De Belgische PVDA gaat langs de deuren om te luisteren naar de zorgen en wensen van burgers. Volgens politicus Peter Mertens levert dat niet alleen stemmen op, maar ook een breed draagvlak, zoals voor het pro-Palestina standpunt van de partij.

Op een lentedag verzamelen vijf PVDA-leden zich op het Vosplein in de Antwerpse wijk Borgerhout. Twee mannen en drie vrouwen van verschillende generaties. De marxistische PVDA is in Nederland eerder verwant aan de SP dan aan de PvdA. Dertiger Heleen heeft de leiding en bespreekt tien stellingen met de basisgroep. Vervolgens bellen ze twee uur lang aan bij bewoners en voeren gesprekken die al snel vijftien minuten duren. De openingsvraag: ‘Wat vindt u van Arizona, de nieuwe Belgische regering?’ Opvallend is de grote respons, ook onder niet-PVDA-stemmers.

Politiek van superrijken

‘Politiek moet mensen bij elkaar brengen’, zegt Peter Mertens later in het Paleis der Natie in Brussel. Deze PVDA-volksvertegenwoordiger en algemeen secretaris neemt de tijd om een Nederlandse journalist uit te leggen waarom zijn partij ook buiten verkiezingstijd langs de deuren gaat. Het doel: mensen informeren en emanciperen. ‘Wij geloven niet in een groepje intellectuelen dat voor anderen beslist. Je moet luisteren naar de werkende klasse, en samen met hen dingen veranderen.’

Mertens heeft een prominente stem in het maatschappelijk debat te België. Zijn boeken staan regelmatig in de top 10 en in een podcast deelt hij eveneens zijn visie op de Belgische en wereldpolitiek. In het gesprek valt meerdere keren de naam Musk, die voor Mertens symbool staat voor een botsende wereldvisie. ‘Een politiek van superrijken, waarin alles aan de zogenaamde genieën wordt overgelaten en de gewone mens nauwelijks wordt betrokken. Een superelitaire visie op de samenleving.’ De PVDA stelt daar iets anders tegenover: mensen moeten kunnen meedenken. De term ‘verheffen’ valt. ‘Zodat mensen zelf beslissingen kunnen nemen over hun woonomgeving en werk en meedenken over het inrichten van de maatschappij. We moeten continu luisteren en hen betrekken zodat ze in beweging komen.’

De PVDA heeft vijftien van de honderdvijftig zetels in de Kamer van volksvertegenwoordigers. Tijdens de laatste verkiezingstijd pakte de PVDA het bevragen groots aan: ruim 100.000 Belgen werden bevraagd. De partij is op landelijk niveau zichtbaar bij de recente algemene staking tegen de hervormingsplannen van regering De Wever. Eind april initieert de PVDA een mars tegen de sociale afbraak & voor de vrede.

De bevragingen leveren de partij inzicht over de samenleving op. Het zorgt ervoor dat de PVDA haar standpunten bijstelt. Mertens noemt de wooncrisis, waarbij de partij lange tijd enkel gefocust was op de belangen van huurders en niet op die van huiseigenaren. ‘De mensen die denken eigenaar te zijn. Die een lening af moeten betalen en geconfronteerd worden met rentestijgingen.’ Door de bevragingen zag de partij ook veel beter het onderscheid tussen gezinnen die bijvoorbeeld door een erfenis één huisje kunnen verhuren en de mega-eigenaars die zoals Mertens zegt professioneel huisjesmelker zijn.

Brood en boter

Bestaanszekerheid domineert de gesprekken in Borgerhout. De ‘brood- en boterthema’s’ noemt Mertens ze. Grote zorgen over pensioenskortingen en onbetaalde overuren. Een oudere gepensioneerde vrouw noemt de naam van premier Bart de Wever en maakt een schietgebaar.

‘So what, als onze standpunten niet populair zijn’

Mertens benadrukt dat de PVDA-ers eerst luisteren. ‘Maar we doen niet flauw over ons politieke programma. Voordat we dat vertellen, willen wij horen hoe de mensen denken en redeneren.’ De PVDA wil daarvan leren en de standpunten van de partij kunnen zo ‘een beetje’ bijgestuurd worden. ‘De bevraging verandert hoe wij argumenteren. Het verandert onze wereldvisie niet. Het is geen populisme. Onze ruggengraat is een emancipatorische, socialistische.’

