De Koerdische PKK, die op de terreurlijst staat van Turkije, de VS en de EU, heeft aangekondigd zich te willen ontbinden en een einde te maken aan haar gewapende strijd die al veertig jaar duurt. Dat besluit werd genomen tijdens het partijcongres in het weekend, in navolging van de vredesoproep van de gevangen Koerdische leider Öcalan, zo meldt de NOS.
Of het daadwerkelijk zover komt, is nog de vraag. Het vredesinitiatief begon vorig jaar na een oproep van de extreemrechtse Turkse leider Devlet Bahçeli en kwam in een stroomversnelling nadat in Syrië het Assad-regime viel. Koerdische groepen die gelieerd zijn aan de PKK raakten daarbij zelfs in gevecht met door Turkije gesteunde rebellen in Noord-Syrië.
Toch werd een akkoord bereikt tussen de leider van het Koerdische Autonome Gebied en de nieuwe regering in Damascus. Ook in Turkije lijkt nu, na maandenlange onderhandelingen tussen de pro-Koerdische partij DEM en de regering, vooruitgang te worden geboekt.
In Turkse regeringskringen en staatsgezinde media wordt het nieuws met veel bombarie gebracht. ‘Turkije maakt zich op voor een tijdperk zonder terreur’, schrijft Yeni Şafak. Aan Koerdische kant is men voorzichtiger: men wil amnestie voor veel politieke gevangenen en een wettelijke verankering van de vrede en de bijbehorende voorwaarden.
Ook is het nog onduidelijk hoe de Turkse bevolking zal reageren, mede omdat de regering de seculiere en andere oppositiepartijen sinds de arrestatie van burgemeester Ekrem Imamoglu steeds verder onder druk zet.
Er lijken nu echt vredesbesprekingen te komen tussen Oekraïne en Rusland. De Oekraïense president is bereid om met Poetin in gesprek te gaan via de bemiddeling van Turkije, zo meldt de Turkse nieuwssite Diken.
De Turkse president Erdogan sprak zondag met Poetin en zei blij te zijn dat de vredesbesprekingen in Istanbul kunnen worden hervat. Hij liet de Russische president weten dat ‘Turkije klaar is om onderhandelingen te organiseren die gericht zijn op het bereiken van een duurzame oplossing’, meldt nieuwsdienst AFP.
‘Ik wacht in Turkije op Poetin’, verklaarde de Oekraïense president Zelensky via X. Hij is er echter nog niet helemaal gerust op dat de Russen donderdag daadwerkelijk zullen opdagen. ‘Ik hoop dat ze deze keer geen excuses zullen zoeken’, voegde hij eraan toe, verwijzend naar de afgelaste top in Saoedi-Arabië een paar weken geleden.
Op 5 mei zei Trump dat hij met Erdogan wilde samenwerken om een einde te maken aan de oorlog in Oekraïne, nadat de twee leiders telefonisch contact hadden gehad. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken, Hakan Fidan, nam zaterdag deel aan een bijeenkomst van Europese landen die Oekraïne steunen.
Trump zei dit weekend dat Oekraïne zonder mitsen en maren elke onderhandelingspoging met Rusland moet accepteren — en dat gebeurt nu ook.
In Turkse staatsmedia wordt het nieuws gepresenteerd als een overwinning voor de ‘vredesinspanningen’ van president Erdogan. ‘In maart 2022 had Turkije de ruimtes van het Dolmabahçepaleis in Istanbul beschikbaar gesteld, maar dat werd door westerse landen gedwarsboomd’, schrijft de islamistische krant Yeni Şafak.
‘Hoeveel divisies heeft de paus?’ Met die sarcastische opmerking zou de ervaren Russische dictator Stalin tijdens de Conferentie van Jalta in februari 1945 gereageerd hebben op de suggestie van Churchill en Roosevelt om ook het Vaticaan bij de gesprekken over de naoorlogse herordening van Europa te betrekken.
Zou die vraag nu ook door het hoofd van de kersverse Amerikaanse dictator Donald Trump zijn geschoten, na de verkiezing van Leo XIV als zevende opvolger van Pius XII, de paus die tachtig jaar geleden niet van veertienhonderd, maar nog van slechts vierhonderd miljoen mensen de geestelijk leider was? Gezien Trumps historische onbenul is het niet erg aannemelijk dat hij aan de voorloper van de door hem zo bewonderde Poetin gedacht heeft, als hij al weet wie dat was.
Nadat de promotie van de Amerikaanse Peruaan – of Peruaanse Amerikaan – Robert Prevost bekend was geworden, verklaarde Trump: ‘Een grote eer voor ons land. Ik kijk ernaar uit om paus Leo XIV te ontmoeten. Het zal een heel betekenisvol moment zijn’ – als altijd betrekt Trump, zijn hele leven in niets anders geïnteresseerd, ook dit meteen op zichzelf.
Of Leo XIV, indachtig het bezoek van Trumps vazal Vance aan Franciscus, óók zo uitkijkt naar zo’n ontmoeting, is de vraag. En of Trump na afloop van zo’n eventuele ontmoeting daar dan zelf met genoegen op terug zal kijken een tweede. Veel wijst er namelijk op dat Leo in de voetsporen van zijn voorganger zal treden, en met hem had het huidige Amerikaanse regime weinig op. In alles lijkt ook Leo het tegendeel te belichamen van de mensenverachtende mentaliteit die nu in MAGA-Washington de toon zet.
