‘Nederland is allang meer dan alleen kaas en klompen’, vindt actrice en theatermaker Manoushka Zeegelaar Breeveld. Zij ziet een Nederland dat van vele markten thuis is, van oost tot west en van noord tot zuid. Met z’n allen vormen we een wervelende samenleving en daar mogen we allemaal trots op zijn. ‘Hoewel het voor sommigen nog zoeken is naar de kleur van samen.’ Manoushka is tot 8 december te zien in de theatervoorstelling Stepping Stones.
De voorstelling is een coproductie van het muziektheatergezelschap Orkater en het Bijlmer Parktheater. De centrale vraag is: wat doet het met je als er continu aan je wordt gevraagd of je hier wel thuishoort? Of dat er zelfs tegen je wordt gezegd dat je naar je eigen land moet vertrekken, terwijl Nederland gewoon jouw eigen land is. Waar zou je anders naartoe moeten?
Volgens Manoushka Zeegelaar Breeveld (1970) reageert iedereen verschillend op de vraag of hij of zij hier wel thuishoort. ‘Sommigen weten het goed naast zich neer te leggen. Anderen raken erdoor gefrustreerd. Ik denk dat het voor niemand goed is om steeds maar als ‘die ander’ te worden gezien. Je bent telkens geen volwaardig burger van dit land, alsof je hier geen recht van bestaan hebt. Dat werkt denk ik frustratie, ongenoegen en – nog veel erger – haat in de hand.’ Dat klinkt heftig of misschien zelfs confronterend. Helemaal goed, vindt Manoushka. Voor haar is het maken van theater meer dan alleen vermaak of een avondje uit.
Ziet het er zo uitzichtloos uit?
‘Er worden wel stappen gezet en het gaat steeds beter’, vervolgt Manoushka. Zij het met enig voorbehoud. Want helemaal gerust is ze er niet op, met een regering die er racistische ideeën op nahoudt. ‘Denk bijvoorbeeld aan het ‘minder Marokkanen’-debacle van een aantal jaar geleden. De mate van inzicht en begrip in ons land blijft zorgelijk. Alleen al daarom moeten we de verhalen blijven vertellen. Nog altijd waren racisme, discriminatie en uitsluiting rond in ons land. Alsof wij, al die Nederlanders die uit Suriname of een andere voormalige kolonie komen, een soort tweederangsburgers zijn. Om maar te zwijgen over vluchtelingen en asielzoekers. Het zou zo mooi zijn als we eens samen kunnen kijken, hoe we dat met elkaar en met respect voor elkaar kunnen oplossen. We zijn één samenleving en moeten het met elkaar vormgeven. Nederland is allang meer dan alleen kaas en klompen. Dat kun je ook zien als een groot cadeau.’
De samenleving verandert moeizaam
De muziektheatervoorstelling Stepping Stones is het derde deel en slotstuk van een trilogie van muziektheatergezelschap Orkater en het Bijlmer Parktheater over de komst van Surinamers in Nederland. Als er één ding is dat ze heeft geleerd in de vele jaren dat ze hier woont: de samenleving verandert moeizaam, of misschien wel helemaal niet. ‘We moeten ermee leren dealen. Daarom vind ik het zo belangrijk dat we de verhalen over ons koloniale verleden blijven vertellen, zodat we ook met z’n allen die geschiedenis beter leren begrijpen.’
Manoushka werd geboren in Rotterdam, maar groeide op in Suriname. Ze kwam 35 jaar geleden terug naar Nederland. ‘Ik heb hier culturele en maatschappelijke vorming gestudeerd aan de Haagse Hogeschool. Theater en het spelen kwamen later pas.’ In de loop der jaren ziet ze dat het wel anders gaat dan ten tijde van de eerste Surinamers die naar Nederland kwamen. Dat komt naar voren in het eerste deel van de trilogie, getiteld Woiski vs. Woiski. Dit vertelt het verhaal van Max Woiski sr., die in de jaren dertig als een van de eerste Surinamers naar Amsterdam kwam. Hij opende er een nachtclub. Samen met zijn zoon Max jr. maakte hij furore. Zij moesten zien te overleven in het witte Nederland. Ze verrijkten ons land met hun aanstekelijke muziek. ‘Kijk, dat kun je dus zien als een cadeau’, aldus Manoushka. ‘Tegelijk is het een verhaal over identiteit, immigratie en ontworteling, waarin kleur alles bepalend lijkt te zijn. Dat iemand van kleur met een wit iemand zou trouwen, was indertijd ondenkbaar. Gelukkig is dat in ieder geval tegenwoordig veranderd. Je ziet om je heen dat er steeds meer vermenging plaatsvindt. In dat opzicht gaat het goed met de zoektocht naar de kleur van samen.’
