De Friese beweging maakt zich hard voor autonomie en bescherming van de taal en cultuur van Friesland. Wat beweegt deze beweging? De Kanttekening sprak daarover twee nationalistische Friezen. ‘Ik wil me afscheiden van Nederland, omdat ik Nederland een ramp vind.’

Zijn Friezen een minderheid in eigen land? Historicus Kerst Huisman herkent zich daar niet in. ‘Die notie dat wij Friezen een minderheid zijn in Nederland, daar heb ik niet zo veel mee, die Hollanders kunnen zo veel zeggen.’ Huisman voelt zich niet verbonden met de term ‘Nederlander’. ‘Als je zegt ‘we zijn een minderheid’, dan erken je ook dat je onderdeel bent van het idee dat Nederland heet.’ Huisman heeft meerdere historische boeken geschreven over Friesland en is pleitbezorger voor de Friese taal en cultuur in de Friese beweging. De beweging staat voor een groep activisten die zich vanaf begin negentiende eeuw tot de dag van vandaag hard maken voor onder andere de erkenning van de Friese taal en voor (meer) autonomie voor Friesland. Uit de beweging is onder andere de Fryske Nasjonale Partij (Friese Nationale Partij) voortgekomen. Die is met vier zetels actief in provinciale staten van Friesland. In de uitgesproken Friestalige dorpen Hijum, Goaiïngea en Sibrandabuorren behaalde de partij bij de laatste verkiezingen respectievelijk 26, 30 en 40 procent van de stemmen.

Onafhankelijk Friesland
Hoewel een stem op de Fryske Nasjonale Partij niet automatisch een stem betekent voor een onafhankelijk Friesland, de partij spreekt namelijk binnen haar program over ‘meer autonomie’, zijn er binnen Friese beweging wel activisten die streven naar een Friese staat. Dat geldt ook voor Huisman. Hij voegt daaraan toe dat hij het liefst ziet dat het Westerlauwers Friesland (benaming voor de provincie Friesland in Nederland), Oost-Friesland (regio in Duitsland), West-Friesland (regio in Noord-Holland), Oosterlauwers Friesland (benaming voor de provincie Groningen) en eventueel Drenthe zich als geheel afscheiden van Nederland. ‘Ik pleit al dertig jaar voor een zelfstandig Noord-Nederland. Als regio hebben we een gemeenschappelijk idee over onszelf.’

De behoefte om daarvoor te pleiten komt bij Huisman voort uit een afkeer tegen Nederland. ‘Ik wil me afscheiden van Nederland, omdat ik Nederland een ramp vind. Alles gaat naar de Randstad en wat is de Randstad? Het is doordrongen van een arrogantie waar ik niets mee heb. Ik heb niets met Nederland. Ik heb niets tegen Hollanders, maar ik heb wel iets tegen de Haagse politiek. Ik voel me er helemaal niet bij betrokken. Ik voel me wel betrokken bij het noorden, omdat dat gebied een gezamenlijk idee heeft dat gebaseerd is op sociale gerechtigheid. Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919, red.), één van de oprichters van de socialistische beweging in Nederland, is hier groot geworden, dat geeft aan dat er in het noorden een bepaalde dynamiek heerst waar je iets mee kunt.’ Trots zijn op Nederland is iets wat er bij Huisman niet ingaat. ‘Ik kan een heleboel dingen noemen die mij anti-Nederlands hebben gemaakt. De koloniale oorlog in Indonesië, de houding tijdens de Tweede Wereldoorlog, allemaal bar en boos. De Nederlanders waren broeders in de misdaad. De Friezen deugen ook niet allemaal, maar Noord-Nederland is wel een alternatief voor iets wat ik niet wil. Friesland is mijn wereld, ik kijk op een Friese manier naar de wereld. Ik kan niet als Limburger of Hagenees naar de wereld kijken, mijn wereld is Fries. Ik ben opgegroeid met het Friese idee.’ Het idee van een zelfstandig Noord-Nederland grijpt volgens Huisman terug op het Verbond van de Zeven Friese Zeelanden uit de tijd rond 1500. Huisman merkt op dat de noordelijke afdelingen van de vakbewegingen FNV en het Duitse CNV zijn plan hebben gesteund.

