Het was warm, het nieuwe terras van het Lloyd Hotel was bijna af. De banken en tafels en een aantal stoelen stonden er al, mijn leerlingen waren druk bezig plastic en karton van hippe loungestoelen af te halen. ‘Hoe gaat het?’, vroeg ik. Ik was op stagebezoek bij Chrysa en Jelena. Ze liepen een weekje mee in het Lloyd Hotel, bij de receptie en in de keuken. Een weekje, zo lang (of beter kort) duurt de snuffelstage voor 3 vmbo.

‘Vijftig stoelen uitpakken’, Jelena sloeg haar ogen ten hemel. Maar het hoort erbij. Verder beviel de stage wel. ‘Het is leuk hoor’, zei Jelena. Maar soms wordt het ook wel saai. En dan wordt het met elke tien minuten saaier.’ Voor zichzelf heeft ze een andere carrière op het oog. ‘Ik wil advocaat worden.’ Chrysa beviel het beter, zij wil iets gaan doen richting hospitality.

De donderdag na de stageweek bespreken we tijdens het mentoruur alle stages. Iedere leerling heeft drie gebieden kunnen opgeven waarin hij/zij stage wil lopen en iedereen heeft binnen die persoonlijke top drie een plaatsje gekregen.

De bescheiden Lucretia heeft bij een kraamzorgorganisatie stage gelopen. ‘Vrijdag waren ze me vergeten.’ Daarom was zondag haar eerste stagedag. Ze ging mee op kraambezoek naar een net bevallen moeder en daar deed ze alle dingen die een kraamverzorgster moet doen. Baby wassen, wat huishoudelijke taken, moeder bijstaan. Dat ging kennelijk zo goed dat ze op de laatste dag zelfstandig taken mocht uitvoeren. ‘Ik waste de baby helemaal alleen.’ Een steile leercurve. ‘Ik trilde helemaal!’ Maar het was goed gegaan.

Soraya was aan de beurt. Ik was bij haar op stagebezoek geweest, en ik wist al dat het erg goed was gegaan. Soraya wil architect worden en ze had een stageplek toegewezen gekregen bij AHH, het architectenbureau dat in 1958 is opgericht door Herman Hertzberger. Het is niet alleen een gerenommeerd bureau, het is ook de ontwerper van onze school. Van haar Italiaanse supervisor kreeg ze opdracht om haar droomhuis in Italië te ontwerpen. Ze maakte tekeningen en ze bouwde een maquette. Haar Italiaanse stagebegeleider was onder de indruk. ‘I only gave her some tips and schedules, but she did everything by herself in a very good way.’ In het Engels communiceren was geen probleem. Bonuspunten.

Niet alle stages waren overigens van een leien dakje gegaan. Osko had stagegelopen in een fabriek. ‘Ze maken aansluitingen voor olievaten.’ Het klonk nogal lusteloos, dus ik begreep dat zijn hart daar niet sneller van ging kloppen. ‘En hoe ging het?’, vroeg ik. De begeleiding was niet goed geweest. Hij had van tevoren gebeld, kreeg geen contact, was langs geweest en hij had op z’n zachtst gezegd niet echt een hartelijke ontvangst gekregen. Op zijn hardst gezegd was men gewoon niet geïnteresseerd. Het stonk in de fabriek en de overall en laarzen die hij had gekregen pasten hem niet. Al snel voelde hij zich niet zo lekker, wilde even frisse lucht happen. ‘He, he, niet zomaar weglopen!’, zei zijn begeleider. Maar Osko wilde weg uit de stank. ‘Nou, als je niet wilt blijven, blijf dan ook maar helemaal weg.’ En zo was de stage afgelopen. Nee, dit bedrijf zou hij niemand aanraden. Hoe het helemaal precies zit, weet ik niet. Maar ik denk dat dit bedrijf niet helemaal ingesteld is op het bieden van een helpende hand aan stagiaires. Dat zijn tenslotte niet allemaal leergierige en gemotiveerde Soraya’s. Hoe vervelend zoiets ook is, de gemiste dagen moet hij wel in zijn vrije tijd inhalen op een andere plek.

Ten slotte was daar nog Jeffrey. Zijn hobby’s zijn onder anderen eten en slapen, dus ik vroeg me af hoe een stage aan die interesses tegemoet zou komen. Maar het was wonderwel goed verlopen. Hij had een stage gevonden bij het West Indisch Huis. Zijn begeleider had zelf vijfentwintig jaar geleden op het Montessori College Oost gezeten. Jeffrey had meegeholpen bij het klaarmaken van de locatie voor een trouwpartij en het was zo goed gegaan dat hij een baan aangeboden had gekregen.

Zo’n stage is een opsteker. Een mooi bijeffect is dat kinderen school na zo’n stage een stuk positiever waarderen. Nee, school is zo slecht nog niet. En zo is het. Werken kun je de rest van je leven nog.

De namen in deze column zijn gefingeerd

Enkele maanden geleden was ik aanwezig op een conferentie waar een Griekse professor sprak over zijn ervaringen met Griekse ‘anti-fascisten’. De beste man, Angelos Syrigos, die doceerde aan de Panteion Universiteit, had het aan de stok gekregen met de daar aanwezige ‘anti-fascisten’. Hij was al bij hen in de picture gekomen doordat hij in een interview had gezegd dat fascisten geweld gebruiken. Toen hij op een dag een ‘anti-fascist’ die op zijn universiteit graffiti aan het aanbrengen was, probeerde te stoppen, was het hek van de dam. Hij werd door ‘anti-fascisten’ in elkaar geslagen. Op zijn universiteit werden overal posters opgehangen met zijn gezicht erop en erboven de tekst ‘dit is de fascist’. In Griekenland hebben ‘anti-fascistische’ knokploegen op universiteitscampussen vrij spel, omdat een oude wet de politie verbiedt het universiteitsterrein te betreden en de beveiliging het niet aandurft in te grijpen.