Luisteren is geen gelijk geven. ‘Hoeveel racisme wij ook ontmoeten, ons standpunt erover wijzigt niet. So what, als onze standpunten niet populair zijn.’ Mertens haalt veel inspiratie uit de geschiedenis van het socialisme, hoe je met volksopvoeding samenlevingen verandert, draagvlak creëert. ‘Kinderarbeid afschaffen? Dat was ook niet populair. Stemrecht voor vrouwen? Totaal niet populair begin vorige eeuw. Gelukkig waren er toen socialisten die aan volksverrichting deden en tegen de stroom ingingen. Deur-aan-deur gaan wij nu tegen de stroom in.’ De PVDA doet dat volgens Mertens in een taal die soms als radicaal wordt ervaren. Een bewuste keuze, die directe radicale taal. ‘Anders laten wij die autostrada over aan extreem rechts. Want die vermommen zich graag als sociale partij.’

Afkeer van groen

Het klimaat is een belangrijk PVDA-thema. ‘Zowel de mensen in het globale zuiden als de werkende klasse hier ervaart de desastreuze gevolgen van het kapitalisme met de uitstoot van fossielen.’ Mertens verwijst naar de overstromingen in België in 2021. ‘De armste mensen, die dicht bij de rivier wonen, werden getroffen.’ De PVDA verzet zich tegen, zoals Mertens het noemt, klimaat-elitisme. ‘De oplossing dat de mensen meer taksen moeten betalen, duurder leven en zelf moeten besparen. Dat werkt niet.’ Hij verwijt veel partijen de taal van de volkswijken niet te spreken. ‘Besef dat er in het klimaatdossier een andere weg is dan de kleinburgerlijke en upper middle class benadering. In de volkswijken is er een afkeer van groen, betweterig en belerend. De PVDA merkte dat bij het deur-tot-deur gaan. ‘Het weerhoudt ons er niet van tegen klimaatontkenners te vechten.’

Wie behoort vandaag tot de werkende klasse? Volgens Mertens heeft het marxisme in 2025 een brede visie. ‘Meer dan ooit verkopen mensen hun arbeid om te kunnen leven. Sommigen houden nog net neus en mond boven water, zoals tweeverdieners die moeite hebben om een huis of auto af te betalen. Anderen zitten al onder water: steeds meer werkende armen in Europa. Een deel van de werkende klasse is werkzoekend en een ander deel heeft geen papieren In Brussel werken duizenden mensen zonder papieren in de bouw, schoonmaak et cetera.’ De PVDA koestert de term ‘werkende klasse’ in zijn diversiteit als geuzennaam. ‘Men probeert de term te vernietigen en te vervangen door middenklasse en paupers en die tegen elkaar op te zetten.’

Ook de Gaza-oorlog wordt als thema in Borgerhout aan de bewoners voorgelegd. De PVDA is fel pro-Palestina. ‘Tegen de genocide, in het begin was dat niet evident. Later wel’, aldus Mertens. ‘De brood- en boterthema’s, daar zijn we bekend door. Vanuit die basis openen wij vensters naar thema’s als Gaza.’ In Borgerhout valt op dat de zorgen om de oorlog in Gaza breed gedeeld worden, niet enkel door mensen met een migratieachtergrond. Mertens: ‘Soms hoorde je: ‘Zeg manneke, houd je bezig met de thema’s van hier. Dat idee.’ Hij denkt dat inmiddels wel bewezen is dat de PVDA een onderwerp als Gaza prima bij een breed publiek kan brengen. ‘Omdat we ons keren tegen de zelfbedieningspolitiek in Brussel, zien mensen dat we een andere mentaliteit hebben. De mensen zijn misschien niet gelijk akkoord met alles waar we voor staan, maar ze zien een eerlijke partij die er altijd is.’

‘Poetin is absoluut geen lieverdje, laat dat duidelijk zijn’

Bij de bespreking van de PVDA in Borgerhout vertelt iemand over een echtpaar dat bang is dat de Russen snel in Borgerhout zullen verschijnen. De PVDA-leiding heeft dit thema bewust meegenomen in de bevraging en voorziet in extra scholing voor haar leden over de gespannen relatie met Rusland. Mertens: ‘Wij hebben een helder antimilitaristisch standpunt.’ Hij weet dat oorlog in Oekraïne gevoelig ligt. ‘Zijn mensen echt bang voor oorlog of niet? Willen ze hun pensioen inleveren voor het leger? Dat moeten we weten voordat we ons antimilitaristische standpunt aan ze uitleggen.’

