Gister, 2 juli, uitgerekend op mijn 63ste verjaardag, trad het Kabinet van Nationale Schande aan, op basis van veruit de meest weerzinwekkende coalitie die ooit in Nederland op basis van het algemeen kiesrecht tot stand is gekomen. Enkele nieuwe bewindslieden zijn van een dergelijk laag fatsoensallooi, dat de oppositie tegen hen meteen een motie van wantrouwen moet indienen.

Een kabinet op basis van leugens en illusies. Niet alleen omdat de verkiezingszege van de PVV en de BBB daarop is gebaseerd, of omdat het NSC met alle beloftes inzake herstel van de rechtstaat elke morele geloofwaardigheid heeft verloren door in dit kabinet te stappen. Het toeslagenschandaal, waarin Pieter Omtzigt zich in een vorig politiek bestaan zo verdienstelijk heeft gemaakt, was gegrond op institutioneel racisme. Nu is een partij het landsbestuur binnengehaald die van zulk racisme juist een uitgesproken voorstander is – dat zegt genoeg.

Leugens en illusies: dat betreft uiteraard ook het Hoofdlijnenakkoord, dat van de tegenstrijdigheden en onhaalbaarheden aan elkaar hangt. Met de voor het PVV- en BBB-electoraat cruciale onderdelen komt men in Brussel of bij de rechtbank niet ver.

Leugens en illusies: daarvan is ook sprake waar het de aard van het kabinet betreft. Omtzigt beloofde ons een extra-parlementair kabinet op afstand, voor de helft bestaand uit niet-partijgebonden vakministers – met een duidelijk dualistische rol voor de Kamer.

Wie zoekt zal vinden – maar men heeft dus ofwel niet goed gezocht, of inderdaad gewoon niets kunnen vinden. De enige buitenstaander is de nieuwe premier, die vanwege de nauwe partijbinding van alle andere ministers een buitenstaander dreigt te blijven. Want: niets grote afstand tussen coalitie en kabinet: er zal steeds nauw overleg zijn tussen de Kamerfracties en hun eigen smaldeel in de Trêveszaal.

Niets ijskast ook: Wilders slaagde er al weer binnen een week in om iedereen met zijn haatdragende schuttingtaal te schofferen. Enerzijds met zijn opmerkingen over de islam, anderzijds met zijn provocerende opmerking om, ingeval van afwijzing van Bosma, anders zelf naar Keti Koti te zullen komen, met een tekst waardoor men nog eens naar Bosma zou gaan terugverlangen. Het maakt duidelijk: Wilders kent geen grens.

Dat is niet de houding van een politicus, maar van een ongekozen ambtenaar

En de door geen kiezer gekozen ‘premier’ Dick Schoof zelf? Als premier – wat letterlijk betekent: als de eerste (van het land) – gaf hij meteen blijk van grote onderdanigheid jegens de vier schaduwpremiers in de Kamer: hij zou uitvoeren wat door hen al vóór zijn komst besloten was.

Dat is niet de houding van een politicus, maar van een ongekozen ambtenaar – de ambtenaar die Schoof zijn hele leven is geweest: je doet braaf wat de gekozen politici je opgedragen hebben. En juist op dat punt doemen nu, in een sinds 79 jaar ongekende mate, grote problemen op. Want wat, als zo’n opdracht in strijd is met de waarheid of de wet?

Dat is geen denkbeeldige vraag, met de beroepsleugenares Reinette Klever en de beroepsracist Marjolein Faber op cruciale posten. De PVV wil immers een aantal basisprincipes van de rechtstaat terzijde schuiven. Hoe moeten hun departementsambtenaren daarmee omgaan, of semi-overheidsorganisaties die bij de uitvoering betrokken zijn, of andere bestuurders, op nationaal, provinciaal of lokaal niveau?

Burgemeester in oorlogstijd: 79 jaar kon er, terugblikkend op de Bezetting, over de desbetreffende dilemma’s op een abstract vaag en vrijblijvend niveau gefilosofeerd worden. Er is de laatste jaren heel wat afgedebatteerd en ook gemoraliseerd inzake de vraag hoe te oordelen over degenen die in 1940 gewoon op hun post bleven. Werden zij zo medeschuldig, of wisten zij daardoor erger te voorkomen?

Vanaf vandaag komen velen plots zélf voor die vraag te staan. Wat lang een abstracte kwestie was, wordt nu heel concreet. Met de ambtelijke volgzaamheid tijdens de Duitse Bezetting in het achterhoofd zijn na 1945 allerlei randvoorwaarden over eigen verantwoordelijkheid geformuleerd. ‘Befehl ist Befehl’ volstaat ook buiten het leger niet meer. Er rust op bestuurders en ambtenaren, mede in de vorm van een ambtseed, ook de morele plicht om niet in strijd met de wet te handelen.