Veel wijst er op dat Leo in de voetsporen van zijn voorganger zal treden
Al de naamkeuze verraadt een en ander. De bekendste naamdrager was de vorige Leo. Leo XIII, paus van 1878 tot 1903, keerde zich tegen racisme en slavernij. Met zijn encycliek De rerum novarum (1891) bepleitte hij een sociale politiek die haaks staat op wat de rechtse Republikeinen voorstaan. Tegen de achtergrond van de industriële revolutie oordeelde hij scherp over het hyperkapitalisme van die dagen en de daarmee gepaard gaande uitbuiting van arbeiders.
Met een situatie waarbij de drie rijkste multimiljardairs tezamen evenveel bezitten als de minst welvarende helft van de Amerikanen bij elkaar is de extreme ongelijkheid van het eind van negentiende eeuw weer terug. Een extreme materiële ongelijkheid die zich ook in extreme machtsongelijkheid vertaalt: de VS zijn een plutocratie.
Met Musk aan de knoppen geldt hier niet one man, one vote, maar one dollar, one vote. Denk ook aan de afhankelijkheid van Oekraïne van Musks satellietensysteem: als Zelensky niet voldoende naar Trumps en zijn pijpen danst, zet hij gewoon Starlink uit.
In dat opzicht is nog een naamgenoot van de nieuwe Leo actueel: de allereerste Leo, Leo de Grote (440-461). Dat was de paus die tijdens de implosie van de toen bestaande Europese orde – namelijk van het Romeinse Rijk – de meest gevreesde sloper ervan tegemoet durfde te treden: Attila de Hun, na diens invasie van Italië. Volgens de overlevering zou Leo de wrede koning van de Hunnen zelfs van plundering van Rome hebben afgebracht.
Zal de nieuwe Leo ook de wrede hedendaagse Attila, die in het Witte Huis, die evenzeer bezig is om de wereldorde te vernietigen, weerstaan? Ook deze paus is blijkens eerdere tweets alles wat Trump niet is: een pleitbezorger van de armen, van migranten, van een verantwoordelijk klimaatbeleid, van vrede en gerechtigheid – niet in de laatste plaats ook inzake de door Trump omarmde moorddadigheid van Netanyahu.
Zeker: wat de officiële kerkelijke leer betreft wordt Leo vermoedelijk geen groot vernieuwer (evenmin als Franciscus), maar de katholieke kerk weet al heel lang tussen leer en leven te onderscheiden. Pastorale barmhartigheid jegens andersdenkenden en anderslevenden staat centraal – juist ook jegens degenen die reactionaire MAGA-katholieken als Vance en Steve Bannon het liefst vertrappen.
Geen walgelijker westerse mensensoort dan deze lieden, aangevoerd door Trump, voor wie barmhartigheid een scheldwoord is, en wiens grootste genoegen er tijdens zijn mega-platvloerse tv-shows uit bestond om tegen anderen te kunnen zeggen: You are fired!
Nu al snakt de wereld ernaar dat tegen Trump te kunnen zeggen.
De internationale gemeenschap stapt wel erg makkelijk over de aanslag van 22 april in Kashmir heen, schrijft Shawintala Banwarie.
De moordaanslag op Indiase toeristen die op 22 april plaatsvond in Kashmir lijkt haast vergeten, nu India en Pakistan over en weer elkaar aanvallen met raketten en beschietingen. De 26 gedode slachtoffers waren voornamelijk hindoes, en daarnaast één islamitische man die de hindoes probeerde te beschermen tegen het terrorisme. Overlevenden meldden dat de terroristen specifiek op zoek waren naar hindoe-pelgrims, hen vroegen een Koranvers te reciteren om onderscheid te maken tussen moslims en hindoes, en vervolgens met een geweer schoten op de mannen die hindoe bleken te zijn. Meerdere Kashmiri moslims in de nabije omgeving probeerden stiekem de hindoes in een auto of huis te nemen zodat ze niet gepakt zouden worden, maar tevergeefs. De moordaanslag is opgeëist door de verzetsbeweging The Resistance Front (TRF), een zijtak van de terreurbeweging Lashkar-e-Taiba (LeT), die de afgelopen jaren vaker niet-moslims in Kashmir heeft gedood.
Uitdrijving van niet-moslims
Maar het is nog niet eens deze bloedige dag die me het meest raakte; want terwijl hindoes nog niet eens waren bijgekomen van de schrik, begonnen internationale media wereldwijd al te speculeren over een tegenaanval door India. Geen enkel moment stond men stil bij de pijn die hindoes meemaakten. Sterker nog: bijna alle media vermeldden niet eens dat de aanval gericht was op hindoes, en spraken simpelweg over ‘Indiase toeristen’. Beelden van de slachtoffers en foto’s van huilende vrouwen en kinderen die hun vader waren verloren, kregen we in Nederland niet te zien. Onze media beschouwen het bloedbad als een incident, maar negeren of willen niet erkennen dat honderdduizenden hindoes in Kashmir de afgelopen decennia zijn verdreven door militante groepen uit de regio en Pakistan. Wat snel wordt vergeten door de internationale media, is dat deze terreuraanslag voor hindoes deel uitmaakt van een breder project om de regio te islamiseren.