Nu is Nederland geen Griekenland. Maar ook hier is de dreiging die uitgaat van het ‘anti-fascisme’ reëel. Het aantal incidenten in Nederland waarbij ‘anti-fascisten’ laten zien gebruik te maken van ondemocratische middelen om hun doelen te bereiken, stapelt zich op, in zoverre dat het inmiddels een trend is geworden. De bekladding van de huizen van PVV’ers in verkiezingstijd. De intimidatie van IND-medewerkers. Gewelddadige acties bij demonstraties van extreem-rechts. De bekladding van het huis van Thierry Baudet. Het huisbezoek aan activist Anne Fleur Dekker door mensen uit haar vroegere extreem-linkse milieu. Het ingooien van de ruiten en het bekladden van de deuren van de Rode Hoed. Het is maar een greep uit de activiteiten van ‘anti-fascisten’ van de laatste tijd waarbij men door middel van geweld, bedreiging, intimidatie, bekladding en vernieling probeert tegenstanders te intimideren, het zwijgen op te leggen, het functioneren te beletten of in hun veiligheidsgevoel aan te tasten. Het aanpakken van deze groep faalt: onlangs zijn onderzoeksresultaten gepresenteerd waaruit blijkt dat extreem-links geweld zelden tot vervolging leidt, omdat de overheid niet in staat is daders van dergelijke acties in voldoende mate op te sporen en te vervolgen.

‘Anti-fascisten’ claimen een legitieme zaak te hebben: de strijd tegen het fascisme waaraan ze hun bestaansrecht ontlenen. De vraag wat ze precies bedoelen met ‘het fascisme’ doemt op. Jaar in jaar uit stelt de AIVD dat extreem-links de definitie van fascisme dermate ver oprekt dat ze een breed palet aan individuen en organisaties op de korrel neemt. Ook is de AIVD duidelijk omtrent het gebruik van geweld: extreem-links is gewelddadiger dan extreem-rechts.

‘Anti-fascisten’ pogen alles wat ze beschouwen als extreem-rechts van de straat te verdrijven, op een vergelijkbare wijze als hoe ooit de fascisten in Europa met geweld de straat voor henzelf probeerden te claimen. Het zou beter zijn dat we de definitie van de in elkaar geslagen professor Syrigos volgen voor onze beoordeling van wat precies fascisme is. Een fascist is iemand die geweld gebruikt om zijn, al dan niet politieke, doelen te bereiken. En fascisme is het naar ‘anti-democratische’ methoden grijpen, en door middel van bedreiging, intimidatie, vernieling of geweld proberen bepaalde idealen te realiseren.

Is ‘anti-fascisme’ dan een groot kwaad? Zeker niet. De waarschuwing voor de opkomst van extreem-rechts in onze samenleving is terecht, evenals het (vreedzame) verzet daartegen. Want net als van het jihadisme gaat ook vanuit bepaalde elementen op extreem-rechts een fundamentele veiligheidsdreiging uit voor (een deel van) onze samenleving. Alleen gaat die dreiging ook uit van extreem-links. Ook van diezelfde ‘anti-fascisten’ die claimen het fascisme te bestrijden, maar daarbij gebruik maken van dezelfde methoden die ooit het fascisme kenmerkten.

Het is tijd dat gegeven te onderkennen en ernaar te handelen. Te lang is vanuit progressieve hoek bij het geweld van ‘anti-fascisten’ weggekeken. Te lang is het kwalijke handelen goedgepraat. Vergoelijkt onder de noemer van de strijd tegen racisme en fascisme. We kunnen niet langer wegkijken terwijl een kleine groep zich vrijwel zonder gevolgen voor henzelf, maar met grote gevolgen voor anderen, op gewelddadige wijze manifesteert in onze samenleving. Niet zolang mensen daar slachtoffer van worden. Het is tijd om te erkennen dat het ‘anti-fascisme’ dat zich in onze samenleving manifesteert, misschien nog wel het dichtst in de buurt komt van het fascisme dat ‘anti-fascisten’ claimen te bestrijden. ‘Anti-fascisme’ is het fascisme van deze tijd.

Heb ik ongelijk gehad? Twee weken geleden verkondigde ik op deze plek de kans op een Nobel-prijs voor Trump niet al te hoog in te schatten. Op dat moment zag het er naar uit dat de met veel bombarie aangekondigde top met Kim niet door zou gaan. Washington en Pyongyang gingen elkaar weer als vanouds verbaal te lijf. Vorige week heeft die alsnog plaats gevonden.

Het eerste wat dat vooral aantoont, is de onvoorspelbaarheid die aan de huidige Amerikaanse president eigen is. Wie gisteren omarmd werd, kan morgen de huid volgescholden krijgen en omgekeerd. Trump zelf ziet die onberekenbaarheid, die hem ook in zijn zakenmansbestaan kenmerkte, als belangrijk wapen om rivalen al naar gelang te verpletteren of te paaien. Door met alle regels te spotten verschaft hij zich een voorsprong. De hamvraag is: bereikt hij met zijn onconventionele opereren ook iets op langere termijn? In elk geval is duidelijk dat zeker de andere westerse regeringsleiders nog niet weten hoe hiermee om te gaan.