Hoever mag men nu meewerken? Moet men zich actief verzetten als pogingen tot overtuigen niets uithalen? Moet men dan ontslag nemen?  Er bestaan voor iedere betrokkene individueel vast heel veel goede redenen om niet voor de laatste twee opties te kiezen. Maar wie daarom te ver in het eerste meegaat, kan er zeker van zijn dat hij dan straks in de ogen van het nageslacht geen al te beste beurt zal hebben gemaakt.

Jaren terug zat ik in de trein naar Den Haag. Op weg naar The Hague Peace Projects van Jakob de Jonge. Een van de weinige witte Nederlanders die mij hoop gaf in een periode van bittere armoede en uitzichtloosheid.

In de trein zat een Surinaamse Nederlander schuin tegenover mij. Er gebeurde iets, ik weet niet meer wat, waardoor onze ogen elkaar ontmoetten. Ik schrok van die grote donkere ogen. Niet omdat ze ‘exotisch’ waren, maar omdat ik mij toen pas realiseerde dat Surinamers ook vaak bruine ogen hebben, net als Turken.

‘Ze hebben dezelfde ogen als wij’, appte ik naar iemand. Ik weet niet meer wie. Diegene begreep uiteraard niet waar ik het over had en toen ik vertelde dat Surinamers en Turken dezelfde kleur ogen hebben, reageerde hij absurd of racistisch.

Het extreemrechtse kabinet-Schoof is aangetreden. Nederlanders met exotische, blauwe ogen zullen, voor wie weet hoe lang, de scepter zwaaien. Het kabinet dat zich terecht bedreigd voelt door mijn donkerbruine ogen, waar de pupillen niet van de rest zijn te onderscheiden, mag de borst natmaken. Ik zeg terecht, omdat elke vezel in mijn Turkse lichaam zich verzet tegen het dominantiestreven van ‘blank Nederland’.

‘Hoe bedoel je, het is hun land? Wij zijn toch hier geboren?’

‘Ik begrijp hen wel hoor’, zei een Marokkaanse klasgenoot eens tegen mij over de PVV, vlak nadat de partij was opgericht. ‘Het is toch hun land?’, vervolgde hij. Ik kon mijn oren niet geloven. ‘Hoe bedoel je, het is hun land? Wij zijn toch hier geboren? Dit is toch ook ons land?’, sputterde ik tegen. Hij keek me verveeld aan, zoals zoveel allochtonen in de buurt mij aankeken als ik begon over racisme.

Het is die blik van ‘wees realistisch’, ‘je krijgt niets cadeau hier’, ‘je zal keihard moeten werken en toch altijd een buitenstaander blijven’. De blik van ‘altijd blijven uitleggen’ en ‘altijd onbegrepen zijn’. Het is een blik van types die zich niet openlijk druk leken te maken over racisme en nooit echt de krant lazen.

En natuurlijk begrijp ik die basale houding van een allochtoon. Maar voor mij is het daar nu een beetje laat voor. 

Ik moet denken aan een ander gesprek in het Vondelpark. Met een Turkse broeder toen. ‘Als je kon kiezen hè?’, zei hij met een joint in de hand. ‘In welk land zou je dan geboren willen worden en bij welk volk?’

Dwars als ik ben zei ik dat ik rijk geboren had willen worden. ‘Maakt niet uit waar.’ Maar ik moest kiezen, vond hij. ‘Ik ben best wel tevreden nu, stuur die joint maar’, grapte ik verder. Toen kwam hij met zijn wens over de brug. ‘Een Turk in eigen land, dat zou het mooiste zijn’, volgens de Turkse broeder.

‘Moet ik mijn plaats kennen en me als gast gedragen?’

‘Maar dat ben je toch al?’, zei ik betweterig en idealistisch. Het was het jaar 2009. Nu, vijftien jaar later, voel ik mij verraden en depressief. Hadden de jongens in de buurt nou gelijk? Moet ik mijn plaats kennen en me als gast gedragen? Of is er nog steeds een Nederland mogelijk dat wel voor ons allemaal werkt?

Ik denk dat ik daar afgelopen zondag een stukje van heb gezien. Een dag voor Keti Koti moest ik bij CC Amstel spreken, zoals ook Aminata Cairo. Voordat Cairo begon aan haar show besprenkelde ze de vloer van de zaal met druppels water. Er werd voor me gedanst en muziek gemaakt. Zat ik in een film ofzo? Ik voelde spanning. Maar toen ik werd geïntroduceerd als ‘Turkse broeder’ was alles goed en ging ik ervoor, ik weet niet meer hoe.