederlanders. Ook voorspelde ik dat het kabinet het geen jaar zou uithouden. Dat vertrouwen is beloond. Kabinet-Wilders I was pijnlijk, maar ook leerzaam.
Hopelijk stemmen we straks – links, midden of rechts – met hoofd én hart voor stabiliteit en samenhang. Ik ben hoopvoller dan ooit.
Ondanks de val van het kabinet trekt Nederland extra humanitaire steun uit voor Soedan en Congo.
Op dezelfde dag dat de Koning het ontslag van kabinet-Schoof ontving, werd een reeks aan moties aangenomen van onder andere Mpanzu Bamenga (D66), die oproepen tot een actieve rol van Nederland in het beëindigen of bemiddelen in de oorlogen in Soedan en Congo. ‘Het kabinet is gevallen, maar de strijd voor mensenrechten gaat door’, schrijft het inmiddels demissionair Tweede Kamerlid op zijn LinkedInpagina. ‘Een mooi voorbeeld hoe het anders kan in de politiek.’
Soedan
In Soedan volstrekt zich momenteel de grootste humanitaire ramp ter wereld. Naar schatting hebben 30,4 miljoen mensen dringend humanitaire hulp nodig, dit komt neer op tweederde van de bevolking. Tegen de 25 miljoen mensen kampen met acute voedselnood. Humanitaire hulp staat echter onder hoogspanning. Hulporganisaties hebben beperkte of geen toegang tot een groot aantal gebieden en hulpverleners lopen veel risico’s als ze wel toegang krijgen.
De demissionaire regering heeft toegezegd zich in EU-verband in te zetten voor onverminderde en gelijke toegang voor humanitaire organisaties in deze regio’s. Bamenga stelt voor dat er een VN Fact Finding Mission komt om schendingen van het humanitair oorlogsrecht te documenteren. Hieronder vallen ook aanvallen op internationale en lokale hulpverleners.
Toch is dezelfde regering niet op alle vlakken even daadkrachtig. Een motie om internationaal onderzoek te doen naar oorlogsmisdaden in Soedan werd verworpen. De Rapid Support Forces (RSF) maakt zich volgens meerdere experts schuldig aan genocide en etnische zuivering van de etnische groep Masalit. Aan de andere kant wordt de Sudanese Armed Forces (SAF) verdacht van oorlogsmisdaden. Ook een voorstel om te onderzoeken hoe Nederlandse bedrijven en banken te maken krijgen met Soedanees goud, dat de oorlogskas van strijdende partijen spekt, werd niet aangenomen.
Congo
Ook in Congo woedt op dit moment een verwoestende oorlog. Sinds januari 2025 voert de gewapende groepering M23 nieuwe aanvallen uit op Oost-Congo, waar het inmiddels delen bezet. Dit heeft geleid tot meer dan 7.000 doden en meer dan 450.000 mensen zonder onderdak. De groepering wordt gesteund door Rwanda, een handelspartner van Nederland. Oppositieleden willen dat de regering zich krachtig uitspreekt tegen ‘de feitelijke annexatie van Congolees grondgebied door Rwanda’, bijvoorbeeld door middel van sancties of herziening van de samenwerking.
Moties van deze aard werden aangenomen, maar concrete voorstellen die direct konden worden uitgevoerd, werden afgewezen. Zo blijft Nederland betrokken bij het WK wielrennen in Rwanda dit najaar. Relaties met de Rwandese regering via overheidsorganisaties Invest International, FMO en RVO zullen ook niet worden onderzocht.
In Marokko zal het offerfeest er dit jaar anders uitzien dan in voorgaande jaren. Omdat er steeds minder schapen zijn, heeft de koning inwoners gevraagd om geen schapen te slachten.
Morgen begint Eid al-Adha, het offerfeest waarbij moslims traditioneel een schaap slachten. Hiermee herdenken ze het offer dat profeet Ibrahim bereid was te brengen. In een droom droeg Allah hem op zijn zoon Ismaël te offeren. Zijn bereidheid om dit te doen, werd door Allah beloond door de zoon te vervangen door een ram, zo vertelt de Koran.
Ook in Marokko is het slachten van een schaap een belangrijke traditie. Maar het land kampt met droogte, waardoor schapen steeds minder kunnen grazen. Daardoor zijn er steeds minder schapen. Na zeven jaar van droogte is het aantal schapen met 37 procent afgenomen, schrijft Middle East Eye.