Veel pro-Palestina en extreemlinkse critici framen de moordaanslag als een ‘verzet’ tegen de Indiase bezetting en scharen de onschuldige mannen die in Kashmir vermoord zijn tot de onderdrukkers. Deze critici stellen dat de Kashmiri moslims de ‘inheemsen’ zijn die onderdrukt worden. Maar tot ongeveer de achttiende eeuw was Kashmir juist overwegend hindoeïstisch en sikh, en velen verlieten de vallei door agressie en economische redenen. Dit rechtvaardigt uiteraard de bezetting door India niet, en het is ook zeker geen excuus om Kashmiri moslims als buitenstaanders te behandelen. Maar het is belangrijk om wel eerlijk over de geschiedenis van het gebied te zijn.
Intussen is de ultranationalistische Indiase minister-president Modi sinds 2019 actief bezig Kashmir in een koloniaal project om te vormen, waarbij hij moslims uit het gebied wil verdrijven. Dit maakt de Indiase staat deels medeverantwoordelijk voor de aanslagen gepleegd door TRF en LeT. Het is echter te simplistisch om de Indiase staat volledig de schuld te geven voor de recente aanval, omdat dit de verantwoordelijkheid van islamitische groeperingen negeert.
Vergelijking met Gaza
Ook worden de wandaden van de Indiase staat vaak vergeleken met die van de zionisten in Gaza. Dat er overeenkomsten zijn is onmiskenbaar: zowel India als Israël bezetten een moslimmeerderheidsregio, voeren geweldsaanvallen uit, hebben een afkeer van de islam en proberen tegenstanders te onderdrukken en doden. Daarnaast klinkt kritiek op de Indiërs die zich als zionisten zouden gedragen omdat zij schaamteloos de aanval van India op Pakistan toejuichen. Dat is inderdaad schandalig.
Maar waarom zwijgen diezelfde mensen over de velen die oproepen om India uit te roeien en oorlog te voeren tegen koeienaanbidders (scheldwoord voor hindoes)? Zijn deze mensen dan geen zionisten? Dat we onrecht tegen de medemens altijd moeten vergelijken met zionisme is eigenlijk ook triest.
Het India-zionismeframe heeft een discriminerend aspect, omdat het uitgaat van het idee dat hindoes de ultieme vijand van moslims zijn. Kijk bijvoorbeeld naar de talloze scheldpartijen online waarbij hindoes worden uitgemaakt voor moslimhatende zionisten en ‘koeienurine-drinkers’. Dergelijke vergelijkingen met zionisme ontbreken volledig wanneer landen als Pakistan, Myanmar, China of Saoedi-Arabië gruwelijke wandaden begaan tegen moslims. Wandaden die op veel grotere schaal plaatsvinden en meer moslimslachtoffers maken. Critici wijzen op de onderdrukking van moslims in India om hun punt over zionisme te maken, maar vergeten voor het gemak dat Pakistan ook religieuze minderheden vervolgt en mensen doodt die dit willen aankaarten.
Hoe de oorlog tussen India en Pakistan zich zal ontwikkelen, en of er kernwapens zullen worden gebruikt, is onzeker. Maar één ding weet ik wel heel zeker: dat is dat het leed van de hindoe altijd verborgen zal blijven achter een rookgordijn van militaire campagnes, vooroordelen en de onwil om hindoes als slachtoffer te zien.
Bijna twee maanden na de arrestatie van de burgemeester van Istanbul, Ekrem Imamoglu, gaat de onderdrukking van journalisten en de seculiere oppositie in Turkije onverminderd door. Enkele dagen geleden is ook het X-account van Ekrem Imamoglu geblokkeerd, zo meldt de Turkse nieuwssite Diken.
De autoriteiten in Turkije maken er geen geheim van dat er geen genade zal zijn voor Imamoglu, de belangrijkste tegenkandidaat van president Erdogan bij de verkiezingen in 2028, en de zijnen.
Zo zijn er vanuit staatsgezinde media zoals Yeni Şafak en Ensonhaberdagelijks beschuldigingen aan het adres van de burgemeester, die wordt beticht van corruptie, fraude en het leiden van een criminele organisatie. Ook wordt er doelbewust tweedracht gezaaid binnen de seculiere partij, met het ogenschijnlijke doel om het verzet tegen de arrestatie van de burgemeester te verstommen.
Dit heeft resultaat, want de straatprotesten en oproepen tot boycots zijn afgenomen en de seculiere oppositie is intern verdeeld, met journalisten en politici die elkaar aanvallen.
Ondertussen blijft de repressie voortduren. Een dag nadat de Turkse president straatjournalisten tot doelwit had gemaakt, omdat ze ‘onrust’ zouden veroorzaken, is een beroemde straatinterviewer, Arif Kocabiyik, opgepakt in Antalya, meldt Turkish Minute.
Verder zit de Zweedse journalist Joakim Medin nog steeds vast. De Zweedse minister van Buitenlandse Zaken, Maria Malmer Stenergard, heeft haar Turkse collega Hakan Fidan aangesproken bij een informele ontmoeting van Europese ministers in Polen. Ze eist dat Medin zo snel mogelijk weer naar huis kan. Hij wordt in Turkije verdacht van ‘deelname aan een terroristische organisatie’, omdat hij een bericht deelde van een Koerdische demonstratie.
