In juni presenteerde D66 nieuwe asielplannen: vluchtelingen moeten voortaan buiten Europa asiel aanvragen. Zelf naar Nederland reizen kan dan niet meer. Binnen de partij klinkt kritiek, maar er is ook steun.

D66 heeft een nieuw migratieplan naar Canadees model: asielzoekers moeten niet langer asiel aanvragen in Nederland, maar buiten Europa. Pas als Europa toestemming geeft, mogen ze naar Nederland of een ander Europees land reizen. De partij wil een bindende verdeelsleutel voor erkende vluchtelingen, zodat de lasten eerlijk worden verdeeld over alle lidstaten van de Europese Unie. Lidstaten die weigeren mee te doen, zouden gekort moeten worden op EU-subsidies.

Partijleider Rob Jetten zegt in een interview met het AD dat D66 de migratiediscussie niet moet overlaten aan de flanken. Hij geeft toe dat de discussie gevoelig ligt bij sommige partijleden, maar vindt tegelijkertijd dat ze gevoerd moet worden omdat de huidige weg een doodlopende is.

‘Onderbuikpolitiek’

Er is veel kritiek op het plan. Hoogleraar migratierecht Thomas Spijkerboer noemt in een interview met Het Parool het nieuwe migratieplan geen redelijke middenweg, maar juist ‘onderbuikpolitiek’ die juridisch ondeugdelijk is. Volgens hem is het voorstel vaag en ‘niet eens een echt plan’. Hij stelt: ‘Juist van D66, die zich altijd profileerde als partij van de rechtsstaat, verwacht je meer.’

De verwijzing naar het ‘Canadese model’ noemt hij misleidend: ‘Canada laat óók mensen asiel aanvragen als ze Canada bereiken. Wat D66 voorstelt is juist het omgekeerde.’ Spijkerboer ziet in het plan een repressieve benadering: ‘Wat ik D66 vooral hoor zeggen, is de nadruk op de repressieve kant: mensen buiten houden, terugsturen, geen procedure toestaan. Dat is PVV-retoriek.’

Ook politicoloog Julia Wouters ziet het nieuwe D66-standpunt in dit licht. In het WNL-radioprogramma Haagse Lobby verwijt ze de Democraten ‘paniekvoetbal’. De partij zou voor een stevigere migratiekoers kiezen om VVD-kiezers te trekken, die vanwege de ultrarechtse koers van Dilan Yesilgöz een redelijk alternatief zoeken, maar D66 op migratie te links vinden. Maar door op dit dossier naar rechts op te schuiven, verlies je weer kiezers aan GroenLinks–PvdA en Volt, zegt ze ook. D66 stijgt daarom niet in de opiniepeilingen, terwijl het CDA het nu heel goed doet.

Geen nieuwe koers

Er zijn ook D66-leden die minder negatief zijn over de nieuwe koers van de partij op migratie. Ze benadrukken bovendien dat die koers in werkelijkheid helemaal niet zo nieuw is.

‘D66 wil dat de migratieketen menselijker én beter georganiseerd wordt’

Sina Salim is al jarenlang actief binnen D66, een tijdlang als raadslid in de gemeente Ede. Hij bezoekt partijcongressen en volgt het landelijke debat op de voet. De ophef over het nieuwe migratieplan bekijkt hij echter met enige verwondering.

‘Ja, het klinkt misschien als een koerswijziging, maar als je kijkt naar de partijprogramma’s en de standpunten op de website, is er inhoudelijk niet zoveel veranderd. D66 was nooit heel erg links op het onderwerp migratie. In het vorige kabinet waarin we zaten, Rutte-IV, was de D66-fractie in principe akkoord gegaan met stevige plannen rond asiel. Formeel heeft geen van de vier partijen het akkoord ondertekend, omdat het kabinet viel vóórdat dit proces formeel werd afgerond. Maar in de reconstructies van onder meer NRC is herhaaldelijk naar voren gekomen — en ook niet weersproken door D66 — dat wij akkoord waren met het voorstel.’

Salim benadrukt dat een Canadees model makkelijker gezegd is dan gedaan. ‘Het ligt juridisch en politiek gezien zeer complex. Als je dit wilt, moet je allerlei internationale verdragen aanpassen, en dat kan alleen in Europees verband. Dat is een kwestie van lange adem en gaat nog jaren duren.’

De migratieplannen van D66 zijn niet extreem, vindt hij. ‘Wat de partij nu doet, is eigenlijk consistent. D66 steunt het EU-migratiepact en wil dat de migratieketen menselijker én beter georganiseerd wordt.’

‘Onze vaste achterban hecht meer aan onderwerpen als onderwijs, innovatie, economie en het versterken van vertrouwen in de overheid’

De kritiek van migratieprofessor Spijkerboer dat de migratieplannen van D66 ‘PVV-retoriek’ zouden bevatten, noemt hij ‘ongefundeerd en onzinnig’. ‘Spijkerboer onderbouwt deze stevige bewering niet met concrete passages of maatregelen, wat weinig constructief is in een publiek debat over zo’n gevoelig onderwerp. Wie de feitelijke inhoud van onze plannen bekijkt, ziet een fundamenteel andere benadering. Wij willen het Europese migratiepact snel invoeren, verplichte taalles vanaf dag één stimuleren en drempels tot arbeid wegnemen. We kiezen daarnaast voor kleinschalige en eerlijke opvang verspreid over het land, en we blijven pal staan voor liberale waarden. Wie deze waarden stelselmatig niet respecteert, kan zijn rechten verliezen. Dat zijn voorstellen die menselijkheid en draagvlak combineren, en staan dus haaks op de benadering van de PVV.’