Er is geen verbod op het slachten van schapen. Het gaat om een verzoek van koning Mohammed VI. Voor mensen met een laag inkomen is dit mogelijk een opluchting: een schaap kost dit jaar rond de 500 euro, terwijl het minimumloon 335 euro bedraagt.
De overige festiviteiten gaan wel door. Moslims bezoeken elkaar, verrichten speciale gebeden en vasten in de dagen vóór het offerfeest.
Het is niet de eerste keer dat het slachten wordt ontraden in Marokko. Koning Hassan II kondigde driemaal een verbod af, onder andere na de Zandoorlog met Algerije. De eerste keer was in 1963. Ook in andere landen is het slachten wel eens ontraden of verboden. Dit jaar zijn er, voor zover bekend, geen landen die soortgelijke maatregelen hebben genomen.
Het was natuurlijk geen toeval dat in Amsterdam een meute goedgemutste kabouters (in de jaren 70 was er een politieke actiegroep genaamd de Kabouterbeweging, red.) op de been was op een groene brug bij het Vondelpark om die officieel de naam Kabouterbrug te geven. En dat op diezelfde dag Wilders in een andere stad een brug opblies. Paf! Op het juiste moment is het wappiekabinet gevallen.
Juist nu we over een kleine drie weken de belangrijkste bijeenkomst uit de geschiedenis van de NAVO gaan ontvangen, in Den Haag. Nu geen last meer van de PVV, die alles doet om de eenheid van het verbond ter verdediging van Oekraïne en de democratie in de soep te laten lopen.
Maandagavond, toen ik nog bij het Vondelpark was voor de naamgeving van de nieuwe Kabouterbrug, wedde ik nog dat onze blonde wappiekoning zijn brug toch niet zou opblazen. ‘Hij zal toch wel geleerd hebben, in 2012, van zijn verlies na zijn vertrek uit de regering-Rutte I?’ hield ik mijn gastheer voor. Door de breuk verloor hij toen toch veel stemmen?
Naïef van mij. Geert deed het weer. Hij liet zich meesleuren door zijn ongeduld, eigenlijk over zijn eigen falen om met inzet van bekwamere ministers althans iets te realiseren van zijn programma. Natuurlijk kwam hij met zijn complottheorie-gelovige, racistische ministers zoals Marjolein Faber en Reinette Klever niet in de buurt van onmogelijke doelen zoals asielstop, dichte grenzen, huurbevriezing, lagere energieprijs en een einde aan de woningnood. Niets is er bereikt. Wel is Nederland minder groen geworden en speelde het in de internationale politiek geen rol. Nam Nederland stelling tegen de genocide in Gaza? Nee, het treuzelt en kabbelt. Zelfs de door de PVV en coalitiepartners gehate Spreidingswet is niet ingetrokken. Geen enkel programmapunt is gescoord. De aanstelling van deze ministers was zijn eerste fout en het laten vallen van zijn kabinet zijn tweede fout. Wij blij!
Kiezersbedrog
Wilders leert niet, ook niet na bijna een kwart eeuw demagogie en kiezersbedrog. Het is duidelijk dat zijn spookpartij bij de vorming van een nieuw kabinet buitenspel komt te staan. Wie hem nog vertrouwt, wordt door constructieve politici geweerd. In zijn aftocht sleurt hij ook de boeren van de omgekeerde vlaggenmasten mee. Dáág PVV en BBB!
Dilan Yesilgöz heeft zich zwaar misrekend door met de PVV in zee te gaan
De VVD mag zich wel eens flink achter de oren krabbelen, nu overduidelijk is dat haar keuze voor een kabinet met Wilders funest voor het land is geweest. Dilan Yesilgöz heeft zich zwaar misrekend door met de PVV in zee te gaan, en nu zij zelfs achteraf nog zegt niet te weten of ze opnieuw met de PVV zou willen regeren, is het tijd voor een opstand in haar partij. En om een nieuwe lijsttrekker aan te wijzen die wel openstaat voor samenwerking met links. Laat het nu toch eens duidelijk zijn dat iedereen die voor democratie is één front moet maken tegen het rechtsextremisme dat Europa bedreigt en heult met Trump of zelfs Poetin.
