Oud-minister Sigrid Kaag is somber gestemd over de situatie in Gaza. In een interview met de BBC noemt ze het een ‘grote catastrofe’ en ‘de meest onveilige plek ter wereld om te werken’. ‘De internationale gemeenschap laat de onschuldige burgers in het gebied collectief in de steek’, zegt ze.
Eind augustus werd een deconfliction afgekondigd, een periode waarin minder intensief gevochten wordt om de veiligheid van hulpmissies te waarborgen. Sigrid Kaag, VN-coördinator voor humanitaire actie en wederopbouw in Gaza, geeft echter aan dat deze maatregel niet effectief is. ‘Het werkt niet, of onvoldoende, om de operaties haalbaar te maken’, zegt ze.
De VN is in Gaza om onder andere voedselhulp te bieden, maar deze hulp bereikt niet altijd de mensen die het nodig hebben. Vorige week werd een VN-konvooi nog geblokkeerd door het Israëlische leger. ‘De wetteloosheid en criminele activiteiten in Gaza zorgen ervoor dat de goederen niet op de juiste manier worden ontvangen, zelfs als de vrachtwagens Gaza binnenkomen’, beschreef Kaag de situatie eind augustus.
In het meest recente rapport van de UNRWA wordt deze situatie toegeschreven aan verslechterende openbare orde, oorlog en onveiligheid, beschadigde infrastructuur, brandstoftekorten en toegangsbeperkingen.
Voedselhulp
Voedselhulp is momenteel cruciaal in het Palestijnse bezette gebied. De meerderheid van de bevolking heeft geen garantie op voldoende voeding, en regelmatig worden ondervoede kinderen en baby’s in de ziekenhuizen opgenomen, aldus de Nederlandse VN-gezant.
Om betere voedselhulp te kunnen garanderen, zit Kaag regelmatig aan tafel met Israëlische beleidsmakers, waaronder Benjamin Netanyahu, vertelt ze. Ze noemt deze gesprekken constructief: ‘Verzoeken vanuit de VN worden ingewilligd.’ Echter, voordat de resultaten van deze toezeggingen zichtbaar en tastbaar zijn, is er vaak al te veel tijd verstreken, zegt ze in het interview met de BBC.
Het conflict heeft diepe trauma’s veroorzaakt, zowel bij de Palestijnen als bij de Israëlische gegijzelden, concludeert ze. ‘Als we te langzaam, te weinig of te laat handelen en als ze het gevoel hebben dat we hen in de steek hebben gelaten, kunnen we alleen nog harder werken.’
Expositie over 60 jaar Turkse gastarbeiders
Op het Mercatorplein in Amsterdam is een expositie te zien over de Turkse arbeidsmigratie naar Nederland. Dit jaar is het precies zestig jaar geleden dat de eerste Turkse gastarbeiders naar Nederland kwamen.
De buitententoonstelling laat de zware omstandigheden zien waaronder de eerste migranten vaak moesten werken. Oude foto’s uit de jaren zeventig en tachtig tonen de protesten tegen dit werkklimaat. Op een protestbordje staat bijvoorbeeld: ‘Laat het land van de tulpen geen slavenland worden.’
Daarnaast zijn oude krantenberichten en affiches van bijeenkomsten opgenomen in de expositie. Er zijn veel acties van de Turkse arbeidersvereniging HTIB te zien, die in 1974 werd opgericht met het doel de positie en integratie van Turkse Nederlanders te bevorderen.
Mustafa Ayranci was een van de oprichters van HTIB. Hij vertelt aan de Amsterdamse stadszender AT5: ‘Ik had een vriend die Henk heette. We werkten samen in Amsterdam-Oost en kregen elke week ons salaris in een envelop. Henk vroeg me wat ik per week verdiende. Ik zei: ‘168 gulden’. Hij zei: ‘Ik verdien 280 gulden’. De volgende dag ging Henk naar de personeelschef om te zeggen dat dit niet eerlijk was. Een week later kreeg ik ook 280 gulden. Dit is een voorbeeld van de ongelijkheid die er toen was.’
Op de expositie zijn ook portretten te zien van invloedrijke Turkse Nederlanders, zoals Sinan Can.
In Nederland wonen ongeveer een half miljoen mensen met wortels in Turkije, waarvan 45.000 in Amsterdam.
Pieter Omtzigt valt helaas in een lange, treurige traditie
Wetenschappers roepen het al jaren, maar we kunnen het nu ook elke dag in het nieuws zien: we leven niet meer in een partijdemocratie, maar in een personendemocratie. Plat gezegd had je vroeger partijen die iets voorstelden, een serieuze organisatiestructuur hadden, inhoudelijke plannen ontwikkelden, een eigen ideologie hadden en politici zochten die de organisatie en visie konden representeren. Zij waren passanten: politici zitten er tijdelijk, de ideologie blijft.
Nu gaat dat helemaal anders: personen hebben de functie van partijen overgenomen. Het draait om de leider, die continu in de spotlights staat, de bindende factor is en de visie van de partij verwoordt. Standpunten worden niet meer doordacht door wetenschappelijke bureaus of inhoudelijke commissies, maar zijn eerder wat de leider uit de heup schiet. Of het allemaal erg doordracht is maakt geen verschil: de rest van de partij moet erachteraan lopen.
Het probleem laat zich raden: deze leiders falen. We zien dat vooral op rechts. Pim Fortuyn is een legende geworden, maar wel door de geschiedenis geweld aan te doen. Hij schreef boeken en had allerlei visies. De meningen erover verschillen, maar over één ding zou eensgezindheid moeten bestaan: een partij opbouwen, goede mensen aantrekken en een bindende factor zijn waren zijn sterkste kanten niet.
