In Syrië is onlangs een akkoord bereikt tussen de interim-regering en de door Koerden gedomineerde SDF. Zijn betere tijden op komst voor deze etnische groepering?
Op 10 maart 2025 tekenden Mazloum Abdi, de commandant-generaal van de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), en Ahmed Al-Sharaa, interim-president van Syrië een overeenkomst. De militaire en bestuursmatige instituties van het autonome gebied in Noordoost-Syrië zullen worden geïntegreerd met die van de Syrische staat.
Het was welkom nieuws; slechts vier dagen eerder was het land opgeschrikt door sektarisch geweld aan de westkust, waarbij meer dan 1300 doden vielen. Dit trof voornamelijk alawieten, ook een minderheidsgroep. De positieve wending aan het lot van de Koerden, in het land waar nationale eenheidsvorming nog in volle gang is, was voor velen dan ook een verademing.
Maar wat er nu eigenlijk zal veranderen voor deze etnische groep, de grootste van het autonome noordoosten, dat moet nog blijken. Zo snel als de deal werd aangekondigd, was er al onenigheid over de invulling. Bovendien is de dreiging vanuit Turkije niet verminderd. We praten met Latif Tali, kenner van de Koerdische politiek en journalist Wladimir van Wilgenburg over de dwarsverbanden, de vooruitzichten en het laatste nieuws.
Wat staat precies in de deal?
Hierover is eigenlijk nog heel weinig bekend, zegt Tali. ‘Er zijn acht punten genoemd, voor elk van deze punten is een commissie ingesteld. Die gaan in april aan de slag met de invulling. Het is dus een principeakkoord.’
In de acht punten wordt de integratie van instituties benadrukt, alsmede grensovergangen, de luchthaven en de olie- en gasvelden van de autonome regio. Het akkoord benadrukt de noodzaak om de eenheid te bewaren en collectief op te trekken tegen overblijfselen van het Assad-regime.
In ruil hiervoor worden de rechten van de Koerden als Syrische staatsburger erkend. Op basis van competentie kunnen Syriërs, ongeacht hun etnische of religieuze achtergrond, deelnemen aan het politieke proces en alle staatsinstellingen, staat in een van de punten. Ook zal de staat bescherming bieden aan ontheemden als ze terugkeren naar hun steden of dorpen.
‘Tot nu toe is nauwelijks bekend hoe ze erop vooruitgaan in het behoud van taal en cultuur’, zegt Van Wilgenburg. ‘De Koerden zouden dit graag terugzien in de nieuwe grondwet. Maar dat is ook weer ingewikkeld, want het autonoom bestuurde gebied bevat niet alleen Koerden. Er zijn ook gebieden die onder SDF-controle staan maar waar Arabieren in de meerderheid zijn. Zij zullen misschien liever onder controle staan van Damascus. Dit terwijl SDF toch wel de autonomie wil behouden, als een soort van onafhankelijke gewapende groepering onder de vlag van het ministerie van Defensie. Dat zorgt voor nogal wat spanningen en maakt dat het echt nog een voorlopige deal is, waar nog heel veel aan gewerkt moet worden.’
Wat zit er in voor de Koerden?
‘De Koerden onderhandelen al heel lang met Damascus over erkenning van het zelfbestuur in Noordoost-Syrië, ook met het vorige regime’, zegt Van Wilgenburg. ‘Alleen is daar nu nog niet echt over gesproken. Er zijn geen concrete referenties in het akkoord naar autonomie of decentralisatie.’
Het positieve zit dan ook meer in de dialoog die ze nu zijn aangegaan met Damascus, denkt hij. Dit zou hen bescherming kunnen bieden in de toekomst. Nu komt deze bescherming voornamelijk uit de VS. ‘Er zijn geruchten dat de Amerikanen in de toekomst weg willen uit het gebied. Dan is het handig om een overeenkomst te hebben met de regering, die anders met steun van Turkije het gebied zou kunnen overnemen.’
‘In buurlanden wordt het zelfbestuur in de autonome regio niet graag gezien’
Ook Tali ziet de kwetsbaarheid van de Koerden in Syrië. ‘In buurlanden wordt het zelfbestuur in de autonome regio niet graag gezien. Het vormt misschien een bedreiging voor regeringen in andere landen waar veel Koerden wonen, zoals Irak en Iran, omdat het een democratisch autonoom bestuur is. Wat dat betreft is deze overeenkomst erkenning voor dat succes.’
‘De vorige Syrische regering zag dat niet. De huidige eerst ook niet, maar nu wel. De SDF kan nu meepraten over de toekomst. Wanneer SDF aan de onderhandelingstafel zit, zal het bovendien als garantie dienen voor het borgen van de rechten van minderheden en geloofsovertuigingen in de nieuwe grondwet’, voegt hij toe.
Hoe is de tijdelijke grondwet geland?
Twee dagen nadat het akkoord tussen SDF en de interim-regering was bereikt, presenteerde al-Sharaa een nieuwe tijdelijke grondwet, van toepassing tijdens de transitiefase, die ongeveer vier jaar zal duren. Bij het vormen van deze grondwet waren de Koerden, noch andere minderheden betrokken, wat direct tot frustratie leidde in de autonome regio.
AANES (Democratic Autonomous Administration of North and East Syria) stelt dat het document ‘indruist tegen de diversiteit van Syrië en een vervalsing is van de nationale en maatschappelijke identiteit van Syrië, zonder de stempel en de geest van het Syrische volk en zijn verschillende componenten’. Sindsdien zijn er protesten in verschillende steden in Noordoost-Syrië. Dezelfde reactie is uitgesproken over het gevormde kabinet.