De druk vanuit Europa op Turkije wordt aarzelend opgevoerd. Zo heeft een delegatie van de Raad van Europa de gevangen burgemeester Imamoglu bezocht. In een verklaring meldt de delegatie dat het ‘onaanvaardbaar’ blijft om Istanbul te ‘beroven’ van zijn gekozen burgemeester. Dat hij ook wordt vastgehouden zonder proces of gegronde aanklacht, is volgens de delegatie in strijd met de rechtsstaat. Ze herhalen de oproep tot onmiddellijke vrijlating, niet alleen van Imamoglu, maar ook van vele andere Koerdische burgemeesters in het zuidoosten van Turkije, die al jaren vastzitten.
Opvallend genoeg wordt de repressie van seculiere en andere oppositiegroepen, zoals de mensen die met de verboden Gülenbeweging te maken hebben, tegelijkertijd gevolgd door een vredesproces met de pro-Koerdische partij. De Turkse president Erdogan zei gisteren dat de Koerdische PKK bijna bereid is de strijdbijl te begraven. Zo weet hij een brede oppositie tegen zijn regime te voorkomen.
De herinneringsdagen zijn achter de rug, dus een goed moment om terug te kijken. Zoals altijd was er heibel, onrust en gedoe. Toen de wolken die de rookbommen hadden veroorzaakt waren opgeklaard, was er weinig tijd om de balans op te maken; de sociale onrust hield aan. In Scheveningen was er heibel en in de binnenstad van Den Haag werd de telefoon van een Kanttekening-correspondent uit handen geslagen. Losstaande incidenten werden door rechtse partijen bij elkaar geveegd om de noodtoestand over Nederland uit te roepen, aangespoord door het populistische panelkliekje dat bij SBS6 de banvloek uitroept over multicultureel Nederland.
Gelukkig was daar Joram van Klaveren, die bij Radio 1 de oren waste van Lale Gül. Ze gingen met elkaar in gesprek over de uitspraken van de antiracismecoördinator, die bij Al Jazeera vertelde dat er in Nederland een cultuuroorlog tegen moslims gaande was. Lale Gül sprak er schande van: geen minderheid die het in Nederland beter heeft dan moslims. Van Klaveren poneerde dat moslims in Nederland proportioneel meer last hebben van racisme en uitsluiting dan andere groepen. In een rustig en evenwichtig betoog zette hij Lale Gül weg als een schaamteloze Penelope uit de Griekse oudheid: veel gespin, weinig wol.
Er is geen wijk in Nederland waar mensen zo van vrijheid houden als de Schilderswijk
Een dag na het beluisteren van het debat had ik echter moeite om de steekhoudende argumenten van Van Klaveren terug te halen; de groteske en persoonlijke oneliners van Lale Gül echoëden daarentegen nog steeds na. Emoties blijven langer hangen dan argumenten. Ik bewonder Van Klaveren omdat hij zo rustig bleef, maar ik moest ook concluderen dat wanneer het in dit land over de islam gaat, de valse retoriek, leugens en vooroordelen er bij mensen diep in zitten. De goede argumenten slaan dood op de muur van vooroordelen die is ontstaan: islam als een inherente geweldsreligie, moslims als potentiële terroristen, moslims als fundamentalisten die geen snippertje respect hebben voor individuele waarden. Er valt niet doorheen te praten.
Wat te doen? Het persoonlijke contact vooropstellen, een beetje in de filosofie van de Duitse Hannah Arendt: het tegengif tegen het populisme dat een domein van absolute waarheden optrekt waarin mensen gevangen worden, is je vrijelijk in de wereld bewegen om elkaar te ontmoeten. Je hoeft geen kant te kiezen; er zijn voor elkaar.
Die valse tweedeling was duidelijk te zien in een reportage waarin mensen uit de Schilderswijk werd gevraagd waarom ze op 5 mei de Nederlandse vlag niet ophingen. In een welvarende, witte buurt hing die vlag er namelijk wel. Het was tendentieus. Gevaarlijk ook. Mensen framen als anti-vrijheid. Zo ken ik de Schilderswijk niet. Er is geen wijk in Nederland waar mensen zo van vrijheid houden als de Schilderswijk: een multiculturele buurt waar mensen onder zeer moeilijke omstandigheden met elkaar leven. Een wijk ook waar het hart voor rechtvaardigheid voor de Palestijnen volop klopt. Een wijk waar vrijheid een echt grondbegrip is. In deze wijk smaakt de vrijheid zoet. Mijn eerste vriendinnetje, een Nederlands-Duitse, woonde in de Schilderswijk, dus ik weet waar ik het over heb.
Wat te doen met deze geframede narratieven om bevolkingsgroepen tegen elkaar uit te spelen? Binnenkort organiseer ik in mijn wijk in Nieuw-West wandelingen langs het levend islamitisch erfgoed: een bezoek aan de moskee, aan de groenteboer en het café om te praten over wat ons bindt, niet wat ons verdeelt. We gooien de deuren open en heten iedereen welkom. Omdat het vanzelfsprekend is. Laten we die openheid het nieuwe normaal noemen. Zo slijt de druppel de steen uit.