Leuk op televisie
Rita Verdonk deed het leuk op televisie en voorstanders van streng migratiebeleid waren fan van haar, maar ze kon geen partijorganisatie van de grond trekken, stond niet open voor kritiek en had weinig diepgang. De fans van Verdonk hebben dit nooit willen zien. Thierry Baudet idem dito: hij deed het een tijdje leuk op camera zolang hij de teksten van anderen uitsprak, maar toen hij zijn eigen standpunten begon te verspreiden bleek hij een extremist die van anderen blinde volgzaamheid eist.
Echte leiders hebben ook het vermogen een beweging te bouwen
Doe niet alsof dit slechts een fenomeen is op de rechterflank. Sylvana Simons is eveneens een voorbeeld: ze heeft racisme prima op de agenda gezet, maar ze zette geen functionerende organisatie op. Bij1 is een partij die wordt geteisterd door interne conflicten en inmiddels min of meer uit elkaar is gevallen. Dat is natuurlijk niet alleen maar de schuld van Simons, maar ze draagt er wel deels verantwoordelijkheid voor. Nee, niet alles wat ze doet verandert in goud.
Zo komen we bij Pieter Omtzigt. Eenzijdigheid troef: hij is een Kamerlid dat onrecht scherp aan de orde stelt en belangrijk was bij het aan het licht brengen van de toeslagenaffaire. Maar niet alles wat hij aanraakt gaat glimmen. Nieuw Sociaal Contract is een fanclub: er is weinig reden aan te nemen dat de organisatie zonder Omtzigt op eigen benen kan staan.
Geen uitgangspunten
Als u dat niet gelooft, moet u even kijken naar de ideologische onderbouwing van het NSC-programma. Die bestaat niet. Een beginselprogramma op basis waarvan de standpunten van NSC kunnen worden geëvalueerd? Nergens te bekennen. Opeens begrijpen we waarom NSC eerst kon zeggen dat men niet met de PVV wilde regeren en het later toch maar wel deed: er is simpelweg geen uitgangspunt, zoals dat bij nieuwe partijen rond een leider altijd gaat.
In de personendemocratie worden leiders op een voetstuk geplaatst, maar dat is vooral gebaseerd op een beperkt aantal prestaties, standpunten of mediaoptredens. Prima hoor, maar echte leiders hebben ook het vermogen een beweging te bouwen, zichzelf daaraan ondergeschikt te maken en de inhoud op de eerste plaats te zetten. Zie alle voorbeelden van de afgelopen twintig jaar en je ziet dat Omtzigt in een lange traditie valt. Dat is cynisch, want Omtzigt is nog steeds ook een prima politicus.
Zomaar een idee: houd op met het blind adoreren van politieke leiders, maar bezie ze als onderdeel van een ideologische beweging die een langere levensduur heeft dan de carrière van één individu. Dat zal ook de druk op leiders om continu op hun tenen te lopen – zie Omtzigt – aanzienlijk verminderen. Iedereen vaart er wel bij.
Duitsland breidt vandaag grenscontroles uit
Vanaf vandaag voert Duitsland grenscontroles in bij alle negen buurlanden. De omstreden maatregel is bedoeld om ‘illegale immigratie’ te bestrijden. Niet alle EU-lidstaten zijn er enthousiast over, zo meldt het Franse persbureau AFP.
De Duitse regering nam het besluit na een ‘hete zomer’ met extremistische aanslagen die de Duitse samenleving nog verder hebben gepolariseerd. De rechtsextremistische partij Alternative für Deutschland (AfD) zag haar steun groeien en boekte in de deelstaten Thüringen en Saksen grote winsten. In Thüringen werden ze zelfs de grootste partij, een unicum in het naoorlogse Duitsland, waar na de NSDAP van Adolf Hitler weer een extreemrechtse partij een deelstaat domineert.
De minister van Binnenlandse Zaken, Nancy Faeser, wil met de harde aanpak extreemrechts de wind uit de zeilen nemen. ‘We willen hiermee niet alleen criminelen, maar ook islamisten al vroeg identificeren en stoppen’, aldus Faeser.
De grenscontroles worden ingevoerd voor een tijdelijke periode van zes maanden, die indien nodig verlengd kan worden.
Polen en Oostenrijk zijn kritisch. De Europese Commissie waarschuwt ook dat zulke stappen alleen in zeer uitzonderlijke omstandigheden genomen moeten worden.
Overigens bestonden Duitse grenscontroles al voor Polen, Tsjechië, Oostenrijk en Zwitserland. Die worden nu uitgebreid naar andere West-Europese landen, waaronder ook ons land.
Nederland heeft niet alleen techwerkers nodig
Goedgemutst knipte de kapper in Amsterdam-West zijn klant. Als adempauze blikte hij naar buiten. Een oudere man liep langs zijn zaak. Even later zag hij die oudere man weer langslopen. Het gaf hem geen goed gevoel. De kapper liep naar buiten. Hij sprak de oudere man aan: ‘Meneer, waar gaat u naartoe? Wie bent u?’ De oudere man kon geen adequaat antwoord geven. Het was een dementerende man die de weg kwijt was. Hij haalde hem naar binnen, gaf hem iets te drinken en ging bellen om de man veilig en wel terug naar zijn woonadres te laten brengen.