Opluchting
Op het nippertje kan Nederland weer opveren om de opgelopen achterstand mogelijk in te halen. Om de echte problemen aan te pakken en mee te helpen het van twee kanten bedreigde Europa sterker en zelfstandiger te maken, zonder de perverse invloed van Orbán en de zijnen.
Wat een opluchting! Zonder deze regering krijgt Nederland de kans om goed te maken wat er in Polen is misgelopen, waar Nawrocki, een fan van de bitcoin-koning van Amerika, president is geworden. Dat laatste veroorzaakt gestruikel bij de wederopstanding van Europa, maar hopelijk komt er dan in de belangrijke lidstaat Nederland een stimulerende regering onder leiding van oplossingsgerichte leiders. Want reken maar dat GroenLinks-PvdA en CDA veel verdwaalde stemmen zullen terughalen in de verkiezingen die er in de herfst komen.
Kom over de brug
Natuurlijk had deze regering ook eerder mogen vallen. Zodat een betere regering Orbán, na zijn verraderlijke trip naar Moskou halverwege vorig jaar, uit zijn functie als voorzitter van de EU had kunnen zetten. Of bij de verkiezing van Trump een krachtig tegengeluid had kunnen laten horen. Of om eindelijk de knoop door te hakken over het stikstofprobleem, dat de natuur in Nederland maar blijft bedrukken. Of echt iets tegen klimaatverandering te doen en aan een Europees en beter bewapend leger te werken. Het onderwijs krachtiger op poten te zetten — hup, noem maar op. Al die topprioriteiten waaraan door een nieuw kabinet gewerkt kan gaan worden.
Laat de Kabouterbrug in Amsterdam het sein zijn voor de vorming van een verenigde, brede partij die namens Nederland in de wereld de strijd voert tegen het nieuwe fascisme en helpt de aanval van Trump en Poetin tegen Europa af te slaan. Kom over de brug en werk mee: na de val van het wappiekabinet een regering van de helpende hand!
Lukt het zo’n nieuwe, brede partij te vormen die Nederland en Europa oplossingen biedt?
Na afloop van de synagogedienst op de sjabbat lopen de bezoekers terug naar huis. Het is maar een klein gezelschap. Vroeger, vóór de Tweede Wereldoorlog, was dat anders. Toen waren er nog genoeg Joodse burgers in Amersfoort om ervoor te zorgen dat er iedere dag, ’s ochtends en ’s avonds, op zeven dagen in de week, synagogediensten konden plaatsvinden. Nu zorgen de leden van deze kleine Joodse gemeenschap er, onder leiding van hun rabbijn, voor dat er in ieder geval op sjabbat, de wekelijkse rustdag, ‘sjoel’ gehouden kan worden. Zo blijft het liefelijke gebouwtje in de oude Amersfoortse binnenstad in ieder geval als gebedshuis in gebruik.
Het is al langere tijd niet altijd een prettige wandeling. De ene keer zijn het kleine jochies die vanaf de schommel in de speeltuin het Joodse gezelschap uitschelden: ‘Joden, Joden!’ Een andere keer zijn het wat ouderen: ‘From the river to the sea…’ Een enkele keer is er zelfs sprake van een directe bedreiging. Voor de Amersfoortse sjoelgangers soms beangstigend, in ieder geval verre van aangenaam.
Vanaf twaalf september 2001 werd het voor veel van onze islamitische landgenoten ineens een stuk onaangenamer in ons land. De dag daarvoor vond in New York de aanslag op de Twin Towers plaats. Zodra de verantwoordelijkheid voor deze wandaad, tegelijk met andere aanslagen in de Verenigde Staten, door de terroristen van Al-Qaeda werd opgeëist, werd er ook meteen wantrouwend naar moslims in onze Nederlandse samenleving gekeken. De terroristen verschuilden zich met hun daad achter wat zij de islam noemden. Onmiddellijk werd verwacht dat moslims, die hier vanzelfsprekend helemaal niets mee te maken hadden, zich van deze aanslagen zouden distantiëren. En ja, als ze dat niet deden, kregen zij vaak het stempel van ‘moslimterrorist’ opgeplakt.