In dat opzicht herinnert de onmacht van de buitenwacht aan die tegenover Hitler, uiteraard bij alle verdere verschillen. Ook die werd eerst niet serieus genomen, omdat hij zich niet aan ‘de regels’ hield, maar wist met zijn ontregelende brutaliteit een heel eind te komen en internationaal meer te bereiken dan alle brave democratische politici die zich wel aan de spelregels hielden voordien. Door de anderen te overbluffen sleepte hij voor het oog van de natie meer binnen dan zijn voorgangers ooit via achterkamertjesdiplomatie was gelukt. Van in de Eerste Wereldoorlog geslagen hond werd Duitsland weer een dominante wereldspeler.

Daaraan dankte Hitler ook een deel van zijn populariteit, zoals veel Amerikanen nu Trump om diezelfde reden als succesvol beschouwen. Hij geeft hen, net als Poetin veel nationalistische Russen, met zijn America first-gehamer, een goed gevoel. ‘Wij laten niet meer over ons lopen.’ Het is bovendien een opstelling waarvoor buiten Europa in zekere zin best begrip voor bestaat. Daar is men ook meer geïmponeerd door ‘sterke mannen’ dan door keurige internationale omgangsvormen. Niet voor niets kon Trump het zo goed vinden met Poetin en heeft hij met Erdogan veel minder een probleem dan Merkel of Tusk.

Nu die Nobel-prijs voor de Vrede dus. Die zit er volgens mij nog steeds niet in. Tenminste als die voor houdbare resultaten en niet voor mooie intenties wordt verstrekt (u herinnert zich nog het ongemak over de toekenning aan Obama). Want ja, Trump is erin geslaagd om de even grillige Noord-Koreaanse leider naar Singapore te krijgen. Dat heeft nu ook tot fraaie verklaringen vol goede voornemens geleid. Maar the proof of the pudding is in the eating. Leidt het werkelijk tot concrete stappen voorwaarts of volgt straks de kater, zoals die bijvoorbeeld ook steeds na alle mooie toppen over het Israëlisch-Palestijnse conflict is gevolgd?

Wie de gemaakte ‘afspraken’ beziet, moet constateren dat, wat internationale status betreft Noord-Korea de grote psychologische winnaar is. Eerst paria, nu door Supermacht nummer één als gelijkwaardige gesprekspartner erkend. Tegenover de belofte mee te werken aan totale denuclearisering van het Koreaanse schiereiland staat de – nieuwe – Amerikaanse toezegging om in de toekomst aan de gezamenlijke militaire oefeningen met Seoul een eind te maken, wat in Seoul, maar ook in Washington voor de nodige ongerustheid heeft gezorgd. Dat is ook nogal wat, want daarmee zou de Amerikaanse Azië-politiek van driekwart eeuw overhoop worden gegooid.

Is Kim werkelijk bereid alle kernwapens op te geven, die hem juist een lot à la Kaddafi helpen besparen? In het verleden is zijn dynastie toezeggingen in deze ook nooit nagekomen. Als hij onder totale denuclearisering weer verstaat dat ook Amerika kernwapenvrij zelf moet worden, dan is dit bij voorbaat een doodlopende weg. Iran is in dat opzicht betrouwbaarder gebleken. In dat opzicht is de kans dat Trumps deal ‘de slechtste deal ooit’ zal worden groter dan die veelgesmade van Obama, die hij zelf recent zo triomfantelijk opgeblazen heeft.

Nog irreëler lijkt de droom van hereniging van beide Korea’s. Noord-Korea is een totalitaire familiedictatuur en die familie is niet zins haar macht op te geven, met het risico vanwege massale mensenrechtenschendingen voor het gerecht te belanden. Hoe dat samen moet gaan met Zuid-Korea, dat zich sinds de Korea-oorlog gaandeweg tot een democratie heeft ontwikkeld? Zou daarbinnen überhaupt ruimte zijn voor de Kims?

Dat thema is nu ook volledig buiten beschouwing gebleven. ‘Amerikaanse democratische waarden’ interesseren deze Amerikaanse president duidelijk amper. Daar denken de Zuid-Koreanen vast anders over, mogelijk gewone Noord-Koreanen ook. Maar waar in 1989 de gewone Oost-Duitsers van onderop een hereniging wisten te bewerkstelligen door hun dictatuur weg te demonstreren, zie ik dat nu niet gebeuren. Toen ging Moskou daarmee akkoord, nu zal een dergelijke uitkomst, juist omdat het in 1989 in een vergroting van de westelijke invloedssfeer bleek te resulteren, niet door Beijing worden geaccepteerd.

Twee rapporten met heel veel cijfertjes, tabellen en staafdiagrammen werden onlangs gepubliceerd door gezaghebbende onderzoeksinstituten. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid publiceerde De nieuwe verscheidenheid: toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland.

Over dit rapport is inmiddels de nodige discussie gevoerd in de media en onder wetenschappers. Daarbij ging het vooral om de vraag wat de auteurs nu eigenlijk met diversiteit bedoelen, vanuit wiens perspectief je ernaar kijkt en of dat meetbaar is. Ook het verband tussen toenemende diversiteit en criminaliteit zorgde voor de nodige reactie. Te gemakkelijk gooien onderzoekers de resultaten van hun meting op tafel; zo van kijk maar wat je ermee doet, maar de cijfers spreken voor zich.