Tegelijkertijd plaatst Salim een kanttekening bij de timing. ‘Het migratiedebat speelt altijd op in verkiezingstijd. Terwijl je je kunt afvragen of dit het thema is waarop D66 zich echt moet profileren. Onze vaste achterban hecht meer aan onderwerpen als onderwijs, innovatie, economie en het versterken van vertrouwen in de overheid. Maar in de campagne dwingen media en andere partijen je toch weer om kleur te bekennen op migratie.’

‘Je kunt migratie niet negeren’

Voor de Enschedese D66’er Janarthanan Sundaram is het huidige migratiedebat vooral onrealistisch. ‘Er wordt door linkse partijen vaak geredeneerd vanuit een ideaalbeeld’, zegt hij. ‘Ze benadrukken het recht op asiel, maar vergeten dat Nederland helemaal geen ideaal land is om asiel aan te vragen. In Nederland zit je jarenlang in een AZC, zonder rechten, zonder perspectief op werk of op een woning.’

Sundaram vindt dat D66 zich juist onderscheidt door dit ongemakkelijke feit te benoemen.

‘We moeten durven zeggen dat het systeem nu niet werkt. Mensen die vluchten proberen eerst weg te komen uit het land dat hen onderdrukt, of waar oorlog is. Vervolgens denken ze na over de vraag naar welk land ze willen doorreizen om een nieuwe toekomst op te bouwen. Maar die toekomst bieden we in Nederland op dit moment nauwelijks. Je zit vast, je mag niets, er is geen duidelijkheid over je status. Daarom moeten we het asielsysteem anders organiseren.’

Hij ziet het nieuwe voorstel van D66, waarbij asielzoekers mogelijk digitaal een aanvraag kunnen doen voordat ze überhaupt naar Europa reizen, als een poging om het proces eerlijker en menswaardiger te maken. ‘Je meldt je aan voor asiel buiten Europa, je hoort vervolgens of je mag komen en naar welk land je kunt gaan. Vervolgens ga je naar dat land en kun je direct meedoen aan de samenleving. Zo’n systeem is eerlijker voor iedereen.’

Linkse wegkijker of populist

Toch begrijpt hij dat je snel een bepaalde sticker opgeplakt krijgt. ‘Als je je uitspreekt over migratie, riskeer je meteen dat je wordt weggezet als linkse wegkijker of als populist. Maar we moeten ons niet laten gijzelen door zulke frames. Er zijn problemen die om oplossingen vragen. D66 is een partij die oplossingen zoekt. Dat doen we niet vanuit angst, maar vanuit redelijkheid.’

Volgens Sundaram is het bovendien logisch dat D66 zich ook over dit gevoelige onderwerp uitspreekt. ‘Je kunt migratie niet negeren. De samenleving praat erover, het leeft. Dan moet je als partij ook iets zinnigs te zeggen hebben, en dat hebben we. Zoals we dat ook hebben over onderwijs, de economie, Europa en andere onderwerpen.’

Zouhair Saddiki, die ook al jarenlang actief is bij D66, herkent het idee van een aanmeldcentrum buiten Europa uit zijn tijd bij de Jonge Democraten. ‘We hebben dit binnen de JD al eens besproken, jaren geleden. Het was toen al een idee dat draaide om eerlijkheid. We moeten mensen beschermen die deze bescherming echt nodig hebben. Tegelijkertijd moeten we voorkomen dat het systeem overbelast raakt door mensen die geen recht hebben op asiel.’

Hij is verrast dat het D66-voorstel nu zoveel stof doet opwaaien. ‘Ik vind het eigenlijk goed dat de Tweede Kamerfractie dit oppakt. Je wilt niet eindeloos pappen en nathouden. Je moet duidelijke keuzes maken. Het systeem zoals we dat nu hebben, leidt tot uitzichtloosheid en onzekerheid voor duizenden mensen. Dát is onmenselijk.’

‘D66 neemt verantwoordelijkheid’

Saddiki is het ook niet eens met de kritiek van Spijkerboer. Hij noemt zijn verwijt ‘kort door de bocht en prematuur’. ‘De huidige juridisch navelstaarderij biedt geen soelaas, noch voor het huidige overbelaste systeem, noch voor de asielzoeker in Nederland. Als huidige regels spaak lopen om de asielprocedure rechtmatig en doelmatig te maken, dan dien je misschien juist deze regels te herzien.’

Timing van het voorstel

Wat betreft de timing van het D66-voorstel, in campagnetijd, is Saddiki realistisch. ‘Ja, het is een gevoelig thema, zeker zo vlak voor de verkiezingen. Maar dat wil niet zeggen dat D66 ineens VVD-light is geworden. Het voorstel komt niet uit de lucht vallen. De discussie hierover moet toch een keer gevoerd worden.’

En D66 moet in de volgende coalitie meeregeren, vindt hij. ‘Onze inzet is duidelijk: we willen weer in het kabinet om echt invloed uit te oefenen en het verschil te maken. Dan moet je je ook uitspreken over gevoelige thema’s. Ik ben vaak kritisch geweest op D66, maar dit vind ik een goede stap. D66 neemt verantwoordelijkheid. En dat is wat kiezers uiteindelijk van ons verwachten.’