Morgen is het Prinsjesdag. In de ochtend geven de religies hun zegen aan de begroting. De Nederlandse staat is niet achterlijk. Als alle religies de zegen geven, is er grotere kans van slagen van de begroting. Sommigen geloven dat sinds dit ritueel is begonnen, de begroting overschotten is gaan geven.
Dit kabinet gaat op alle knoppen drukken om de migratie in te dammen
Daarna zullen de regeringsplannen door koning Willem-Alexander in de Troonrede ontvouwd worden. Veel is al gelekt. Dat is trouwens ook traditie geworden.
Dit kabinet gaat op alle knoppen drukken om de migratie in te dammen. Vooral asielzoekers zijn eigenlijk helemaal niet meer welkom. Ze zullen geen huis meer krijgen. Vanaf Ter Apel mag er niet meer gespreid worden. Zo ontstaat er een artificieel asielinfarct. Dit gaat de regering in Europa uitleggen als een echte crisis, alsof honderdduizenden ontheemden tegelijk lopend de grens oversteken.
De techboeren in Veldhoven hebben hun zaken uitonderhandeld. Wanneer Nederland moeilijk gaat doen met de visa en werkvergunningen voor hun kennismigranten, zullen ze in het buitenland kijken of er akkers langs de snelweg te vinden zijn waar ze hun hightechfabrieken op kunnen bouwen. In het buitenland wordt de rode loper uitgerold, waarschuwde de techbaas. De regering haalde Beethoven uit zijn graf om het Veldhovense bedrijf gunstig te stemmen.
Nederland heeft niet alleen techwerkers nodig. De asielzoekers die in de afgelopen tientallen jaren zijn gekomen, vervullen bijna allemaal een functie. Eén is partijleider en coalitiepartner. Eén is partner van een coalitiepartner. Eén is ook partner van een coalitiepartner, maar ik weet niet zeker of ze een asielzoeker is geweest. Maar migrant is ze zeker.
We kunnen nu één voor één gaan kijken welke migrant wat doet, maar dat is niet efficiënt. Zoveel tijd heeft u niet. Ik trouwens ook niet.
Neem maar van mij aan: in uw dorp was de pizzeria al Turks. De kapperszaak is nu Syrisch. Uw kapotte telefoon, die u echt nodig heeft, wordt door een Afghaan gerepareerd. En uw pakketje wordt door een Eritreeër bezorgd.
Laten we ze eens allemaal wegdenken. Dan blijft er een kale boel over. En het is heel erg sneu voor de coalitiepartners.
Read My World: ‘Blij met zoveel niet-witte gezichten’
Op het literatuurfestival Read My World in de Amsterdamse Tolhuistuin gaat het veel over inclusiviteit, rechtvaardigheid en de bezuinigingen in de culturele sector. ‘Ik stel me elke dag een betere wereld voor.’
‘Hoe voelt het om in Amsterdam te zijn?’, vraagt moderator Jennifer Muntslag van literatuurfestival Read My World aan haar Braziliaanse gasten. Het thema dit jaar is such a beautiful spell, zo’n mooie betovering.
‘Deze mensen zijn grote namen hoor in Brazilië’, zegt Muntslag tegen het publiek in cultuurcentrum de Tolhuistuin. ‘Hoe voelt het om te landen in Amsterdam? Jullie landen nog steeds neem ik aan’, lacht ze.
‘Ik denk dat het heel waardevol is om hier samen te komen. Als een grote familie en als mensen die waarlijk geloven in verandering’, zegt de visueel artiest Ventura Profana. Schrijver en vertaler Tatiana Nascimento, houdt het kort, omdat ze erg moe is. ‘Goedenavond allemaal, ik ben zo blij om veel niet-witte gezichten en dus zwarte en bruine mensen te zien’, zegt ze. Een antwoord waar zijzelf en de zaal om moeten lachen. ‘Het is prachtig hier, maar de kou is niet te harden.’
Een echte indiaan
De inheemse transgender Uyra brengt de zaal in vervoering met een filmpje. Daarin figureert ze als een ‘lopende boom’ in een industrieel gebied midden in de bossen van de Amazone. Aan de bewoners van dat gebied vertelt ze over hoe het is om een ‘indiaan’ te zijn. ‘Is ze wel een echte indiaan?’, wordt haar steeds gevraagd. Ze vertelt over de uitwissing van haar volk, maar ook over de natuur.
‘Ik denk dat negen van de tien mensen een andere toekomst wil, zegt Uyra na afloop tegen de toehoorders. ‘Bijna iedereen wil geboren worden in een nieuwe wereld en slaapt om de volgende wakker te worden met een beter gemoed. Ik wel in ieder geval. Ik stel me elke dag een betere wereld voor.’
‘De wereld waarin we leven heeft niks te maken met de wereld van onze dromen’, zegt ze in een zaal die steeds stiller wordt naarmate ze verder spreekt. ‘Die is gebouwd op de gedachte dat dit nou eenmaal de mensheid is. Het is een wereld die volledig gebaseerd is op geweld.’
Duizenden genocides
Uyra lijkt het gevoeligste punt voor het laatst te hebben bewaard. ‘We hebben genocides die erkend worden, zoals de Holocaust. Maar we hebben ook genocides die plaatsvinden, maar die je niet zo mag noemen, zoals de duizenden genocides in Afrika en Amerika. Als deze verhalen worden verborgen en vergeten, dan is dat zodat de schuldigen een comfortabel leven kunnen leiden.’
Voor de slachtoffers is dat uiteraard een ander verhaal, benadrukt ze. ‘Als we echt een andere toekomst willen voor onszelf en onze kinderen, dan is het belangrijk om na te gaan wat er tot nu is gebeurd.’