Het andere rapport dat onlangs door het Sociaal en Cultureel Planbureau is gepubliceerd is De religieuze beleving van moslims in Nederland: diversiteit en verandering in beeld. Ook daarin staat veel cijfermateriaal en staan diversiteit en verandering centraal. Hoewel het rapport een stuk genuanceerder en gedetailleerder is, pikte de pers op alarmistische toon alleen op dat uit de cijfers zou blijken dat moslims in Nederland religieuzer worden.

Politici maken zich weer eens zorgen en woordvoerders van moslimorganisaties staan met hun mond vol tanden want de cijfers zijn objectief. Die spreken kennelijk voor zich en die bieden houvast. In talkshows en nieuwsprogramma’s dus geen kritische vragen over wat deze cijfers ons eigenlijk vertellen. Geen geneuzel over onderzoeksmethoden en validiteit; als je naar buiten komt met een rapport dat groei of juist afname van iets ziet, dan kun je rekenen op media-aandacht. Dat is zeker het geval als uit onderzoek blijkt dat moslims tegen de als normaal beschouwde trend van steeds verdere secularisering in, juist religieuzer worden. Dan gaan de alarmbellen rinkelen want dat is dan ‘abnormaal’.

Natuurlijk geven cijfers een bepaalde trend weer, zeker, zoals in het geval van het SCP-rapport, als de meetinstrumenten over langere tijd en bij meerdere onderzoeken dezelfde zijn. De auteurs van het rapporten grijpen terug op eerdere rapporten over religiositeit en gebruiken vergelijkbare criteria om dat te meten. Ook is er de nodige zorgvuldigheid en nuance in het rapport te vinden, die door veel media genegeerd wordt. Maar het blijft cijfermatig meten van iets dat heel moeilijk meetbaar is: religiositeit. Cijfers geven misschien een indicatie maar zeggen niets over het waarom achter de cijfers, maar daar gaat het toch om lijkt me.

Bovendien gaan de onderzoekers uit van een aantal niet goed onderbouwde vooronderstellingen over religie en religiositeit. Ik noem er een aantal. Om te beginnen het hierboven genoemde uitgangspunt dat ontkerkelijking of secularisering de ‘normale’ loop der dingen is, dat dit een individueel proces is en dat alles wat daar vanaf wijkt ‘abnormaal’ en dus problematisch is. Dus moet je op zoek naar het waarom erachter. Kennelijk, zo staat in het rapport te lezen, is de invloed van de seculiere samenleving op moslims niet zo groot. Als iemand zegt dat zijn of haar geloof belangrijk is, dan hebben we dus een probleem. Hoewel in het rapport wel wat kritische kanttekeningen worden geplaatst bij de onder de meeste religiewetenschappers al lang niet meer aangehangen stelling dat de wereld moderner wordt en dat religie dan uiteindelijk verdwijnt, vormt die stelling toch de rode draad door het rapport.

Dus, zeggen de onderzoekers, als moslims juist religieuzer worden, moeten we de oorzaken daarvoor vinden. En ook daar worden weer oude en inmiddels omstreden verklaringen uit de mottenballen gehaald, bijvoorbeeld dat religiositeit en integratie elkaars tegengestelden zijn. Islam, staat in het rapport, is verweven met migratie, dus is het een integratiekwestie. Ook hier slaan de onderzoekers de plank mis. Natuurlijk heeft de aanwezigheid van moslims in Nederland te maken met migratie, maar niet alleen op de manier waarop de onderzoekers dat bedoelen. Juist het loskomen van die migratieachtergrond is één van de opmerkelijkste ontwikkelingen onder jonge moslims. Dat voor sommigen religie belangrijker wordt kan eenvoudig niet worden weggezet als een gebrek aan integratie. Dat is een gemakzuchtige conclusie.

Mijn laatste punt van kritiek gaat over de kenmerken van religiositeit. Net als in vorige SCP-onderzoeken wordt islam gereduceerd tot een aantal geloofsopvattingen en gedragsregels op basis waarvan religiositeit wordt gemeten. Een soort individueel boodschappenlijstje dat je kunt afvinken. Dat is een verschraling van wat religie betekent voor aanhangers, gebaseerd op onder religiewetenschappers omstreden onderzoeksmethoden.

Als je wil weten wat zich onder moslims in Nederland voltrekt en welke ontwikkelingen plaatsvinden, heb je weinig aan staafdiagrammen en gekleurde taartpuntjes met percentages. Dat geeft een vertekend beeld op afstand. Om die ontwikkelingen te begrijpen moet je met moslims praten, je verdiepen in hun denkbeelden, kijken wat ze doen en hoe ze in het leven staan. Pas dan zal je verscheidenheid zien.

We staan niet genoeg stil bij het lijden van een kleine groep bijzondere mensen – mensen die dag in dag uit zware inspanningen leveren, maar toch niet altijd gewaardeerd worden. Ik heb het over de ideologen van het nieuwe identity politics-links oftewel identitair links. Denk aan mensen als Willem Schinkel, Anousha Nzume, Gloria Wekker, Sybren Kooistra, Sunny Bergman, Meredith Greer, Anja Meulenbelt en Sinan Cankaya. Deze mensen profileren zich in het publieke debat door aandacht te vragen voor achtergestelde groepen en diversiteit. Als beloning voor hun altruïstische engagement, verdienen zíj zélf eens wat van onze aandacht. Ze spreken altijd over kwetsbare groepen die het moeilijk hebben, maar welke specifieke moeilijkheden weten zij zelf dagelijks te trotseren? Hoe kijken ze naar de wereld? En tegen welke problemen lopen ze aan in hun ideologische werkzaamheden?