De Hindoeraad Nederland heeft een discriminatiemeldpunt opgezet waar mensen gevallen van discriminatie tegen hindoes kunnen rapporteren. Hindoes in Nederland ervaren in toenemende mate discriminatie. Dit lijkt verband te houden met internationale spanningen, zoals ook nu weer in Kashmir.
Dit meldt de Hindoeraad Nederland. ‘Aanleiding is de constatering van een zorgwekkende toename van vijandige opmerkingen, stereotypering en sociale uitsluiting die leden van de hindoegemeenschap ervaren – vaak in de nasleep van internationale spanningen, zoals die tussen India en Pakistan’, aldus de raad.
Het gaat vooral om haattaal op sociale media, maar er zijn ook serieuze geweldsbedreigingen, schrijft NOS. Voorbeelden van haatdragende teksten zijn dat Hindoes zich ‘nog meer in koeienurine moeten baden’ of ‘zichzelf moeten ophangen aan de slurf van die olifant’, aldus de nieuwssite.
De Hindoeraad was al langer bezig discriminatie in kaart te brengen, want tot nu toe zijn er geen officiële cijfers. Samen met de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR) besloot het tot een meldpunt. Dit is vooral bedoeld om mensen het gevoel te geven gehoord te worden, maar de Hindoeraad kan ook helpen bij het nemen van vervolgstappen, zoals aangifte, schrijft het op de website.
Op het moment laaien eeuwenoude spanningen tussen India en Pakistan weer door de gebeurtenissen in Kasjmir. Op 22 april vond hier een terroristische aanslag plaats op toeristen, waarbij minstens 26 mensen het leven lieten. India verdenkt Pakistan van betrokkenheid bij de aanslag en viel Pakistan vorige week aan. Sindsdien zijn er aanvallen over en weer in het betwiste grensgebied.
Nu de namen van het kersverse Duitse kabinet bekend zijn, vliegen de felicitaties over en weer. Opvallend is de benoeming van Reem Alabali-Radovan, van Assyrische afkomst, tot minister van Economische Samenwerking en Ontwikkeling.
‘Duitsland heeft een Assyrische minister’, jubelde de Assyrische Mesopotamische Vereniging Enschede op Facebook. Het is voor het eerst dat een Assyriër een ministerspost bekleedt in Duitsland.
Alabali-Radovan is geen onbekende in de Duitse politiek. De 35-jarige SPD-politica was staatssecretaris voor Migratie, Vluchtelingen en Integratie in de vorige regering van bondskanselier Olaf Scholz. Sinds 2022 fungeert ze bovendien als regeringscoördinator tegen racisme.
Ze werd geboren in Moskou; haar ouders vluchtten oorspronkelijk uit Irak. In 2018 zette ze haar eerste grote stap in de politiek, toen ze aan het hoofd kwam van het Bureau van de Integratiecommissaris in Mecklenburg-Vorpommern, bij het ministerie van Sociale Zaken, Integratie en Gelijkheid.
Burgerbeweging Collectief Kapitaal geeft geld aan mensen die het nodig hebben. ‘We willen een waardig bestaan voor iedereen en een liefdevollere samenleving.’
‘Ik ben altijd bij je, in iedereen leef ik’, zegt een vrouwenstem. Op een maandagavond treffen acht mensen elkaar online voor een thema-avond van Collectief Kapitaal over een waardiger bijstand. We luisteren naar een opname van een schrijfster die eerder gevraagd is een tekst te schrijven vanuit het personage waardigheid. ‘Ik loop graag met rechtvaardigheid, zingeving en plezier’, klinkt het. En: ‘Je vindt me in alles wat jou mens maakt’. Waardigheid vertelt dat ze niet kan overleven in bureaucratie en zielloze systemen. ‘Je kunt me niet opknippen. Ik moet heel gelaten worden.’
Voorafgaand heeft iemand van Collectief Kapitaal iets verteld over de Bestaansbalans, een experiment dat begin dit jaar samen met de gemeente Utrecht is gestart om 350 mensen in de bijstand met wisselende bijverdiensten een financiële buffer te bieden. Het onderlinge gesprek dat volgt, gaat over het belang van wederkerigheid, gelijkwaardigheid en de vrijheid om zelf beslissingen te kunnen nemen, ook als je iets krijgt. Een vrouw vertelt hoe tijdelijk iets meer geld hebben haar een gevoel van ruimte en blijdschap gaf, al kocht ze alleen maar extra wasknijpers en ondergoed. ‘Het leven is grauw, als je alleen maar zorgen hebt’, zegt een andere vrouw. Ten slotte noteert iedereen voor zichzelf tien krachten die meespelen bij een (on)waardige bijstand op losse briefjes, om die daarna te rangschikken.
Eerste lockdown
Initiatiefnemer Denise Harleman (39) kwam op het idee voor Collectief Kapitaal, toen ze in 2020 tijdens de eerste lockdown vanwege covid in één klap al haar werk kwijt was. Ze realiseerde zich dat ze niet de enige was en zag kleinbehuisde mensen worstelen met het geven van thuisonderwijs. ‘De overheid sprak voortdurend over solidariteit, maar ik miste diepgang over wat dit betekende. Het bleef heel abstract, ook omdat de kosten voor solidariteit niet voor iedereen even hoog waren.’