Datzelfde herhaalde zich drie jaar later. Op twee november 2004 werd de cineast en columnist Theo van Gogh door een jonge moslim op straat in Amsterdam doodgeschoten. Volgens de boodschap die de dader meegaf, was het een daad gesanctioneerd door de islam. Luid en duidelijk klonk ook deze keer de roep vanuit de samenleving dat goedwillende moslims zich openlijk moesten distantiëren. Tot grote ergernis en boosheid van de goedwillende islamitische burger in ons land, die werkelijk niets met dit soort misdaden te maken heeft.
Burgers moeten ongestoord van en naar sjoel, moskee, tempel of kerk kunnen lopen
En dan is het zeven januari 2015. In Parijs worden grote aanslagen gepleegd. Eerst op de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo, waarbij twaalf doden vielen. Twee dagen later volgt een aanslag op een Joodse supermarkt. Ook daar vallen doden en gewonden. De verantwoordelijkheid voor deze terroristisch-islamitische aanslagen wordt eveneens in verband gebracht met Al-Qaeda. Opnieuw klinkt de roep richting het islamitische volksdeel in ons land om vooral te laten weten dat men niets van doen heeft met dit soort mensonterende ideologieën die tot zulke vreselijke gebeurtenissen kunnen leiden. Op sociale media verschijnen stickers met de tekst: Je suis Charlie, ik ben Charlie. Iedereen die ook maar een greintje compassie voelde met de slachtoffers van deze calamiteiten tooide zich met zo’n plaatje. ‘Ik ben met Charlie en heb niets met dit soort moslimextremisme.’
Nou ja, iedereen? Anass niet. Hij zit achter zijn bureau. Een collega wijst hem op de button met ‘Je suis Charlie’ die de collega bij zichzelf heeft opgespeld.
‘Waarom draag jij dit niet? Vind je dat die moslims daar in Parijs gelijk hadden?’
‘Gelijk hadden? Hoezo?’
‘Nou, als je je niet uitspreekt, hoor je als moslim vast tot diezelfde club!’
Boos kijkt Anass zijn collega aan. ‘Ja, ik ben moslim. Ja, ik ben ook religieus. Ook ik bid vijf keer per dag en eet halal. Maar met dit soort moordenaars die misdaden plegen in de naam van mijn geloof heb ik helemaal niets. Begrijp je!?’
De collega schudt zijn hoofd. ‘Als je er niets mee hebt, en niet mede verantwoordelijk wilt worden gehouden, moet je dat ook tonen.’
Joodse burgers in Amersfoort lopen van de synagoge naar huis. Bijna elke week worden zij lastiggevallen of soms zelfs bedreigd. Omdat zij er Joods uitzien, vinden die knulletjes in de speeltuin dat zij bij Israël, bij Gaza, bij Palestina horen. En dus mag je ze uitschelden. En niet alleen die kleine knulletjes, maar ook volwassen kerels met hun roep om ‘Free Palestine.’ En die roep wordt niet in de richting van Israël gedaan, maar in de richting van de Amersfoortse synagogebezoekers, die, mogelijk vanwege hun traditionele kledij, medeverantwoordelijk worden gehouden voor wat zich afspeelt in het oorlogsgebied rond het Israëlisch-Palestijns conflict.
Ooit waren het moslims die zich moesten verantwoorden en afstand moesten nemen van wat anderen in naam van hun ideologie deden. Nu is het andersom. Nu moeten Joden dit doen. Is het niet aan onze samenleving om op te staan tegen dit soort onwaardig gedrag dat zich op straat afspeelt? Burgers moeten ongestoord van en naar sjoel, moskee, tempel of kerk kunnen lopen zonder door dit soort misdragingen te worden lastiggevallen.
Gisteren trok Geert Wilders de stekker uit het kabinet-Schoof. Wat nu? Volgens politicoloog Simon Otjes (Universiteit Leiden) zetten politieke partijen in op een coalitie over het midden, maar als politiek wetenschapper weet hij dat de toekomst zeer onvoorspelbaar is. Het kan echt alle kanten op.
Waarom heeft VVD-leider Dilan Yeşilgöz, zelfs nu Wilders het kabinet opgeblazen heeft, de PVV nog steeds niet uitgesloten?