Wie gaat weg en wie blijft
Het tweede deel van de trilogie draagt de titel De Gliphoeve en gaat in op de onafhankelijkheid van Suriname in 1975. ‘Wie gaat weg en wie blijft hier’ van Hans Breeveld is in dat jaar een grote hit op de radio. Etta besluit met haar dochter Millie en zoon Glenn naar Nederland te gaan, vader Stanley blijft voorlopig in Suriname. Vol verwachting, energie en humor probeert deze sterke moeder haar kinderen een plek te geven in hun nieuwe vaderland. Ze krijgen geen warm welkom; niemand zit op ze te wachten, er is geen werk en er zijn geen woningen. Ze komen terecht in De Gliphoeve, de eerste flat in de Bijlmermeer die gekraakt wordt door Surinaamse activisten. Gezinnen leven er onder, boven en op elkaar, soms in bittere armoede. Men vindt er ook warmte: in eten en drinken, in muziek en in de gedeelde vastberaden wil om te slagen.
‘We zijn ons heel bewust van onze afkomst, maar waar zouden we naartoe moeten?’
De Gliphoeve is een voorstelling vol levenskracht en muziek als houvast om te overleven en door het beton heen te breken. Manouska lacht. ‘In die jaren kregen veel Surinamers de uitspraak ‘ga terug naar je eigen land’, naar hun hoofd geslingerd. Of je hoort hier niet. Tsja, hoe ga je daarmee om? Veel mensen zijn nooit iets anders geweest, dan een volwaardig Nederlands staatsburger. We zijn ons heel bewust van onze afkomst, maar waar zouden we naartoe moeten? Naar Afrika, China, Indonesië, India? Uit allerlei delen van de wereld hebben ze bevolkingsgroepen naar Suriname gebracht en bij elkaar gezet. Vanuit daar trokken velen naar Nederland om een nieuw leven op te bouwen.’ Manoushka kan gelukkig nog regelmatig terugkeren naar Suriname. ‘Het is veel te leuk om daar niet naartoe te gaan’, vindt ze. ‘Ook heb ik er nog familie wonen.’
Samen zijn we één cultuur
Stepping Stones gaat, als derde deel van de trilogie, over de generatie Surinamers die hier in Nederland is geboren en opgegroeid. Manoushka: ‘Sommigen zijn zelfs nog nooit in Suriname geweest. Hier wonen en werken ze in een samenleving die bestaat uit een scala aan mensen die een andere afkomst heeft. Met z’n allen zijn we één samenleving die we samen en met respect voor elkaar zouden moeten modelleren. Je leert van degenen die je voor gingen, staat op hun schouders en je maakt een sprong.’ Het verhaal in Stepping Stones gaat over de zus en broer Alyssia en Brian. Ze hebben allebei hun eigen dromen en ambities. De weg is voor hen vrijgemaakt door voorgaande generaties. Onder anderen door hun oom Orlando. Hij is rijk geworden in de modewereld als selfmade man en door oma Hedy, ooit zangeres van de band Stepping Stones. Alyssia en Brian zijn opgevoed door hun oma Hedy. Nu lopen ze ieder hun eigen pad en grijpen ze de kansen die passen bij hun overtuigingen. Onderweg zullen ook zij de nodige hordes moeten beslechten, zowel naar elkaar, de familie en de wereld waarin ze leven.
Waar kom je echt vandaan?
‘Je hoeft niet de eerste twee delen van de trilogie te hebben gezien om Stepping Stones te kunnen volgen’, reageert Manoushka, die al vaker deze vraag heeft moeten beantwoorden. ‘Ieder deel staat op zichzelf en belicht een ander aspect van de Surinamers die naar Nederland kwamen. In het laatste deel gaat het vooral over hoe de derde generatie zich verhoudt tot de samenleving. Hoe bewust zijn zij zich van hun achtergrond, hoe bewust moeten of willen ze zijn? De samenleving ziet ze nog steeds als Surinamers, mensen uit een ver buitenland. Nog altijd wordt aan kinderen die hier geboren en getogen zijn gevraagd: ‘ja, maar waar kom je echt vandaan?’ Nog steeds wordt er als vanzelfsprekend vanuit gegaan dat ze alles weten over Suriname, maar sommigen zijn er nog nooit geweest. Mijn neefjes werden meermaals terug naar ‘hun eigen land’ verwenst, terwijl Nederland gewoon hun eigen land is.’
‘Ik hoop’, besluit de actrice/theatermaker, ‘dat de verhalen die we vertellen ook bijdragen aan het inzichtelijk en begrijpelijker maken van onze wereld. Met andere woorden: kijk, dit is hoe het ervoor staat. Denk erover na. Dat is waar kunst ook voor bedoeld is. Daarnaast is Stepping Stones een ontroerend verhaal over veerkracht en liefde. En zit het boordevol prachtige nieuwe muziek van Gery Mendes.’ Naast haar theatercarrière is Manoushka ook nog bezig met het verfilmen van het eerste deel van de trilogie Woiski vs. Woiski. ‘Het is al gehonoreerd door het Filmfonds’, vertelt ze met enige trots. ‘Natuurlijk wil ik het liefst alle drie de delen verfilmen. Wie weet. Hoe meer verhalen, ook in de bioscoop, hoe meer inzicht. Zie het maar als stepping stones. Bij iedere stap die je maakt, kom je toch een stuk verder.”