Omdat ze dit aan de kaak wilde stellen, besloot ze zelf een onderzoek te starten naar de waarde van solidariteit, door mensen een bedrag te laten inleggen en in onderlinge gesprekken te bepalen welke waarden dominant zouden moeten zijn bij herverdeling. Harleman belde rond tot ze honderd mensen gevonden had die acht maanden 50 euro per maand wilden schenken. Door die 40.000 euro te verdelen, konden vijf bestaansonzekere mensen acht maanden 1.000 euro per maand ontvangen.
Beeld: Pixabay
Uit de onderlinge gesprekken kwamen de waarden waardigheid, vertrouwen en autonomie, vertelt ze. ‘Er gelden geen voorwaarden. Mensen kunnen zich aanmelden en vervolgens wordt er geloot.’
Reisgezelschappen
Al snel kwam het besef dat mensen die 50 euro per maand kunnen missen al een bepaalde groep zijn. Daarom kan het inmiddels ook om andere (lagere) bedragen gaan en kunnen mensen ook op andere manieren bijdragen, bijvoorbeeld met tijd of advies, of door hun netwerk beschikbaar te stellen. In zogenoemde reisgezelschappen onderzoeken de leden op basis van gelijkwaardigheid samen verschillende thema’s. ‘Het reisgezelschap is een soort ‘tussenruimte’ voorbij vanzelfsprekende logica’s van verdienste, schuld en falen’, zegt Harleman. ‘Het gaat om mensen met heel verschillende levenservaringen en juist in die meerstemmigheid wordt een alternatieve mogelijkheid zichtbaar.’
‘De VVD heeft het steevast over de hardwerkende Nederlanders en zet die groep tegenover mensen met een uitkering’
Gesprekken gaan over waardering en respect, maar ook over schaamte. Sommige mensen worden zich bewuster van hun privileges, weet ze. ‘Elkaars verhalen horen is belangrijk, omdat ongelijkheid mensen nu van elkaar vervreemdt. De VVD heeft het steevast over de hardwerkende Nederlanders en zet die groep tegenover mensen met een uitkering. Dat soort beelden hebben veel mensen verinnerlijkt. Maar daarmee kun je uit het oog verliezen wie je samen bent in een samenleving.’
Bestaanszekerheid gaat over meer dan geld, benadrukt Harleman, maar in de politiek of media vernauwt het onderwerp zich bijna altijd tot uitsluitend materiële zaken. ‘Terwijl het ook moet gaan over waardigheid. Ons doel is een waardig bestaan voor ieder mens en een liefdevollere samenleving. Dat gaat dus over ons sociale weefsel.’ Collectief Kapitaal bevraagt structuren van ongelijkheid en wil die het liefst ook doorbreken, maar dat laatste is iets van de lange adem, realiseert ze zich. ‘Er zit altijd veel modder tussen werkelijkheid en ideaal, maar het gaat ons ook om de verbeelding, om laten zien dat het kán, op andere manieren samenleven.’
Actief in zeven steden
Vijf jaar na de start is Collectief Kapitaal op verschillende manieren actief in zeven steden. In Amsterdam, Rotterdam, Arnhem en Utrecht verzamelen en herverdelen de collectieven kapitaal. In Amsterdam en Rotterdam zijn hiervoor al meerdere rondes geweest. Ook Groningen, Den Bosch en Den Haag zijn actief aan het bouwen aan een collectief. Ondanks de groei en bloei breekt begin 2026 een onzekere periode aan voor Collectief Kapitaal, omdat alle driejarige subsidies eind 2025 tegelijk aflopen en nog onduidelijk is of die worden voortgezet. Ze zijn onmisbaar om de negen mensen die werken voor Collectief Kapitaal te kunnen blijven betalen.
‘Je hoeft je niet te verantwoorden over de besteding’
Sinds de oprichting is meer dan 660.000 euro verdeeld en ontvingen meer dan 55 mensen een maandelijkse schenking. Die kan iemand de rust bieden om zich te heroriënteren, of een stap te zetten, maar kan ook leiden tot dilemma’s, weet Harleman. ‘Vanuit Collectief Kapitaal benadrukken we: je bent helemaal vrij om ermee te doen wat jij wilt. Je hoeft je niet te verantwoorden over de besteding. Maar als je al je hele leven hebt gehoord dat je weinig waard bent, doet dat iets met je. Geld ontvangen is dan niet zaligmakend. Het is ook een emotioneel proces, waarbij het op een gelijkwaardige manier samen-zijn belangrijk is.’
Herverdeling gebeurt altijd in één wijk. In Arnhem werd het na loting de Geitenkamp. ‘Vanuit de wijk kwam de vraag of Collectief Kapitaal niet teveel onrust zou veroorzaken. Daarom werd in samenspraak met wijkbewoners besloten om er niet tien maar negen mensen in te loten en de 12.000 euro die hierdoor overbleef te besteden aan zaken die belangrijk zijn voor de wijk.’ Omdat veel kinderen en jongeren er te maken hebben met kansenongelijkheid, is gekozen voor een programma om jongeren te ondersteunen bij het ontplooien van hun talenten. Daar zijn andere partners bij aangehaakt. Het startbedrag van Collectief Kapitaal had zo de functie van een vliegwiel.