‘Je moet het haar natuurlijk zelf vragen, maar ik denk dat het strategisch is. Als ze nu zegt: ‘Wij sluiten de PVV uit’, dan kan Wilders in campagnetijd zeggen: ‘Een stem op Dilan is een stem op Frans Timmermans.’ Dat maakt het voor haar lastiger om op rechts stemmen te trekken. Dus ze laat de deur op een kier, niet omdat ze per se met Wilders wíl, maar omdat ze denkt dat het haar electoraal beter uitkomt.’
Heeft Yeşilgöz wel iets geleerd van dit mislukte politieke avontuur met PVV, NSC en BBB?
‘In haar hoofd kijken kan ik niet. Maar de VVD lijkt nog steeds te denken dat ze stemmen op rechts kunnen binnenhalen door de PVV niet frontaal aan te vallen, maar indirect te suggereren: ‘Kijk, zij leveren niet.’ De kritiek is dan niet: ‘De PVV is onaanvaardbaar’, maar: ‘De PVV is onbetrouwbaar.’ Dat is een andere strategie dan uitsluiting.’
Gaan kiezers nu terug naar de gevestigde partijen, omdat populistische partijen hebben laten zien dat ze geen verantwoordelijkheid kunnen dragen?
‘Nou, ik zou voorzichtig zijn met dat soort voorspellingen. Sommige mensen zeggen nu: ‘Dit is het einde van het populisme.’ Maar dat geloof ik niet. Wel denk ik dat de zogeheten antisysteempartijen een deel van hun glans hebben verloren door mee te doen aan dit kabinet.’
‘Ik denk niet dat we teruggaan naar een stabiel bestel zoals we dat vroeger hadden’
Antisysteempartijen zijn – zoals de naam al zegt – niet bepaald bevorderlijk voor het systeem. Wat moet er gebeuren om het Nederlandse politieke bestel weer stabieler te maken?
‘Als ik eerlijk ben: ik denk niet dat we teruggaan naar een stabiel bestel zoals we dat vroeger hadden. Nieuwe verkiezingen lossen dat fundamentele probleem ook niet op. Kijk, de huidige coalitie was rechts, en men was het inhoudelijk best vaak eens: minder migratie, minder geld voor klimaat, minder linkse hobby’s. Maar Wilders wilde alles, en vergat dat er nog zoiets bestaat als wetten, verdragen, ambtenaren en Europa. Hij botste met de werkelijkheid. De samenwerking sneuvelde op bestuursstijl en realiteitszin, niet op ideologie. VVD, PVV, NSC en BBB waren het daarover grotendeels wel met elkaar eens.’
Wat worden de belangrijkste verkiezingsthema’s?
‘Dat is moeilijk te zeggen. Als politicoloog kan ik moeilijk voorspellen waar de campagne precies om zal draaien. De PVV zal inzetten op migratie. BBB wil het over stikstof hebben, hun stokpaardje. GroenLinks-PvdA zal de thema’s klimaat en bestaanszekerheid centraal stellen. Er zal dus ook een strijd zijn over wélk thema centraal komt te staan. Die agendastrijd wordt een belangrijk onderdeel van de campagne.’
Simon Otjes is universitair docent Nederlandse politiek aan de Universiteit Leiden. Beeld: YouTube
Maar is het eigenlijk wel zeker dat er nieuwe verkiezingen komen? Staatsrechtelijk zijn er andere constructies denkbaar – denk aan het kabinet-Cals dat in 1965 volgde op het kabinet-Marijnen zonder verkiezingen, of het rompkabinet-Van Agt III van 1982.
‘Er zullen nieuwe verkiezingen komen. De situatie nu lijkt sterk op die van Balkenende-IV in 2010. Na het vertrek van de PvdA uit de coalitie regeerde premier Jan Peter Balkenende nog even door met zijn CDA en met de ChristenUnie. Dat kabinet noem ik dan Balkenende-V, al zijn staatsrechtsgeleerden het daar niet mee eens. Zo zou je ook kunnen zeggen: Schoof-II is nu begonnen – een rompkabinet zonder PVV-ministers dat nog even blijft zitten. Misschien zelfs tot begin 2026.’
En dan de hamvraag: wie wordt de grootste partij? GroenLinks-PvdA? VVD? Of misschien toch CDA?