De boodschap
Links-identitairen geloven dat alles in de maatschappij draait om machtsverhoudingen tussen identiteitsgroepen en dat de idee van het unieke individu, de rede en de meritocratie vooral dienen om maatschappelijk onrecht te verhullen. Achter die façade woedt namelijk een eeuwige klassenstrijd, één tussen onderdrukkende, geprivilegieerde identiteiten enerzijds en onderdrukte, achtergestelde identiteiten anderzijds. De maatschappij bestaat uit tweedelingen: ‘wit’, man, hetero en de meerheid staan tegenover, respectievelijk, ‘zwart’, vrouw, lhbt en minderheden. En welke kant kiezen de links-identitairen in deze strijd? De kant van alle onderdrukten tegen iedere vorm van onderdrukking natuurlijk. Als iedereen dat nou zou doen.

Het is in grote lijnen duidelijk wat ons te doen staat. We moeten iedereen eerst op basis van geslacht, huidskleur en achtergrond in historische dader- en slachtoffergroepen indelen en vervolgens in alle organisaties vrouwen, niet-blanken en alle andere historisch ‘onderdrukten’ tellen. Dat klinkt misschien een beetje Hutu-Tutsi-achtig, maar de links-identitairen gaan genuanceerd te werk, zoals Meredith Greer in haar HP/DeTijd-column uitlegt: ‘Waar het interessant wordt, is dat identiteitspolitiek aandacht heeft voor meerdere tegenstellingen tegelijkertijd. Intersectionaliteit noemen de kenners dat, of kruispuntdenken.’

Het interessante inzicht van die kenners is dat er in de maatschappij als geheel niet simpelweg twee kampen tegenover elkaar staan. Nee, het is net ingewikkelder, want een individu staat op het kruispunt van verschillende identiteitsgroepen, zodat wie bij de ‘onderdrukten’ hoort in de ene identiteitscategorie, bij de ‘onderdrukkingsstructuur’ kan horen in een andere categorie. Stel, je bent een donkergekleurde, heteroseksuele man. In dat geval word je als ‘zwarte’ onderdrukt door het systeem van ‘witheid’, maar ben je als hetero en als man juist weer (onbewust) onderdeel van de onderdrukking van niet-hetero’s en vrouwen.

Nu zou er binnen iedere categorie van ongelijkheid trouwens wel een simpele onderdrukkers-onderdrukten tweedeling bestaan. De links-identitairen vinden het zelfs zo belangrijk zwart-wit-tegenstellingen te accentueren, dat ze letterlijk eisen dat we blanken ‘witten’ noemen, aangezien ‘wit’ een symmetrischer klinkend paartje vormt met ‘zwart’. Jammer dat het binaire, Hutu-Tutsi-elementje er zo toch weer insluipt, maar verder vliegt de nuance je om de oren.

Avant-gardisme is zwaar werk
Met zo’n fijnbesnaard denkkader gaat het vooral nog om de praktische omzetting. Hier zoeken de links-identitairen het heil in een verbond van moraliserende activisten en een interveniërende staat. De staat formuleert diversiteitsdoelstellingen en grijpt in met quota waar nodig om de evenredige vertegenwoordiging maatschappijbreed te waarborgen, terwijl activisten de mensen het juiste bewustzijn meegeven door ze ofwel een schuldgevoel dan wel een slachtoffercomplex aan te praten. Op naar Gelijkheid met een hoofdletter ‘G’!

Toch blijft politiek avant-gardisme zwaar werk. ‘Avant-garde’ betekent ‘voorhoede’. Avant-gardisten gaan de massa voor als wegbereiders van de toekomst. Het probleem is dat de massa (en de rest van links) maar niet in beweging komt en nog steeds in een staat van ontkenning verkeert, terwijl de avant-gardisten van identitair links, zucht, allang weten hoe het zit en in welke richting de geschiedenis zich behoort te ontwikkelen.

Dat de achterlopers hun boodschap nog niet geheel accepteren, ligt aan de invloed van populisten, ons cultureel archief, racisme en seksisme en, meer in het algemeen, aan machtsverhoudingen. Aan de inhoudelijk kwaliteit van de boodschap zelf kan het immers niet liggen, toch?

Zwakke puntjes
Nou zijn er nog wel wat zwakke puntjes. Zo heeft het simplistische tweedelingsdenken, waarin iedere groepsidentiteit ofwel onderdrukt dan wel onderdrukt wordt, geen vat op de complexe (non-binaire) realiteit van maatschappelijke ongelijkheid en etnische en culturele diversiteit. Je hebt een lappendeken van etniciteiten en achtergronden, niet dé ‘witten’ en dé ‘zwarten’. Die concepten vallen uiteen zodra je ze ondervraagt. Waar houdt de blankheid op? Turkse immigranten zijn nog blank, toch? En Marokkanen? Zijn die al ‘zwart’? Geldt Geert Wilders als ‘wit’ ondanks het van zijn Javaanse grootmoeder geërfde pigment?