De zaal is compleet overrompeld en laat dat horen met luid applaus. De eerste betovering van het literatuurfestival heeft zeker plaatsgevonden. En hoe.
Eerder die avond sprak de Kanttekening met drie vaste gasten van Read My World: uitgever Jurgen Maas, journalist Naeeda Aurangzeb en oprichter Willemijn Lamp. Wat doen zij hier en wat is hun boodschap aan de culturele sector die te maken krijgt met de bezuinigingen van het kabinet?
‘Ik kom hier de wereld lezen’, zegt Jurgen Maas lachend. ‘Ik wil jouw wereld lezen, mijn eigen wereld lezen, maar vooral ook een andere wereld lezen. Dit jaar is het thema Brazilië, waar ik heel weinig van afweet. Het mooie aan dit festival is dat je nieuwe stemmen kunt horen.’
Hij vertelt over de Palestijns-Belgische dichter Fatena al-Ghorra, die ook zal optreden tijdens het festival en wiens nieuwe boek hij zal uitgeven. ‘Ze was na vijftien jaar op familiebezoek in Gaza, toen de hel daar losbarstte. Pas na weken kon ze samen met haar hoogbejaarde ouders uit Gaza vluchten. Daar schrijft ze nu een brievenboek over.’
Maas denkt dat er moeilijke tijden aanbreken in de culturele sector door de bezuinigingsplannen van het kabinet. ‘Het belangrijkste is dat je vecht, je mond opentrekt.’
Vriendinnen van kleur
Journalist en schrijver Naeeda Aurangzeb is ook een vertrouwd gezicht bij Read My World. ‘Hier heerst een fijn thuisgevoel. Ik heb altijd weer interessante gesprekken, gesprekken die ik normaal ook met vriendinnen van kleur voer als we samen zijn. Dat kan hier met z’n allen op een podium.’
De negativiteit rondom cultuur vanuit Den Haag houdt ze op een afstand. ‘Weet je, er zijn vaker subsidierondes geweest, waarvan we dachten: nu stopt alles. Maar ik ben een optimist. Je kunt bepaalde subsidies niet zomaar terugdraaien. Over vier jaar zijn er hopelijk weer andere mensen aan de macht.’
Ze denkt niet dat ze te optimistisch is. ‘Ik ben opgegroeid in een tijd en in gemeenschappen waar geen geld was. Wij kregen geen subsidie om allerlei mooie projecten te doen. Toch lukte het ons. We zorgden er samen voor.’ Aurangzeb maakt zich wel zorgen dat literatuur een luxe wordt die niet iedereen zich kan veroorloven. ‘De tweedeling in de maatschappij wordt groter en groter.’
‘Over vier jaar zijn er hopelijk weer andere mensen aan de macht’
Ze heeft nog een laatste opmerking over de etnische samenstelling van festivals. ‘Ik ben heel vaak bij literaire events, ook in grote steden, waar ik vaak de enige niet-witte persoon ben. Dan denk ik: het meeste geld gaat naar grote witte festivals, het bedrag wat naar gekleurde, inclusieve festivals gaat is minimaal. Bij een grote kaalslag in de cultuur, maak ik mij zorgen om kleinere festivals.´
Wat is het geheim van het multiculturele Read My World? ‘Het is een uitnodiging om jouw en mijn wereld te begrijpen’, legt oprichter en creatief directeur Willemijn Lamp uit. ‘Het draait om ontmoetingen tussen mensen. In boeken en gedichten, maar ook met een drankje in de hand.’
Ze heeft geen goed woord over voor het kabinet dat de culturele sector aanpakt met btw-verhogingen op boeken en kaartverkoop, maar ze wil positief blijven. ‘We moeten als sector steeds meer onze eigen broek ophouden. Dat kunnen we alleen als we ons werk laten steunen door loyale gemeenschappen.’
Ze begrijpt dat het lastig is voor groepen die niet kapitaalkrachtig zijn, maar stelt daar het ‘culturele kapitaal’ van solidariteit en gemeenschapsvorming tegenover. ‘We worden in een hoek gedreven, maar samen optrekken is de remedie’, denkt zij. ‘Wie de deuren sluit voor de wereld, moet niet raar opkijken als de wereld ons op een dag ook buitensluit.’
Minister Faber zet Tweede Kamer buitenspel om asielcrisis uit te roepen
Minister Marjolein Faber van Asiel en Migratie lijkt op korte termijn in staat een asielcrisis uit te roepen. Dit is juridisch mogelijk op basis van een noodverordening, zonder toestemming van de Tweede Kamer, legde ze donderdagmiddag uit in een Kamerdebat.
Veel Kamerleden reageerden geschokt op de plannen, terwijl coalitiepartners zeiden niets nieuws te zien in dan wat al in het Hoofdlijnenakkoord stond. Vanmiddag worden de plannen officieel bekendgemaakt, bij de presentatie van het regeerakkoord.
Asielcrisiswet
‘Het is niet zo dat ik hier toestemming voor nodig heb van Europa. Het is namelijk onderdeel van de Vreemdelingenwet, en dat is nationale wetgeving. Het is natuurlijk wel zo dat als ik deze asielcrisis ga uitroepen, ik juridisch gezien binnen de lijnen van internationale wetgeving moet blijven’, legde Faber uit aan verslaggevers na het debat.