‘Er is heel veel wantrouwen jegens de laatste interim constitutie die Damascus heeft aangenomen, waarin niet erg veel wordt gesproken over de rechten voor bijvoorbeeld Koerden of andere minderheden. Er is wel enige vorm van culturele erkenning, maar voor de rest gaat het vooral over een verenigd Syrië’, zegt Van Wilgenburg.
‘Wij geloven dat Al-Sharaa niet echt democratisch is’, zegt Tali. ‘Het liefst ziet hij een voornamelijk islamitische regio. Westerse landen moeten hun stem laten horen om te blijven aandringen op de rechten van minderheden. Maar het is ook belangrijk dat SDF dit doet. Noordoost-Syrië heeft laten zien dat het wel kan, dat minderheden wel samen kunnen wonen. Het zou als voorbeeld kunnen dienen.’
Er zijn critici die dit laatste in twijfel trekken. Ook in het autonome gebied zou sprake zijn van achterstelling van andere minderheden. ‘Het is er niet perfect, maar naar omstandigheden doen ze het daar goed’, vult Tali aan.
Zal de Syrische regering de Koerden beschermen tegen Turkije?
Ook na het tekenen van het akkoord bleven de aanvallen vanuit Turkije op gebieden waar veel Koerden wonen doorgaan. Dit was al het geval onder het vorige regime; de regering Erdogan heeft meerdere plaatsen aan de grens bezet. Sinds de machtsovername concentreert het geweld zich vooral rondom de Tishreen-dam. De Syrian National Army (SNA), een Syrische groepering gesteund door Turkije en de SDF vechten hier om grondgebied. Bovendien vinden er regelmatig drone-aanvallen plaats vanuit Turkije. ‘Een paar weken terug heeft SDF nog Turkse drones uit de lucht geschoten’, zegt Van Wilgenburg.
‘Een paar weken terug heeft SDF nog Turkse drones uit de lucht geschoten’
‘De nieuwe Syrische overheid heeft hele goede banden met Turkije. Dus nu er een deal is tussen deze overheid en de Koerden, dan zou de dreiging vanuit Turkije minder moeten worden. Maar dit is niet het geval.’ Ook Tali benadrukt de dubbelzinnigheid. ‘Vooral nu de Turkse regering bereid is om tafel te zitten met de PKK, zou je stappen verwachten in de goede richting, maar daar zien we vrij weinig van terug.’
De vraag is nu of de Syrische interim-regering de Koerden gaat beschermen tegen Turkije, of zoals in het achtpuntenplan staat, ontheemden zal beschermen bij terugkeer naar hun steden en dorpen, waarvan een groot aantal door Turkije in Syrië zijn bezet. ‘Dat zou wel moeten’, stelt Tali.
‘De Koerden zullen deel uitmaken van de Syrische regering en die regering moet de huidige grenzen beschermen. Turkije voerde deze aanvallen altijd uit onder het mom van de bestrijding van het gevaar dat uitging van de PKK, dat banden zou hebben met partijen binnen de SDF. Maar nu dat gevaar is geweken, zouden ze zich moeten terugtrekken uit bezette gebieden en stoppen met bombardementen. We hopen dat de Syrische regering de moed toont om dit te doen.’
Heeft de SDF een nieuwe bondgenoot in de Syrische overheid in de strijd tegen IS?
De SDF heeft met steun van de VS IS teruggedrongen. Hoewel allesbehalve duidelijk is in hoeverre president Trump het ziet zitten om deze strijd voort te zetten, wordt wel voorgesorteerd op een mogelijk vertrek, wat vergaande gevolgen zou hebben. Niet alleen zou IS een comeback kunnen maken, er zitten ook honderden jihadisten gevangen in het noordoosten, en deze gevangenissen worden bewaakt met steun van de VS.
Volgens Hussein Othman van het bestuur van AANES zou dit juist zonder buitenlandse inmenging moeten gebeuren en is de deal met Al-Sharaa een uitkomst van deze gedachte. ‘AANES en SDF hebben altijd gezegd dat ze nationale belangen hebben. Syriërs moeten nationale belangen nu boven alles zetten, want buitenlandse inmenging is de grootste uitdaging’, zei hij eerder deze maand op X.
Wat opvalt, is dat de VS zelf betrokken zijn geweest bij de overeenkomst tussen SDF en het Syrische interim-regime, merkt Van Wilgenburg op. ‘De VS speelden een hele grote rol, de laatste meeting vond zelfs plaats op een Amerikaanse basis. Ik denk dat ze wel degelijk wilden zien of de relatie tussen Damascus en SDF beter wordt, in het geval ze zich terugtrekken.’
‘Als Al-Sharaa een stabiel Syrië wil, moet hij wel met SDF mee vechten tegen IS’, zegt Tali. ‘IS is nog steeds een gevaar. Er zijn nog honderden groepen die niet onder controle zijn en er is al sprake van een comeback sinds de machtsovername.’ Hiervoor waarschuwde onlangs ook Nederlandse politici. Toch is Tali pessimistisch over de rol van het nieuwe Syrische regime. ‘Ik geloof niet dat ze tegen IS willen vechten, omdat ze niet veel van elkaar verschillen. Er is druk van Europese landen nodig’, zegt hij. Of misschien moet er uiteindelijk toch een andere leider opstaan.’