Laten we ter illustratie een links-identitair argument ontmantelen. Greer stelt in haar stuk dat de statistieken bewijzen dat ‘zwarte’ journalisten keihard worden buitengesloten onder het mom van objectieve kwaliteitseisen: ‘Maar als blijkt dat 94,6 procent van de journalisten op grote redacties wit zijn, en je zegt vervolgens dat mensen niet moeten kijken naar kleur maar naar kwaliteit, dan zeg je eigenlijk dat zwarte mensen niet genoeg kwaliteit bezitten.’ Poe, dat zou gemeen zijn! Maar wacht, waar baseert ze zich eigenlijk op? Nog los van haar gewaagde aanname dat iedere culturele of etnische groep gemiddeld precies dezelfde interesse heeft in zware, onderbetaalde banen in de journalistiek, is het onduidelijk welke definities van ‘wit’ en ‘zwart’ ze hanteert en waar het genoemde percentage naar verwijst.

Haar stuk zelf biedt geen uitkomst, maar een linkje wijst naar het NRC-artikel Kranten- en tv-redacties iets minder wit. Dat artikel blijkt huidskleur echter onbesproken te laten, ondanks de misleidende titel. Het gaat in plaats daarvan om journalisten met een ‘niet-westerse migratieachtergrond’, die geïdentificeerd worden aan de hand van de CBS-definitie: ‘mensen met minstens één ouder die in Azië, Afrika of Latijns Amerika is geboren, inclusief Turkije, maar uitgezonderd Indonesië en Japan.’ Aha, die 94,6 versus 5,4 procent ging dus over autochtonen en westerse migranten versus mensen met een ‘niet-westerse migratieachtergrond’. Dat NRC-titelbouwers en Greer daar een wit-versus-zwart verhaal van maken, heeft vreemde implicaties. Japan en Indonesië gelden dan als ‘wit’, maar Turkije als ‘zwart’. Het wordt nog gekker, want wie let op de precieze definitie, merkt dat Surinaamse Nederlanders ook onder westers – en dus onder ‘wit’, in Greers omduiding – moeten vallen. Het Zuid-Amerikaanse Suriname ligt immers niet in ‘Latijns Amerika’, omdat ze er een Germaanse taal (Nederlands) en geen Latijnse taal (Spaans of Portugees) spreken. Kortom, als je dit doortrekt, zijn Turken en Argentijnen ‘zwart’, maar Japanners, Indonesiërs en Surinamers ‘wit’. Tja, zo zal het niet bedoeld zijn, maar dat zijn het soort absurditeiten waarin je automatisch belandt, als je onze complexe maatschappij in zwart-witte tweedelingen probeert te vatten.

Maar goed, die inhoudelijke zwaktes kunnen hoe dan ook niet zijn waarom veel Nederlanders de links-identitaire boodschap nog steeds niet hebben aanvaard. Weerstand moet je volgens de links-identitaire leer namelijk nooit argumentatief-inhoudelijk duiden, maar altijd in termen van machtsverhoudingen. Achter de tegenwerpingen van de critici gaan kwade machtsstructuren schuil. Moraliseer en pathologiseer de criticus daarom met verwijzing naar zijn of haar ‘geprivilegieerde’ huidskleur, geslacht of achtergrond. Het heeft geen zin om tegenargumenten inhoudelijk te wegen.

Verraden door Vrij Links
Vervelend is dat de kritiek op de links-identitaire boodschap niet alleen van rechts komt, maar ook van een deel van links. Zo plaatsten een viertal sociaaldemocratische critici een anti-identitair manifest onder de titel Vrij Links moet trouw zijn aan zijn vrijzinnige, seculiere wortels in de Volkskrant. Ze beweren dat het groepsdenken van identitair links ‘regressief’ in plaats van progressief is en pleiten voor individualisme en een nadruk op individuele emancipatie:

‘Een deel van het huidige ‘links’ vaart mee op de populariteit van het denken in identiteiten. In deze uit Amerika overgewaaide trend worden mensen ingedeeld in verschillende groepen, gedefinieerd door religie, achtergrond, geslacht, geaardheid of ras. Vrij Links gaat ervan uit dat in een wereld met zeven miljard mensen zeven miljard verschillende identiteiten bestaan en verwerpt het groepsdenken van links en rechts.’

Het choquerende is dat zelfs Lodewijk Asscher, partijleider van de PvdA, dit reactionaire initiatief omarmt, wellicht omdat hij ook nog een keer een verkiezing wil winnen en concepten als ‘wittenprivilege’ het op een of ander manier niet goed doen bij het Nederlandse electoraat. Hè, linkse politici zouden toch eigenlijk over zo’n minpuntje heen moeten kunnen stappen. Teleurstellend.

De worstelingen van de revolutionair
Hoe revolutionairder je bent ingesteld als links-identitair ideoloog, hoe teleurgestelder je bent over de sabotageacties van linkse reactionairen. Zo heeft Erasmus-hoogleraar sociologie Willem Schinkel, die al jaren een soort neo-communistische revolutie met identitaire inslag propageert, het he-le-maal gehad met reactionair realisme. Hij stelt in zijn boek De nieuwe democratie (2012) dat we een ‘nieuwe politisering links van links’ moeten najagen. Het heil schuilt in ‘Grote Verhalen’, ‘veel maatregelen’ en ‘een utopische verbeelding’ (De Correspondent, 20 september 2014). Zijn definitie van het laatste: ‘Noem utopie die verbeelding die onderkent waar de wereld kapot is, dat exploitatie overal is en rechtvaardigheid schijnheilig tot recht gereduceerd wordt. Dat, bijvoorbeeld, een gang naar de supermarkt betekent dat je bloed je handen hebt.’ Supermarkten en kapitalisme zijn fout en moeten bestreden worden, in combinatie met een strijd tegen de culturele hegemonie van blanke mannen. Onlangs in Buitenhof (3 juni) vulde hij aan dat ‘het liberale idee van het individu’ vervangen moet worden met ‘nieuwe vormen van collectief leven, zoals het communisme’, omdat blanke mannen de aarde anders kapot zullen maken.