Het is een oplossing waar ze haar beste juridische adviseurs op had gezet, om ervoor te zorgen dat ze de plannen kon presenteren met de simpele woorden: ‘dit is toegestaan’. De Vreemdelingenwet bevat namelijk de ‘uitzonderingsbepaling’, waarin staat dat delen van deze wet buiten werking kunnen worden gesteld in geval van een uitzonderlijke situatie. Op basis van het noodrecht kan de minister-president een Koninklijk besluit en bijbehorende maatregelen afkondigen, zonder dat de Tweede Kamer hierover meebeslist, zo legde de minister uit.
Dat de noodwet deze maatregelen toestaat, klopt juridisch gezien. Ook tijdens de coronacrisis werden maatregelen op deze manier genomen, schrijft Trouw. Daarbij zou de Tweede Kamer echter niet volledig buitenspel staan. Nadat het besluit is afgekondigd, moet het kabinet een wet alsnog naar de Kamer sturen voor de langere termijn. Deze goedkeuring vindt dan achteraf plaats.
In de tussentijd zal het afkondigen van deze noodwet de deur openen om de eerste stappen te zetten. Want met de asielcrisiswet hoopt Faber haar belofte van het strengste Nederlandse asielbeleid ooit waar te maken. Het zal mogelijk worden om voorlopig geen verblijfsvergunningen voor onbepaalde tijd meer af te geven, om gezinshereniging in te perken en om de asielprocedure te versnellen, schrijft het AD.
Oppositie ontsteld
Oppositieleden reageerden ontsteld op de plannen. ‘Dat de minister dit alleen al overweegt, vind ik heel zorgelijk en antidemocratisch’, zei SP-Kamerlid Michiel van Nispen volgens Trouw. ‘Dit mogen we als Kamer niet accepteren.’
CDA-leider Henri Bontenbal merkte op dat het feit dat iets is toegestaan nog niet betekent dat het verantwoord is om het te doen. SGP’er Diederik van Dijk reageerde dat hij ‘juist bij zulke gevoelige problematiek erg hecht aan de royale betrokkenheid van het parlement’.
Wil Eikelboom, voorzitter van de Vereniging Asieladvocaten en -Juristen Nederland (VAJN), schreef op X: ‘Een kabinet dat bereid is om buiten het parlement om een deel van de wet buiten werking te stellen. Laat goed op je inwerken wat dat betekent. Ook als je niet dol bent op asielzoekers. Het is code rood voor onze rechtsstaat.’
‘Het is nog maar de vraag of het Europees Hof van Justitie deze route van het kabinet goedkeurt’, schrijft NOS. Maar totdat de draconische maatregelen van Faber een halt toe zijn geroepen, is de minister wellicht al in staat geweest haar eerste plannen te verwezenlijken.
‘Vrij Nederland moet weer kleur op de wangen krijgen’
Als nieuwe hoofdredacteur wil Sander Heijne Vrij Nederland weer tot moreel kompas maken. ‘Mijn ambitie is een nieuw verhaal voor progressief Nederland.’
De redactieruimte van Vrij Nederland huist sinds kort op de bovenste etage van debatcentrum Pakhuis de Zwijger. Een ruim lokaal met zeventien werkplekken, uitkijkend over de oostkant van Amsterdam. ‘Hiernaast is nog een ruimte, daar zoek ik nog een huurder voor’, wijst Sander Heijne (1982). Sinds april is hij hoofdredacteur van Vrij Nederland. Hij ziet het als zijn verantwoordelijkheid pal te staan voor journalistieke vrijheid, schreef hij kort na zijn aantreden tot zijn lezers.
‘Vrij Nederland is van oorsprong een verzetskrant. Opgericht in augustus 1940, een tijd waarin de nazi’s hier de baas waren’, zegt Heijne. ‘De hele eerste redactie is tijdens de oorlog gefusilleerd omdat ze een krant maakten waarin ze schreven wat geschreven moest worden.’
‘Ik zie een parallel met die tijd. De politiek van haat en onverdraagzaamheid is terug en richt zich vooral op minderheden. Op iedereen die een beetje afwijkt van de conservatieve, witte norm. Ik maak me daar grote zorgen over. Het is noodzakelijk dat Vrij Nederland met haar geschiedenis en traditie zich daarover duidelijk uitspreekt en benoemt wat gaande is.’
Heijne wil een stem geven aan mensen die we niet zo vaak horen in de publieke discussies. ‘Ik heb behoefte aan een grote schoonmaak van het maatschappelijk debat. Ik hoor voortdurend dezelfde geluiden en ideeën.’
In jullie colofon staan alleen maar witte mensen. Van de redacteuren bij Vrij Nederland heeft niemand een migratieachtergrond?
‘We zitten in een overgangsfase. We bouwen aan een nieuwe website en een nieuw team. Ik heb in april de leiding overgenomen. Binnenkort kondig ik een aantal nieuwe mensen aan. Daar zitten journalisten bij met een migratieachtergrond.’
Dat vind je belangrijk?
‘Ja, diversiteit is een verrijking. Ik wil dat we een afspiegeling van de bevolking zijn. Een titel als Vrij Nederland moet vanuit verschillende perspectieven naar de samenleving kijken. Een journalist die ik net aan de freelancepool heb toegevoegd en waarmee we hopelijk veel mooie stukken gaan maken, is Bo Hanna. Ken je hem? Hij heeft echt een heel ander perspectief op de samenleving dan ik; zijn achtergrond is koptisch-Egyptisch. Ik heb net ook een oudere witte man aangenomen, die hadden we ook niet meer.’
In de jaren negentig was Vrij Nederland een instituut. Daarna leek het bergafwaarts te gaan. Wat is er toen gebeurd?