‘Als ik dat zou kunnen voorspellen, dan ging ik nu gokken bij de paardenrennen, haha. Nee, de Nederlandse politiek is enorm onvoorspelbaar. Het kan echt alle kanten op. GroenLinks-PvdA kan inderdaad misschien winnen. Of de VVD. Misschien wordt Henri Bontenbal net als Balkenende in 2002 de rots in de branding? Of NSC komt met een nieuw gezicht en herrijst als een feniks uit de as met voormalig PVV-minister Ingrid Coenradie als nieuwe lijsttrekker. Dat laatste is een grapje natuurlijk.’
‘Er moet een miljoenennota komen voor Prinsjesdag’
Toch een serieuze vraag: wie vult de plekken van de PVV-ministers in, en wie gaat straks tekenen voor de nieuwe begroting?
‘Dat is nu het acute probleem voor het kabinet-Schoof-II. Er moet een miljoenennota komen voor Prinsjesdag. Daarvoor is politieke steun nodig. GroenLinks-PvdA is daarvoor de logische partner, maar ik verwacht niet dat Frans Timmermans daar zonder meer zijn handtekening onder zet.’
Wat wordt de volgende coalitie?
‘Dat is echt niet te voorspellen.’
Een middenkabinet, toch?
‘Dat durf ik niet te zeggen, vanwege de onvoorspelbaarheid. Maar de partijen in Den Haag anticiperen hier nu wel op.’
Wat verwacht je van de kleinere partijen zoals D66, Volt, Denk, SP, JA21, ChristenUnie, SGP? En komt BIJ1 nog terug?
‘Of BIJ1 meedoet, dat moet je echt aan de woordvoerder van BIJ1 vragen. JA21 hoopt electoraal te profiteren van de val van het kabinet, maar ik durf geen uitspraken te doen over de kansen van de partij van Joost Eerdmans.’
Maar D66 doet het slecht in de peilingen. Met de vriendelijke maar nogal onzichtbare Rob Jetten maken ze toch geen kans?
‘Dat durf ik niet te zeggen. Er blijft een kiezersgroep die behoefte heeft aan een progressief en constructief geluid. D66 is zeker nog niet uitgespeeld.’
Gaan de partijen met dezelfde lijsttrekkers de verkiezingen in?
‘Zeker is dat NSC een nieuwe lijsttrekker nodig heeft, nu Pieter Omtzigt afscheid heeft genomen. Maar hoe het zit bij andere partijen, dat weet ik echt niet. Er kan van alles gebeuren de komende tijd.’
‘Schoof zou misschien als minister van Buitenlandse Zaken kunnen terugkeren’
Dick Schoof heeft gezegd niet nog een keer premier te willen worden. Gaan we terug naar de tijd van wegwerppremiers, zoals Victor Marijnen (premier van 1963 tot 1965) en Jo Cals (premier in 1965-1966)?
‘Ook dat kan ik niet voorspellen. Schoof zou misschien als minister van Buitenlandse Zaken kunnen terugkeren, omdat hij als premier veel mensen internationaal de hand heeft geschud. Maar eerlijk gezegd acht ik die kans klein.’
Wie heeft dan de beste papieren om de nieuwe premier van Nederland te worden? Dat is toch overduidelijk voormalig EU-commissaris Frans Timmermans?
‘Misschien wel. Hij heeft ervaring, internationale statuur en is geliefd onder progressieve kiezers. Maar hij is niet populair bij andere delen van het electoraat. GroenLinks-PvdA zal vermoedelijk een op zijn persoon gerichte campagne voeren.’
Zoals ‘Kies de minister-president’ in 1977. Daarmee won de PvdA de Tweede Kamerverkiezingen. Maar zoals je weet verloor premier Joop den Uyl daarna de formatie. Een tweede kabinet-Den Uyl kwam er niet.
‘Ja. Kiezers kiezen in ons land niet de minister-president. Niemand stemde in november 2023 ook op Dick Schoof.’
Bij een voedseldistributiecentrum in Rafah, in het zuiden van Gaza, zijn gisteren minstens 27 Palestijnen om het leven gekomen, bericht Al Jazeera. De hulplocaties blijven vandaag gesloten. Het Israëlische leger waarschuwt dat de wegen er naartoe als gevechtszones worden beschouwd.