Hij staat, kortom, klaar om de rode vlag te hijsen op het Binnenhof, maar, God o God, wat zit de rest van links irritant slap te doen. Neem de Rotterdamse GroenLinks-afdeling, die in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen de linkse alliantie met Nida verbrak vanwege een mediarel rond een oude anti-Israël-tweet. Daar sneuvelde een, vanuit links-identitair perspectief bezien, perfecte samenwerking van onderdrukte identiteiten en progressieven. In een kribbig opiniestuk in de NRC beschuldigde Schinkel GroenLinks en Jesse Klaver van ‘racisme’. Dat zal ze leren!

En dan heb je ook nog die überburgerlijke Femke Halsema. Toen Schinkel op 3 december 2017 in een eerdere Buitenhof-aflevering uitpakte met een moralistisch betoog over de historische schuld van blanke Nederlanders, werd hij door de oud-politica weersproken. Ze stelde dat de huidige generaties geen dragers zijn van een vererfde collectieve schuld uit ver voorbije eeuwen én dat de poging om iedereen in te delen in historische dader- en slachtoffergroepen, mensen alleen maar uit elkaar speelt. Gelukkig is Schinkel ervaren genoeg in de ideologische scherpslijperij om in zo’n situatie zijn standpunt simpelweg te herhalen zonder zich af te laten leiden door haar argumenten.

Vervreemd van de universiteit
Tenslotte schrijft Schinkel dat hij zich ‘vervreemd’ voelt van de Erasmus Universiteit en van universiteiten in het algemeen. In zijn essay De bleke Universiteit in het blad van de Erasmus Universiteit gaat hij nader in op zijn eenzame rol als academisch avant-gardist. In tegenstelling tot de meeste van zijn collega’s, ziet hij wel het grote plaatje. Om te benadrukken hoe ver zijn perspectief van dat van het gebruikelijke perspectief afstaat, vergelijkt hij zichzelf met ‘een buitenaards wezen van een exoplaneet [die] naar de Erasmus Universiteit zou komen’. En wat is het dat hij en die denkbeeldige alien meteen zien als ze naar de universiteit kijken, maar wat meestal niet wordt herkent door anderen? Welnu, dat de universiteit is ‘overgenomen door een plaag van witte mannen’.

Tja, toch een beetje overdreven. Dat witheidsprobleem doet zich eigenlijk alleen voor tijdens de wintermaanden. In de zomer lopen er nog best wat mensen van kleur rond op Nederlandse universiteiten.

Maar goed, Schinkel heeft een punt wat betreft de man-vrouw verdeling onder de hoogleraren. Hij is boos en stelt dat het feit dat het nagestreefde percentage vrouwelijke hoogleraren niet gehaald is, alleen kan betekenen dat er niet meritocratisch geselecteerd is. Schinkel rekent het voor ons uit: ‘Vergeet niet dat we, op zijn laatst wanneer we op de helft van de posities mannen benoemd hebben, uit de lagere regionen van intellect en creativiteit rekruteren als we nog meer mannen benoemen.’

Hij baseert zich op de aanname dat er in ieder vakgebied en in de wetenschap als geheel, van nature een precies evenredige, fifty–fifty-verdeling in talent en interesse bestaat tussen mannen en vrouwen. Dus hoewel er binnen de groep mannen en binnen de groep vrouwen een brede variatie is in talent en interesse, zouden er volgens Schinkel tussen mannen en vrouwen als geheel genomen geen gemiddelde verschillen bestaan. Ik zie geen reden om aan het waarheidsgehalte van zijn aanname te twijfelen, temeer omdat ze precies goed aansluit bij ons politieke gelijkheidsideaal. Ze impliceert bovendien dat we iedere onevenredig lage uitkomst in de vertegenwoordiging van vrouwen, of van welke historisch ‘onderdrukte’ groep dan ook, voor de volle honderd procent kunnen toeschrijven aan benadeling op basis van vooroordelen. Wat heerlijk dat het soms allemaal zo simpel blijkt te zijn!

Helaas is er altijd wel iemand die zo in zijn onderdrukkersrol zit, dat hij er een ingewikkelder verhaal van tracht te maken. In dit verhaal is de schurk Steef van de Velde, decaan van de afdeling bedrijfskunde. De decaan beweert dat er zich op het hoogste niveau gewoon te weinig vrouwelijke topkandidaten hadden aangediend. Schinkel noemt dat ‘bullshit’ en ‘patriarchale reflex’. Nu lijkt het wat ongepast om je als wetenschapper in het universiteitsblad in zulke bewoordingen uit te laten over een collega, maar we moeten niet vergeten dat Schinkel voor de goede zaak strijdt. En de kwade machtsstructuren en reactionaire denkwijzen zijn, zo blijkt wel, nog steeds oppermachtig.