‘Ik denk een paar dingen. Kranten gingen weekendbijlages maken. Ze werden concurrenten in de traditionele rol van bladen als Vrij Nederland en ook van Elsevier en HP/De Tijd voor duidingen en achtergronden bij het nieuws.
‘Daarnaast belandden we in een periode van ideologische eenheidsworst. Het neoliberalisme kwam op. We kregen een paarse coalitie. Alle politieke gezindten gingen min of meer dezelfde politiek uitdragen en voorstaan. Het was een tijd waarin iedereen in dezelfde ideologische fuik zat, namelijk dat ideologie voorbij was. Daarmee werd ook de positie van een blad als Vrij Nederland, dat voortkomt uit een zeer progressieve en vrijheidsminnende traditie, minder helder. Het werd steeds diffuser waar we voor stonden.’
In de jaren na de oorlog was dat wel duidelijk. Tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd tussen 1945 en 1949 koos Vrij Nederland de kant van Indonesië. Jullie zagen Nederlands-Indië als kolonisatie.
‘Ja, een krankzinnige oorlog. Dat zeg ik als kleinzoon van een officier die daar heeft gevochten. Niet omdat hij dat wilde, hij werd gestuurd. In een democratie volgen militairen de democratisch gekozen regering. Dus hij ging. Dat is een voorbeeld waarin je ziet dat goede mensen hele foute dingen kunnen doen als het systeem ze die kant op duwt.’
‘De Gaza-oorlog laat zien waarom je moet voorkomen dat extremisten de leiding krijgen’
Nu is de strijd in Gaza een grote oorlog. Hoe kijkt Vrij Nederland daarnaar? Beschouwen jullie Israël en de bezette gebieden ook als een koloniaal project?
‘Kijk, de oorlog in Indonesië destijds, de dekolonisatieoorlog, was overzichtelijk. Nederland was daar uitgejaagd en probeerde het te heroveren. Al was het voor de toenmalige redactie niet makkelijk om tegen die oorlog te zijn. De stemming in het land was dat we recht op Indië hadden.
‘Bij het Israëlisch-Palestijns conflict ligt het complexer. Ik ben ondubbelzinnig tegen de oorlog die Israël nu voert in Gaza. Als je mij vraagt: is er nu sprake van apartheid daar? Dan zeg ik ja, ik ben er geweest en denk dat dat zo is. Wat ik moeilijker vind, is dat mensen Israël een koloniaal project noemen. Want dat dwingt je de redenering af te maken.’
Tot welke slotsom zou je dan komen?
‘Als je Israël op gelijke hoogte stelt met het voormalige Nederlands-Indië, dan zeg je in feite dat Israël moet worden opgeheven. Dat is de consequentie van zo’n standpunt. Maar wat zijn de gevolgen hiervan voor Joodse mensen die daar geboren en getogen zijn? Je kunt onrecht niet bestrijden met onrecht. Daarom moet er een manier worden gevonden om vreedzaam met elkaar samen te leven en ieders mensenrechten te laten gelden.’
Hoe bericht Vrij Nederland over deze oorlog?
‘We schreven bijvoorbeeld over Dutch Scholars for Palestine. Nederlandse academici die bij hun universiteiten pleiten voor het doorsnijden van de banden met Israël. Dat hebben we vooral als journalistieke productie benaderd: wat speelt er op de universiteit, hoe zien die banden eruit, werken universiteiten mee? Op die manier dringen we niet één standpunt op. Ik wil onze lezers bouwstenen aanreiken om zelf na te denken.
‘Ik ben de hoofdredacteur, maar bepaal niet hoe er gedacht en geschreven wordt. Al is er wel een bandbreedte van meningen die wel of niet acceptabel zijn in Vrij Nederland. Een rode lijn.’
En die is?
‘Alles wat oproept tot het schenden van burgerrechten, mensenrechten, gaat te ver. Ik vind ook dat we ons heel duidelijk moeten uitspreken tegen politici en publieke figuren die oproepen tot onverdraagzaamheid en haat. Ik ben net zo fel gekant tegen mensen die oproepen tot het plegen van massamoorden in Palestijnse gebieden als tegen mensen die het onderscheid niet maken tussen vertegenwoordigers van de Israëlische staat en Joden. Dat is dezelfde denkwijze. Als je zo massaal bombardeert als Israël nu doet in Gaza, maak je geen onderscheid tussen strijders en burgers. Los van de vraag of het gerechtvaardigd is om daar oorlog te voeren, het is nooit gerechtvaardigd om burgers te bombarderen.
‘De Gaza-oorlog laat ook zien waarom je moet voorkomen dat extremisten de leiding krijgen over een gebied. Dit gebeurt als je de ander demoniseert en uitsluit. Als dan de één een heel machtig leger heeft en voortdurend wordt bewapend en de ander niet, is dit wat je krijgt. Maar stel dat we het omdraaien. Je ontwapent de Israëli’s en bewapent Hamas, dan worden de slachtofferrollen ook omgedraaid. Is dat wat we willen?’
Waar gaat Vrij Nederland met een nieuwe hoofdredacteur zich mee bezighouden?
‘Met de grenzen van onze vrijheid, vanuit een progressieve signatuur. Mijn grote zorg is dat onze vrije samenleving onder druk staat. Veel mensen durven online niet meer hun mening te uiten. Je wordt door medeburgers belaagd zodra je dat doet. In feite is dat al het einde van de vrije meningsuiting. Een enorm probleem. Als we kijken naar onze democratie: naar oud-minister Sigrid Kaag die zich terugtrok uit de politiek omdat ze te veel bedreigd werd. Als mensen die een mandaat hebben niet meer durven deelnemen aan verkiezingen vanwege hun persoonlijke veiligheid, dan ben je eigenlijk al geen vrije democratie meer.