Binnen de Friese beweging verschillen de meningen over hoe meer autonomie of onafhankelijkheid gerealiseerd moet worden. Huisman: ‘Er waren wel tegengeluiden toen ik dit plan presenteerde. Sommigen waren bang dat wij als Westerlauwerse Friezen overheerst zouden worden door de stad Groningen. Sommigen denken meer traditioneel en willen het liefst dat Friesland een provincie binnen het Nederlandse staatsverband blijft.’

Volgens onderwijskundige Sytze Hiemstra, die een autonoom Friesland voorstaat, is onafhankelijkheid een betrekkelijke term. ‘Geen enkel land op de wereld is feitelijk absoluut ‘onafhankelijk’ en volledig ‘soeverein’. Ook Amerika niet meer. En een kleine natiestaat als Nederland hoeft zich eveneens niets te verbeelden. Het gaat dus altijd voornamelijk om relatieve autonomie van het gebied waar een eigen taal en cultuur bestaat en waarover men volledig wettelijke zeggenschap wenst te verkrijgen. Omdat onze taal en cultuur in het Koninkrijk der Nederlanden niet of onvoldoende tot zijn recht kan komen, dienen alternatieve oplossingen te worden gezocht.’ Volgens Hiemstra is het noodzakelijk de huidige staatsgrenzen op te heffen. ‘De bestaande, onderdrukkende politieke situatie is niet langer houdbaar en de bestaande kunstmatige grenzen tussen vele Europese, vaak centralistisch bestuurde staatsnaties, moeten verdwijnen. Die veelal onnatuurlijke grenzen zijn getrokken als resultaat van veel oorlogen en conflicten en hebben daardoor autochtone, natuurlijke, homogene volkeren uiteengereten met veelal desastreuze gevolgen voor hun taal en cultuur, ook in de Friese landen. En onrecht dient altijd bestreden en hersteld te worden.’ Hiemstra wenst autonomie, omdat hij zich net als Huisman ergert aan de Haagse politiek. Die zou zich te veel focussen op ‘Hollandse belangen’. ‘In Nederland heerst wat dat betreft geen echte democratie, maar meer een parlementaire dictatuur van Hollandse partijkartels. Een dictatuur van partijen met nog bespottelijk weinig leden, die desalniettemin de overheersende wetgevende macht vormen en die hun minderheden voortdurend de wetten oplegt. Die kartels zoeken grotendeels het Hollandse eigenbelang, de Randstad is er erg rijk door geworden, en zeker niet het Friese belang of die van andere etnische minderheden.’

Moslims in Friesland
Sommige Friezen verlangen naar een onafhankelijke staat, maar wat betekent dat voor minderheden in Friesland? Daar heeft Huisman een duidelijk idee over. ‘Er zijn in Nederland en Duitsland ontwikkelingen gaande waar ik mij zorgen over maak. Je moet uitkijken met wat je zegt over moslims, maar ik vind de islam een verontrustende Godsdienst. Er zitten fanatieke trekjes in, het is niet zomaar de religie van de vrede. Ik denk dat de Nederlandse overheid totaal verkeerd omgaat met deze problematiek. Je moet staan voor je eigen cultuur en niet tolereren dat daar aan geknabbeld wordt. Moslims zijn welkom in Friesland, ik geloof best dat veel moslims vreedzaam zijn en goede bedoelingen hebben. Als ze hier komen betekent dat echter wel dat ze zich niet moeten terugtrekken in hun eigen gemeenschap. Ik heb gepleit voor een Friese vertaling van de Koran om daarmee aan moslims aan te geven dat wij van goede wil zijn, we willen best met jullie door één deur, maar dan moet je wel onze Friese taal kennen. Het kan niet zo zijn dat in de moskee Arabisch gepreekt wordt en dat buiten op straat Fries wordt gesproken.’
Ook van Hollanders in Friesland verlangt Huisman dat zij zich aanpassen. ‘Ik vind dat elke Nederlander op zijn minst Fries moet kunnen verstaan. Ze moeten niet gaan zeuren dat er in de kranten in Friesland Fries geschreven wordt, want als je daar over zeurt wat doe je hier dan eigenlijk? Er zijn zo veel mooie gebieden waar je kan wonen, waarom kom je hier dan? Omdat de huizen goedkoop zijn? Nou je wordt bedankt!’