Toch geen echte avant-garde?
Sterker nog, de weerstand tegen identitair links is dermate koppig, dat we het revolutionaire feestje wellicht toch af moeten lassen. Nederland is niet de Verenigde Staten. De identitaire wending van de laatste jaren, die in de VS een ware klimaatverschuiving teweeg heeft gebracht in de media en in het onderwijs, heeft in Nederland nog niet zo gek veel in beweging gezet en zal misschien weer snel overwaaien. In dat geval vormen de Nederlandse links-identitaire ideologen strikt genomen geen avant-garde. De idee van een avant-garde veronderstelt leiderschap en gevolg. Als de rest van links denkt ‘ja doei, die identitaire lui zijn een moeras ingelopen’ – tja, wat dan? Dan liggen die identitaire pipo’s daar een beetje in de blubber weg te zinken en beweegt de maatschappij zich een andere richting op.

De cruciale vraag is of de links-identitaire oriëntatieverschuiving van kansengelijkheid voor individuen naar kansen- en uitkomsten-gelijkheid voor identiteitsgroepen, op den duur een houdbaar normatief model zou kunnen opleveren voor een individualistisch-ingesteld land als Nederland. Wellicht is zo’n project gedoemd om te falen en slechts een nawee van het utopisch socialisme dat vorige eeuw terecht in diskrediet raakte.

Wie durft professor Schinkel het slechte nieuws te brengen als de oefening ten einde loopt? De arme man wilt een héle grote Bijdrage leveren en niet alleen wat doceren en onderzoeken. Zijn studenten een stukje vorming meegeven? Dat is leuk, maar het moet van Schinkel een tikje groter. Hij verlangt naar intellectueel leiderschap in een revolutie, maar het is nog niet duidelijk of dat deze ‘witte man’, zoals hij zichzelf noemt, ooit gegund zal zijn.

Weten zich geen raad met diversiteit
Maar ja, het project zit gewoon niet zo goed in elkaar. Daarbij heb ik het grootste zwaktebod van identitair links nog niet eens genoemd. Dat is, o ironie, zijn moeizame omgang met diversiteit. Laten we nog eens naar het links-identitaire ideaal kijken: een maatschappij waarin we individuen systematisch in collectieve identiteitshokjes stoppen, mensen de hele dag lang hun ‘privileges’ lopen ‘te checken’ en de staat met quota en interventies sturing geeft aan culturele gelijktrekking. Dat lijkt op het eerste gezicht erg fris en divers, maar zou die gestuurde ‘diversiteit’ niet toch een beetje, tja, gelijkgeschakeld aanvoelen?

Identitair links houdt eigenlijk niet van diversiteit. Nee, het houdt van gelijkgetrokken uniformiteit – uniformiteit van uitkomst. Natuurlijk nemen de links-identitairen het woord ‘diversiteit’ vaak in de mond, maar dat is vooral om hun moeizame omgang met het fenomeen te verhullen. Als je goed oplet, merk je dat identitair links diversiteit trivialiseert door het te reduceren tot de inhoudsloze tegenhanger van een set politieke ‘dadergroepen’. ‘Diversiteit’ verwordt zo tot een set aan negaties, tot niet-blank, niet-man, niet-hetero, etcetera. Op die manier denk je alle diversiteit binnen de groep blanke, heteroseksuele mannen weg, doe je alsof er hele duidelijk scheidslijnen lopen tussen blanken en niet-blanken en tussen hetero’s en niet-hetero’s, en reduceer je alle diversiteit aan de ‘diversiteits’-kant van het schema tot een negatieve waarde – een niet-x. Maar echte diversiteit is veelzijdig, gevarieerd en substantieel, niet een schrale niet-x.

Identitair links looft dus een neppe, lege, aan de hand van politieke schema’s geconstrueerde ‘diversiteit’, maar het háát de echte, wilde, rommelige diversiteit van unieke individuen, waarden, groepen, etniciteiten en subculturen. Die echte diversiteit past namelijk niet in de binaire schema’s en zet daardoor het links-identitaire duidingsmodel onder druk.

Ten tweede zorgt echte diversiteit ervoor dat een ‘gelijkheid van uitkomst’, dat wil zeggen een perfecte evenredige verdeling, hetzij in prestigieuze beroepen en materiële middelen, hetzij in onderwijs of culturele invloed, onmogelijk is. Precies omdat echte diversiteit niet alleen om uiterlijkheden gaat, maar ook om substantiële verschillen in ideeën, waarden en levenskeuzes, uit ze zich namelijk in een vermaledijde diversiteit van levensuitkomsten. De eigenheid van culturen en de verschillen tussen mannen en vrouwen zorgen ervoor dat al deze zelfs onder de meest egalitaire omstandigheden, nooit op precies hetzelfde maatschappelijke profiel uit zullen komen. Kortom, echte diversiteit maakt alles ongelofelijk rommelig.

Ideologen en professionele moralisten zien liever een schematische, schoongeveegde wereld, één die hun duidingsmodel volgt en waar vooruitgang een eenduidige richting heeft. Dat iedere reëel bestaande diversiteit per definitie niet in hun mal past, is een eindeloze bron van frustratie. Waren alle culturen en groepen allemaal maar precies hetzelfde op wat uiterlijkheden na, want dan zouden we precies weten hoe we statistieken over ongelijke verdelingen moesten interpreteren en zou ‘diversiteit’ maak-, stuur- en controleerbaar zijn. Van alle dingen die de ideologen van identitair links tergen, is er niets meer tot last dan de reëel bestaande diversiteit.