‘Het klassieke linkse verhaal is dood. De meeste vooruitgang is geboekt in het verleden. Toen conservatieve en progressieve krachten bereid waren om samen verder te komen. De AOW, toegang tot de zorg, publiek onderwijs. Nu is links zo klein met zo weinig aantrekkingskracht, dat het überhaupt geen eisen kan stellen over welke kant het opgaat met het land. Daardoor heeft rechts vrij spel.
‘Links moet zichzelf opnieuw uitvinden. In de jaren zeventig maakte links zich hard voor de spreiding van geld, kennis, macht. Dat appelleerde bij veel mensen. We zijn al een behoorlijk eind met die spreiding. De meerderheid van de mensen bezit een koophuis en enig kapitaal. Dat succes is ook waarom links nu geen voet aan de grond krijgt. Veel mensen die vroeger links waren, stemmen nu rechts. Ze hebben het gevoel dat ze iets te verliezen hebben.’
Vroeger was Vrij Nederland echt een PvdA-blad. Bij welke partij horen jullie nu?
‘Mijn ambitie is dat wij een rol kunnen spelen bij het vinden van een nieuw verhaal voor progressief Nederland. Alle partijen zijn van harte welkom om bij ons te shoppen.’
Het valt me op dat je klimaat nog niet hebt genoemd.
‘Ik heb klimaatactivist Hannah Prins een column gegeven. Sociaal engagement en klimaat horen bij elkaar. Zie ook de fusie GroenLinks-PvdA. De grootste prijs voor klimaatschade wordt betaald door de kwetsbaarste mensen. Maar uiteindelijk heeft iedereen er belang bij dat we de klimaatproblemen oplossen.’
Waarom is het zo moeilijk om zo’n links verhaal te vinden in een tijd dat welzijn en klimaat voor iedereen belangrijke thema’s zijn?
‘Ik denk dat er veel tegenwerking is vanuit bedrijven. De nieuwe topman van Shell heeft onlangs gezegd te willen stoppen met dat groene gedoe omdat ze gewoon meer geld verdienen door het oppompen van olie en gas. Er is ook al duizend keer gedocumenteerd hoe allerlei desinformatiecampagnes over het klimaat worden gefinancierd vanuit de fossiele industrie. Zolang dit soort krachten tegenwerken, is het blijkbaar heel moeilijk voor politieke partijen, die veel kleinere budgetten hebben, om het publiek mee te nemen in wat er moet veranderen.
‘Bij het Midden-Oosten, klimaatverandering, allerhande sociale ongelijkheid, gaat het uiteindelijk allemaal om macht. Die is op geen enkele manier gedemocratiseerd en ligt in de bestuurskamer en bij wat aandeelhouders. Vrij Nederland moet de macht gaan uitdagen met ideeën en informatie.’
‘Het is niet gelukt om nieuwe generaties aan ons te binden’
In de nieuwe editie staat een column over reclame, vertelt Heijne, ‘alle feiten zitten erin’. ‘Tachtig procent van de producten in de supermarkt is echt ongezond. Ze zijn allemaal met reclame aan de man gebracht. De column is een pleidooi om reclame te verbieden. Dat is ook nog grappig, want hoe zit het dan met adverteren in Vrij Nederland? Lastig, want we moeten wel kunnen bestaan.’
Je ziet ook meteen hoe complex het is, wil Heijne zeggen. ‘Ondanks de scherpe kritiek op het neoliberalisme, denken we nog op zo’n neoliberale manier. We vinden reclame heel normaal. Maar het is natuurlijk gek dat de pont hier in Amsterdam, die vaart op kosten van de gemeente, door bedrijven wordt gebruikt als reclamezuil.’
Aan het eind van het gesprek komt Heijne nog even terug op de vraag waarom Vrij Nederland een moeilijke periode doormaakte. ‘Het is niet gelukt om nieuwe generaties aan ons te binden, de millennials en Gen Z. Ik denk dat mijn voorgangers in de jaren negentig en jaren nul moeite hadden om te profileren waar Vrij Nederland voor staat. Toen ik op de middelbare school zat, was de Koude Oorlog net voorbij. We dachten dat de eeuwige vrede was aangebroken en we allemaal rijk zouden worden. Nu we dertig jaar verder zijn, wordt pas echt zichtbaar dat dat een sprookje was en wat er mis is met dat wereldbeeld. Klimaatverandering, oorlogen en de opkomst van extreemrechts in westerse democratieën.’
‘Vrij Nederland kan zich nu weer veel duidelijker positioneren in de traditie waarin we zijn opgericht. Niet als verzetskrant, want er is geen oorlog. Maar wel met de jaren zeventig en tachtig, toen ideologie een veel duidelijkere rol speelde. Wij moeten weer kleur op de wangen krijgen.’
Moord op meisje toont het morele verval van Turkije
‘In dit land mag je nooit een van deze vier dingen zijn: een vrouw, een kind, een boom of een zwerfdier…’ Deze woorden worden toegeschreven aan de grote Turkse romanschrijver Yaşar Kemal. Hij heeft absoluut een open wond geraakt, waaronder Turkije steeds meer lijdt. Alle vier zijn ze extreem kwetsbaar, omringd door geweld en een grote mate van straffeloosheid. Terwijl de bossen van Anatolië worden geplunderd door hebzuchtige mijnbouw- en bouwbedrijven, heeft een recente wet het mogelijk gemaakt dat zwerfhonden en -katten willekeurig worden uitgeroeid door gemeenten. Maatschappelijke organisaties, die toch al onderdrukt worden, voelen zich volkomen hulpeloos in hun verzet.