De Arabische nieuwszender baseert zich op cijfers van het ministerie van Volksgezondheid in Gaza. Ook raakten minstens 90 anderen gewond. Israëlische militairen openden volgens ooggetuigen het vuur op mensen die op weg waren naar een distributiepunt van de Gaza Humanitarian Foundation (GHF).
Het is de derde dodelijke schietpartij in drie dagen bij een hulplocatie in Rafah. Sinds de GHF op 27 mei begon met het uitdelen van voedsel zijn volgens de lokale autoriteiten al meer dan honderd Palestijnen omgekomen bij vergelijkbare incidenten. In totaal zouden bij hulppunten in Rafah en de Netzarim-corridor al 102 doden en 490 gewonden zijn gevallen. GHF deelt voedsel uit omdat Israël de UNWRA niet vertrouwt. Deze VN-organisatie zou op de hand zijn van Hamas.
Na het bloedbad verklaarde het Israëlische leger op Telegram dat militairen waarschuwingsschoten hadden gelost, omdat ‘verdachte personen’ van de aangewezen route afweken. Toen zij bleven naderen werd er gericht geschoten, aldus het leger. Het ontkent burgers doelbewust te hebben beschoten.
Toch spreken getuigen en hulpverleners van een ander beeld. ‘Er was chaos. Mensen renden voor hun leven’, aldus journalist Hind Khoudary vanuit Deir el-Balah. ‘Het leger gebruikte drones en scherpe munitie.’ De meeste gewonden zouden in borst en hoofd zijn geraakt.
Volgens de Rode Halve Maan zijn 184 gewonden overgebracht naar hun veldhospitaal in Rafah. Negentien mensen waren al dood toen ze daar eindelijk aankwamen. Acht slachtoffers overleden later.
GHF maakte bekend dat de distributiecentra woensdag gesloten blijven voor ‘organisatorisch onderhoud’. Donderdag zullen ze worden heropend. Ondertussen is er steeds meer kritiek. De Verenigde Naties hebben een onafhankelijk onderzoek geëist. VN-secretaris-generaal António Guterres zegt dat het onaanvaardbaar is dat Palestijnen hun leven riskeren als ze aan voedsel willen komen. Degenen die verantwoordelijk voor deze situatie zijn moeten ter verantwoording worden geroepen, zegt hij.
Getuigen van het bloedbad spreken van een ‘death trap’. Ze zeggen geen vertrouwen meer te hebben in GHF. ‘Ik kom niet meer terug’, zei de 55-jarige Neima al-Aaraj uit Khan Younis. ‘Hoe dan ook gaan we dood.’
De humanitaire situatie in Gaza verslechtert snel. De Verenigde Naties waarschuwde eerder al voor een dreigende hongersnood.
Met de val van het kabinet-Schoof breekt weer een nieuwe periode van onzekerheid aan voor Nederland. Dit vechtkabinet, dat eigenlijk nooit fatsoenlijk van start is gegaan, komt nu ten einde. Opnieuw valt een kabinet op het thema migratie. Geert Wilders besloot alle PVV-bewindslieden terug te trekken, omdat de andere coalitiepartijen niet mee wilden gaan in zijn eisen op het thema asiel. Daarmee was de kabinetsval een feit.
Het kabinet was maar weinig populair onder een groot deel van de samenleving en heeft in het ene jaar waarin het missionair was weinig kunnen bereiken. Maar we kunnen ons afvragen of we wel over de val van dit kabinet moeten juichen en kunnen rekenen op betere tijden. Want wat gaat er nu komen? Verkiezingen, ergens in het najaar. En dan misschien weer een politieke patstelling en een langere periode van onzekerheid.
Oftewel: meer van hetzelfde. Want in de afgelopen vier jaar hebben we nu drie verkiezingen gehad. Meer en meer lijkt Nederland af te glijden naar een politiek en bestuurlijk disfunctioneel land. We worden geconfronteerd met grote crises: de crisis op de woningmarkt, de stikstofcrisis, klimaatverandering, de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten, migratie, de huidige politieke ontwikkelingen in Amerika, en ga zo maar door. Wat we willen, en nodig hebben, is een daadkrachtig, stabiel kabinet dat daadwerkelijk zoden aan de dijk zet.