Mertens: ‘Poetin is absoluut geen lieverdje, laat dat duidelijk zijn. Maar we gaan niet de toekomst van Europa weggooien in een waanzinnige militaire cyclus.’ Mertens stelt dat dit desastreus is voor de sociale zekerheid en publieke investeringen. Hij verbaast zich erover dat er een idee leeft van onderbewapening in Europa. ‘Dat is gewoon een mythe! Men creëert een angstpsychose.’

Volgens Mertens krijgt het geluid voor minder militarisering nauwelijks media-aandacht. ‘De poortwachters van het systeem laten veel toe, maar kritiek op militarisering blijft een no-go. Maar wat in de media wordt gezegd, slikt men in de volkswijken niet allemaal als zoete koek.’ Mertens wil het ‘pro-oorlogsentiment keren. ‘Het is aangeprate angst.’

Mertens schetst een somber beeld van de wereldpolitiek en ziet absurditeit. ‘Trump noemt zichzelf vredespresident en wil de Nobelprijs. Terwijl hij twee miljoen Gazanen wil verplaatsen en dan zijn zoontje een resort laten bouwen. Op een bodem bezaaid met het bloed van een genocide.’

De wereld kantelt beschrijft Mertens in zijn nieuwste boek Muiterij. Een wereld waar autoritair rechts fors terrein wint. ‘Als je dan ziet hoe Musk, Trump en JD Vance de AfD in Duitsland steunen. Men probeert een internationale extreemrechtse scene op te bouwen.’ Die scene heeft volgens Mertens als een van de agendapunten het verzwakken van Europa. ‘Ze maken racisme mainstream. Het machismo is terug: anti-vrouwen, anti abortus, die scene.’

Normalisering van geweld

Zwijgen tegen onrecht is geen optie, aldus de PVDA-politicus. Hij verwijst naar een gedicht dat de Duitse theoloog en verzetsstrijder Martin Niemöller in gevangenschap te Dachau schreef. Dat ten tijde van Hitler-Duitsland mensen stap-voor-stap monddood werden gemaakt. ‘En uiteindelijk protesteerde niemand meer als je zelf aan de beurt was.’ Mertens ziet parallellen met nu: de normalisering van het Israëlische geweld te Gaza. Hij noemt de uitspraak ‘het is geen genocide, het mag’ van Bouchez, de voorzitter van MR, de Waalse liberale partij. ‘Ook Vlaams Belang, de extreemrechtse partij in Vlaanderen, is pro-Israël. Hun voorouders waren voor de Holocaust en hun nazaten zijn voor de genocide in Gaza. Ze missen geen enkele genocide.’ Mertens noemt het wegkijken beangstigend. ‘Musk en Steve Bannon, die de Hitlergroet doen. Het wordt normaal gevonden. Men is echt dingen aan het voorbereiden.’

Zo’n beeld roept de vraag op of dat niet dwingt tot vergaande samenwerking met andere linkse, progressieve en middenpartijen? Mertens ziet juist ruimte voor aparte marxistische partijen: ‘Het gaat om een eigen analyse. Je moet een emancipatorische kracht opbouwen. Heb je die niet en werk je samen, dan ben je het wagonnetje van een andere locomotief. Onze visie is socialisme waar de mens en natuur centraal staan. Een onafhankelijke socialistische arbeidersbeweging die offensief is en niet de dienstmaat van het systeem is.’

Mertens ziet in heel Europa ruimte om ‘een socialistische, linkse, marxistische emancipatorische kracht op te bouwen. En ja, dat mag radicaal zijn. ‘Radicaal en  positiviteit uitstralen, en zo die woede van de werkende klasse pakken. Want er is een gigantische onvrede. Alleen gaat dat nu vaak naar de verkeerde rattenvangers van Hamelen, naar die geblondeerde figuren à la Wilders, of naar goed georganiseerde partijen als de AfD en Vlaams Belang. De meerderheid van hun aanhangers, niet iedereen, kunnen wij terughalen.’

Toch werkt de PVDA samen met andere partijen en organisaties. ‘Op assen die bijvoorbeeld tegen oorlog en militarisering zijn.’ Ook in dossiers als klimaat, sociale investeringen, zorg en onderwijs zoekt de partij samenwerking op. ‘De enige partij waar wij nee tegen zeggen is Vlaams Belang, wij werken niet samen met fascisten.’