Het geweld – voornamelijk moorden – tegen kinderen en vrouwen is een hoofdstuk apart. De meest recente episode die deze malaise van de Turkse samenleving benadrukte, was het tragische lot van een achtjarig meisje, Narin Gülan, dat – na 19 dagen zoeken en een bizarre poging tot stilzwijgen in een dorp in de buurt van Diyarbakır – vermoord werd gevonden, achtergelaten in een zak bij een beekbedding.
Ze was op 21 augustus van huis vertrokken om een Korancursus bij te wonen, maar keerde daarna niet meer terug. Ze werd dezelfde avond als vermist opgegeven, en lokale en nationale reddingsteams, waaronder de politie, commando’s, speurhonden en onderwaterzoekteams, werden ingezet.
De toename van geweld tegen vrouwen en kinderen is geen nieuw fenomeen
Nu zijn er 24 mensen gearresteerd, onder wie haar moeder, vader, oom en het dorpshoofd (mukhtar). De familie en het dorp worden geassocieerd met de HUDA-PAR, een fundamentalistische Koerdische partij met banden met de Turkse Hezbollah, die in verband wordt gebracht met gruwelijke moorden op vrouwen en dissidenten in de jaren 1990.
Het incident bracht Turkije tot een kookpunt. De natie staat nog steeds op scherp, als een kruitvat, vanwege een crisis met meerdere lagen – economie, politiek en extreme polarisatie – die Turkije al jaren teistert. Zoals in elk land waarvan de fundamenten aan het instorten zijn, is deze laatste episode opnieuw een ernstig signaal, een symptoom van enorm moreel verval.
Narin is geen uitzondering. Volgens het Centrum voor de Rechten van het Kind (FISA) zijn 133 kinderen om het leven gekomen, niet alleen door moorden maar ook door huiselijk geweld. Kinderen zijn vaak getuige van gruwelijke daden en ‘lokale geheimen’, waardoor ze langdurige psychologische trauma’s oplopen. De kwetsbaarheid van deze slachtoffers, vooral meisjes, legt diepgewortelde problemen in de Turkse samenleving bloot met betrekking tot genderongelijkheid en de normalisering van geweld binnen het gezin.
De gevallen worden vaak in de doofpot gestopt door de lokale bevolking; bronnen die getuigen van seksueel misbruik of buitenechtelijke relaties worden met de dood bedreigd als ze met de autoriteiten praten.
De cijfers over seksueel misbruik van vorig jaar zijn beangstigend. In totaal liggen er 115 duizend dossiers op de planken van de gerechtsgebouwen en het aantal verdachten van dergelijke misdrijven is ongeveer 45 duizend.
Kinderen die ‘verdwijnen’ is een ander hoofdstuk waar weinigen over willen praten. Het Turkse bureau voor de statistiek (TUİK) is gestopt met het delen van gegevens hierover sinds 2016. Volgens de laatste gegevens, over een periode tussen 2008 en 2016, zijn in totaal 104.531 kinderen vermist in Turkije. We weten niet hoeveel kinderen er in de daaropvolgende acht jaar vermist zijn geraakt.
De moorden op vrouwen – samen met kinderen – zijn door de wetteloosheid en de toenemende heerschappij van de politieke islam bijna een norm geworden. Volgens het We Will Stop Femicide Platform, een organisatie die vrouwenmoorden en geweld tegen vrouwen in Turkije bijhoudt, werden in 2022 alleen al meer dan vierhonderd vrouwen vermoord. Veel van deze vrouwen werden vermoord door mannen die beweerden hen te ‘bezitten’ en geweld gebruikten als controlemiddel of wraak wanneer hun relatie eindigde.
De toename van geweld tegen vrouwen en kinderen is geen nieuw fenomeen. Het komt voort uit diepgewortelde gendernormen, patriarchaat en een gebrek aan verantwoordelijkheid. Dit heeft lang bijgedragen aan een omgeving waarin dergelijk geweld niet wordt gerapporteerd en daders ongestraft blijven.
Het rechtssysteem in Turkije wordt vaak bekritiseerd vanwege de mildheid tegenover daders. Lagere straffen voor goed gedrag en onvoldoende handhaving van straatverboden zorgen ervoor dat veel misbruikers vrijuit gaan of hun gewelddadige gedrag kunnen voortzetten met minimale gevolgen. Dit gebrek aan verantwoordelijkheid creëert een gevaarlijke omgeving waarin vrouwen en kinderen zich niet veilig kunnen voelen, zelfs niet nadat ze hun misbruikers hebben aangegeven.
De zaak-Narin onthult nog een andere malaise in de Turkse samenleving. Omdat het incident plaatsvond in een conservatieve, landelijke en Koerdische omgeving, vonden de seculiere en stedelijke segmenten van Turkije troost in het projecteren van hun frustratie over wat zij ‘feodale’ en ‘islamistische’ tradities noemen: het plegen (en in stilte toedekken) van dergelijke misdaden.
Maar vele andere soortgelijke incidenten laten zien dat het slachtofferen van kinderen en vrouwen een veel breder nationaal fenomeen is. Dit is duidelijk wat Yaşar Kemal bedoelde met zijn treffende verklaring.