Liefde voor de planeet
In de Geitenkamp zijn negen duo’s gevormd, waarvan Esther van Loon (49) en Rik de Boer (55) er één vormen. ‘Ik geloof heel erg dat we niet moeten wachten op onze overheid totdat die de maatschappij op een andere manier gaat inrichten. Ik denk dat je daar als inwoner of burger allemaal zelf ook een rol in hebt’, zegt Esther via een video-verbinding. Naast haar zit Rik. Hij omschrijft zichzelf als heel kritisch op de samenleving en is al lang zeer doordrongen van de klimaatproblematiek. Hij was twintig jaar geleden al actievoerder bij Greenpeace, maar zag dat er sindsdien te weinig gebeurde. ‘Dat maakte me cynisch. Ik kreeg ook last van depressies, want ik voel een ontzettende liefde voor de planeet, maar het gaat helemaal niet goed. We verpesten het voor alle soorten.’
‘In de winter doe ik m’n koelkast uit en ik heb geen wasmachine’
Zelf leeft hij zeer bewust. ‘Ik doe alles met de trein en vakantie betekent fietsen en wildkamperen. In de winter doe ik m’n koelkast uit en ik heb geen wasmachine. In de supermarkt ga ik naar het vak tegen verspilling. Nieuwe spullen koop ik nooit. Ook omdat ik niet wil meedoen aan de kapitalistische consumptiemaatschappij.’ Zijn geld verdient hij met klussen en schilderen, vooral in de zomer. Pas toen hij deel ging uitmaken van Collectief Kapitaal realiseerde hij zich dat hij zelf misschien ook wel bestaansonzeker was. ‘Daar had ik tot dan toe niet over nagedacht, omdat ik het wel redde, maar ik zat eigenlijk al een tijd onder de armoedegrens. ‘Ik vroeg me wel af of anderen het niet harder nodig hadden dan ik, maar toen heb ik me toch ingeschreven en ben ik ingeloot.’
Stilstaan bij de vraag of anderen het niet nog meer nodig hebben gebeurt vaak, weet Esther. ‘Iemand in ons reisgezelschap deelt het bedrag met een andere wijkbewoner die ook krap zit. En ik hoor soms mensen zeggen: anderen bij mij in de straat hebben ook nog kinderen, dus hoezo ik dan? Maar zelf krijg ik elke maand salaris gestort. Waarom zou ik me niet afvragen of ik al dat geld wel verdien, of waard ben?’ Ze stoort zich aan wat we allemaal verbinden met wel of niet bestaanszeker zijn. ‘We doen alsof je heel hard gewerkt hebt en daarom bestaanszeker bent, maar het hangt soms van toevalligheden aan mekaar, of het voor iemand de ene of de andere kant oprolt.’ Rik knikt: ‘Voor mij is het door Collectief Kapitaal duidelijker geworden dat het voor mensen met een moeilijke jeugd die daar psychologische consequenties van ondervinden, veel lastiger is om bestaanszeker te worden.’
Beeld: Pixabay
Hun reisgenootschap van negen duo’s komt sinds de zomer maandelijks bijeen. ‘Een belangrijk principe is gelijkwaardigheid, maar als je het echt uitdiept kom je erachter dat mensen het fijn vinden om te geven en dat ontvangen moeilijker is’, zegt Rik.
Esther vond het bijzonder om te merken hoe groot het ongemak voor sommige mensen bleek om bepaalde thema’s te bespreken. ‘Iemand gaf aan: iedere keer in een kring hierover praten voelt voor mij rete-ongemakkelijk, dat wil ik niet meer. Dus we zijn nu samen op zoek naar: welke vorm past bij iedereen? Sommigen vinden dat lastig, maar mij spreekt dat zoekende juist wel aan.’
Uitsluiten vrienden in de eigen bubbel
Esther is onderzoeker in het sociaal domein aan een hogeschool en ziet dat in hoog opgeleide kringen veel mensen uitsluitend vrienden in hun eigen bubbel hebben. Voor haar was een belangrijke reden om met Collectief Kapitaal te gaan meedoen dat ze in contact wilde komen met andere mensen met andere verhalen. ‘We denken veel in termen van hoog- en laagopgeleid en van kansrijk en kansarm, maar ik zie dat de verschillen tussen mensen niet zo groot zijn. Ik zie meer overeenkomsten.’ Dat geldt ook voor Rik. ‘Door het collectief voelt het alsof ik er een heleboel vrienden bij heb gekregen, mensen die op dezelfde manier in het leven staan.’
Hoewel hij het extra geld dit jaar eigenlijk wilde gebruiken om te zorgen voor meer inkomenszekerheid, is dat nog niet helemaal gelukt. Wel heeft hij voor het eerst geïnvesteerd in persoonlijke groei en begeleiding gezocht van een coach. ‘Dat was een beetje een wake up call. Ik vond het lang tof om tegen de maatschappij in te gaan, maar door er meer over na te denken ben ik toch wat tot inkeer gekomen. Ik denk nu: je kunt dat niet in je eentje.’ Omdat hij vond dat ‘het cynische’ moest stoppen, is hij begonnen met theater in de wijk. Dat bleek een schot in de roos. Later dit jaar organiseert hij een kleinschalig festival met muziek en theater, waar Collectief Kapitaal ook weer bij kan helpen.