Maar wat we nu in plaats daarvan lijken te hebben, zijn politieke partijen die vooral druk bezig zijn met het berijden van hun eigen stokpaardjes en met elkaar vliegen afvangen. De PVV blaast een kabinet op omdat ze haar zin niet krijgt. De rechtse coalitiepartijen lagen de halve tijd met elkaar in de clinch. De linkse oppositie juicht, maar wat als straks de volgende verkiezingsuitslag niet veel anders is dan de huidige? Dan volgt ongetwijfeld nog meer politiek gekibbel, maar weinig daadkracht.
De burger verliest ondertussen nog verder het vertrouwen in de politiek
En de burger? Die verliest ondertussen nog verder het vertrouwen in de politiek. Al jaren hebben politiek en overheid te maken met afnemend vertrouwen van burgers. We bevinden ons in een vertrouwenscrisis en een crisis van onze bestuurscultuur. De huidige kabinetsval is een symptoom van dat laatste: van een verziekte bestuurscultuur en politieke cultuur. En in plaats van dat de politiek zich inspant om het vertrouwen van burgers terug te winnen, gebeurt juist het tegenovergestelde: de politiek vervreemdt burgers alleen maar verder van zich.
En natuurlijk is Geert Wilders met zijn geregisseerde kabinetsval hier mede debet aan. Maar ook de politiek in bredere zin lijkt niet in staat om het huidige tij te keren en de veelheid aan crises waarin we ons bevinden op te lossen. Integendeel, deze crises zijn voor een deel het resultaat van overheidsbeleid zelf, en de huidige politieke onzekerheid en instabiliteit verergeren crises als bijvoorbeeld die op de woningmarkt en de stikstofcrisis alleen maar.
Wat we nu in de eerste plaats vooral nodig hebben, is politieke stabiliteit. Een kabinet dat voor de verandering eens de rit uitzit, dat stabiel kan besturen, problemen op de lange termijn kan aanpakken en de burger weer een stukje vertrouwen kan teruggeven. Los van de politieke kleur die dit kabinet zal hebben, is dat nu de voornaamste taak van onze politici: om burgers weer enig vertrouwen en zekerheid te bieden, voordat de bestaande crises nog verder verergeren en de maatschappelijke onrust toeneemt.
Het woord is straks aan de kiezer. En ook de kiezer heeft een opdracht: om te kiezen, niet voor politici die het ene moment iets beloven maar het andere moment niet leveren, maar juist voor degelijke en stabiele bestuurders die daadwerkelijk problemen gaan aanpakken. Het kan zijn dat de aankomende verkiezingen ons een dergelijk nieuw kabinet opleveren. Maar nu is het nog te vroeg om over deze kabinetsval te juichen. Want voor ons ligt vooralsnog een periode van onzekerheid. En daar zijn we voorlopig nog niet zomaar van verlost.
Duitsland mag geen asielzoekers terugsturen aan de grens. Dat heeft de bestuursrechter in Berlijn geoordeeld. Er is namelijk geen sprake van een noodtoestand in het land, zo luidde de conclusie.
De uitspraak werd gedaan in een zaak van drie Somalische asielzoekers. Zij werden begin mei aangehouden op een treinstation in Frankfurt aan de Oder en teruggestuurd naar Polen, voordat ze asiel hadden aangevraagd. Al waren zij dat wel van plan.
Het harde optreden was in navolging van het beleid van de nieuwe regering onder kanselier Friedrich Merz, die tijdens de verkiezingen had beloofd de grenzen te sluiten voor asielzoekers. Daarbij gaat het uit van de Dublin-verordening, dat stelt dat iemand asiel moet aanvragen in het eerste Europese veilige land van aankomst. Maar dan zou aan de grens meteen een zogeheten Dublin-onderzoek moeten worden gedaan, schrijft NRC. Hier kan een uitzondering op worden gemaakt als er sprake is van een noodtoestand. Maar volgens de rechter is dat in Duitsland niet het geval.
De Duitse regering begon vorige maand met het terugsturen van asielzoekers aan de grens. De Somalische asielzoekers vochten het besluit aan vanuit Polen en wonnen de zaak. ‘De uitspraak geldt in principe voor deze drie Somaliërs, maar de onderbouwing ervan geldt voor het hele beleid. Daarom zeggen veel experts dat het waarschijnlijk ook voor alle gevallen gaat gelden’, zegt Chiem Balduk, correspondent Duitsland bij NPO Radio 1.
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