Friese identiteit
Volgens Hiemstra wordt de Friese identiteit gevormd door een heel scala aan typische Friese kenmerken. ‘De Friese identiteit betekent voor mij buitengewoon veel. Bijna alles. Om die individuele en collectieve identiteit voor de toekomst veilig te stellen, is helaas in Nederland nog veel taal- en cultuurstrijd nodig. Centraal daarin staan voor mij de Friese taal, cultuur, inclusief de ‘eigen’ wetenschap, literatuur en sporten, de geschiedenis van de Friezen, dus ook die van de Oost- en Noord-Friezen in het huidige Duitsland, het Friese landschap en de Friese ondergrond, daar zit nog heel wat waardevols in.’ Friezen hebben hun eigen tradities, maar hebben zij ook daadwerkelijk een andere culturele en etnische identiteit dan de gemiddelde Nederlander? Hiemstra meent van wel. ‘De Friese mentaliteit verschilt met het zuiden en westen van het land. Als ik in Holland verkeer, dan voelt ik dat meteen. Het is voor mij een stuk vervreemdend buitenland. Men moet de verschillen niet te veel generaliseren, maar ze zijn er wel degelijk. Bovendien zijn er ook zogenaamde Friezen met een ‘Hollandse’ mentaliteit, die het Fries hebben afgezworen, Frieslanders noem ik die. Bij hen is de Haagse assimilatiepolitiek dus goed gelukt. Je kan een Germaanse en een Romaanse volksaard onderscheiden. Dat Germania versus Romania is ook heden ten dage nog voornamelijk protestant tegenover katholiek, democratisch tegenover autoritair, sober tegen uitbundig en onkreukbaar versus corrupt. De Rijn vormt, ook in Nederland, een cultuurgrens tussen elegante onoprechtheid en openhartige lompheid, die zelfs na tweeduizend jaar niet geheel is vervaagd. (Hiemstra citeert hier uit het boek  De Schaduw van het Teutoburgerwoud van historicus Thomas von der Dunk, red.)’ In ‘Holland’ vind je volgens Hiemstra beide mentaliteiten en een superioriteitsgevoel dat besmet is door de één volk, één land, één taal-ideologie. Als voorbeeld geeft hij kreten als ‘we wonen in Nederland’, ‘we zijn allemaal Nederlanders’ en ‘het Nederlands is ‘onze’ taal’.

Mythische figuren uit de Friese Geschiedenis kunnen volgens Hiemstra als belangrijke symbolen gezien worden van de Friese identiteit en spelen volgens hem een rol in het Friese verhaal. Zoals Grutte Pier (1480-1520), die volgens de overlevering een reusachtige man was die nadat zijn boerderij was platgebrand ten strijde trok tegen alles wat niet-Fries was. En Gemme van Burmania (1523-1602), die weigerde te knielen voor Koning Filips II met de woorden wy Friezen knibbelje allinne foar God (wij Friezen knielen alleen voor God).