‘Ik vond het lang tof om tegen de maatschappij in te gaan’
De Arnhemmers vinden het reisgezelschap een verrijkende ervaring en zouden het jammer vinden om na een jaar – als de herverdeling ophoudt – te stoppen, ook omdat ze zich afvragen of er al voldoende bruggen gesmeed zijn. Bovendien vinden ze niet dat hun gezamenlijke zoektocht naar gelijkwaardiger en liefdevoller samenleven al voltooid is. ‘Wat die zo interessant maakt, is dat je overtuigingen, hoe het nu gaat, en hoe je tot nu toe altijd met elkaar bent omgegaan er zo’n grote rol in spelen’, zegt Esther. ‘Ik zie dit als iets wat je eerst op kleine schaal met elkaar moet creëren, voordat het hopelijk op grotere schaal meer ruimte krijgt.’
Afgelopen zondag 4 mei was het de geboortedag van mijn neef Jeroen Vreeke, die in januari vorig jaar plotseling is overleden.
Jeroen was erg geïnteresseerd in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog — zeg maar gerust gefascineerd — net als mijn vader. Mijn vader, Joop Vreeke, was tijdens de oorlog een kind in een belegerd Domburg. Geboren in september 1937, waren die eerste jaren van zijn leven bepalend voor de ontwikkeling van wie hij is geworden, en voor mijn opvoeding.
Elke zondag gingen we naar zijn moeder, mijn oma uit Domburg. Lopend door de duinen kon mijn vader precies aanwijzen waar een bominslag was geweest of wat een natuurlijke duinpan was. Zijn moeder had thee aangeboden aan de Duitsers in de tank die voor de deur geparkeerd stond, terwijl mijn opa verborgen zat op zolder, in de berging in de tuin. Uiteindelijk hebben ze hem toch gevonden, en hij moest gaan werken in een mijn. Met stoflongen kwam hij terug en overleed, toen ik nog geen vier was, aan de gevolgen van diezelfde gedwongen arbeid.
De verhalen van mijn vader staan in schril contrast met die van mijn opa en oma van moederskant. Zij waren jong, in Paramaribo. Een stad vol Amerikaanse soldaten, waar geen directe dreiging van het front was, maar waar men wel paraat moest staan. De bauxietmijnen moesten beschermd worden, een cruciale grondstof voor de oorlogsindustrie.
Feesten. Elke avond. Er werd geld verdiend in Paramaribo. Maxi Linder, de beroemdste prostituee van Suriname, beschreven door Clark Accord, maakte het allemaal mee.
Ik mis mijn neef Jeroen. Zeker nu. En mijn vader. Met zijn verhalen over de discipline van de Duitsers, het eigenlijk misplaatste respect dat hij voelde voor die Ordnung. Ik vraag me af wat mijn vader zou vinden van deze tijd. Hoe hij zou aankijken tegen de discussies rondom het herdenken op 4 mei.
Hoe vaak heb ik niet te horen gekregen: Wat weet jij nou van de Tweede Wereldoorlog? Wat heb jij daarmee? Maar ik weet niet beter, of de Tweede Wereldoorlog was indrukwekkend, zelfs bepalend, voor de levens van mijn vader én mijn Surinaamse grootouders. Jeroen was mijn levende verbinding met dit stukje zogenaamd witte Nederlandse geschiedenis.
Er is een wereld die zegt dat ik geen onderdeel uitmaak van dit stukje geschiedenis
Ik zie mezelf als kind, in mijn zwarte Surinaamse familie, waar ik me niet thuis voelde, een weg zoekend in boeken. Een onbekende wereld kon ik, in gekaderde stapjes, boek voor boek, tot mij nemen. Ontdekken.
Het doet me denken aan al die verhalen die niet verteld worden in de geschiedenisboeken. De soldaten van kleur over de hele wereld. De Marokkaanse soldaten. De soldaten uit India, en meer.
Er is een wereld die zegt dat ik geen onderdeel uitmaak van dit stukje geschiedenis. Een wereld die niet erkent dat er niet alleen witte bevrijders waren. Een wereld waarin ik de witte mores heb moeten leren — kopiëren, imiteren. En dat terwijl ik de Surinaamse gemeenschap ook niet kon doorgronden. Als dubbelbloed met interesses die zogenaamd wit zijn, zoals opera, ballet en techno.
Nu ik in een totaal andere werkomgeving zit, word ik geconfronteerd met een nieuwe set normen en waarden, ander gedrag. ‘Saluteren’ ziet er in het sociale domein anders uit dan in de commerciële wereld. Ik ken deze wereld niet. Ik moet stap voor stap mijn weg vinden.
En ik vraag me af: hoeveel Nederlanders van kleur zijn, net als ik, wél onderdeel van dit verhaal? Hebben ook zij een persoonlijke band met de Tweede Wereldoorlog, een band die niet gezien, niet herkend en niet erkend wordt?
Ik kijk, voor het eerst in lange tijd, naar het Achtuurjournaal en zie de uitgemergelde, hongerige kinderen in Gaza met hun voedselbakken. En ik ben wederom de verbinding kwijt.
Ik mis mijn vader. Met zijn zeer uitgesproken meningen over alles wat met oorlog te maken had. En ik mis mijn neef Jeroen, die mij altijd het gevoel gaf dat ik erbij hoorde. Dat ook ik een deel was van dit verhaal.
Maar hoe moeten wij ons nu gedragen? Op welke manier maak ik onderdeel uit van deze geschiedenis die wij nu schrijven? Welk boek is dit?
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld h...
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