Huisman relativeert deze omschrijving van Friese identiteit. ‘Identiteit is een vluchtige zaak. Het is een voorstelling die bij mensen tussen de oren zit. Het berust wel op een aantal dingen, maar het blijft een idee. Wat is nou het kenmerk van de Friese identiteit, misschien is dat wel dat wij zeggen dat die bestaat. Kijk naar de Nederlandse identiteit, dat is ook een voorstelling, hoeveel Nederlanders kennen wij eigenlijk? Het feit dat er een Nederlandse staat is, maakt dat die Nederlandse identiteit er is en belangrijk wordt gevonden. Dat is met de Friese identiteit niet anders, we delen een gemeenschappelijk idee, maar dat idee is wel vloeibaar.’ Als voorbeeld noemt Huisman de Oost-Friezen in Duitsland, die verschillen sterk van de Nederlandse Friezen en toch voelen zij zich ook Friezen. ‘De Oost-Friezen spreken geen Fries, eerder een plat-Duits accent. Ook zogenaamd typische Friese tradities en gebruiken zoals kievitseieren rapen, uilenborden op boerderijen en sporten als kaatsen en fierljeppen kennen ze daar niet.’ Wel heeft Huisman een bepaald gevoel bij (voormalige) Friese gebieden. ‘Als ik in de Randstad ben geweest, dan heb ik ter hoogte van Purmerend altijd een gevoel van thuiskomen, datzelfde heb ik als ik door Duitsland rijd ergens tussen Leer (Oost-Friese Stad, red.) en Oldenburg. Dat heeft toch te maken met de ruimte, de rust en de mensen.’ Huisman gelooft echter niet dat de Friese identiteit onlosmakelijk verbonden is met etniciteit. ‘Friese identiteit heeft in mijn ogen vooral te maken met de ontwikkeling van Nederland waarbij de Friezen naar het voeteneind zijn gebonjourd. De centralisatie van de macht in Holland. Wat erg leeft onder Friezen is de rijke Friese geschiedenis. De Friezen hadden in de zevende eeuw een rijk dat reikte tot aan Brugge in België en Keulen in Duitsland. Dat gegeven en de vele mythische en historische verhalen daarover maakt dat Friezen een oude identiteit hebben. Tegelijkertijd moet je je ook afvragen in hoeverre de huidige Friezen ook echt afstammen van de Friezen van toen. Onze stambomen gaan zelden verder terug dan 1500, daarom vind ik dat je etniciteit en afkomst erbuiten moet laten. ‘Fries zijn’ is niet voor iedereen hetzelfde, elke generatie weegt die oude verhalen opnieuw en geeft er weer nieuwe betekenissen aan. Ik denk niet dat er zoiets bestaat als een vaststaande karaktereigenschap van Friezen.’

Juist omdat het idee van ‘Fries zijn’ volgens Huisman relatief is, biedt het ruimte voor mensen van buiten om te integreren in Friesland. Hij juicht het toe dat immigranten zich ook Fries gaan voelen. ‘Ik zal je daar een voorbeeld van geven. In de jaren zeventig liep ik mee met de ‘kruiwagenactie’ van de Friese schrijvers die verkochten Friese literatuur. De schrijvers gingen met kruiwagens met boeken op pad. In het noorden van Friesland kwam ik een Hongaars-Fries meisje tegen die in 1956 gevlucht was uit Hongarije uit angst voor het rode leger. Ze sprak zulk mooi Fries, beter kan niet. Ik hoorde geen enkel verschil. Ze las ook alle Friestalige literatuur. Zij is nu ook deel geworden van de Friese cultuur. Hetzelfde geldt voor een Hollander uit Haarlem die in Friesland is gaan wonen en die zich nu inzet voor de Friese beweging. Hij heeft de taal geleerd, hij zegt dat hij zich Fries voelt en hij verdedigt de Friese cultuur. Dat kan dus gewoon.’

Taalstrijd
De focus van de Friese beweging op de erkenning van de Friese taal heeft onder andere geleid tot tweetalige plaatsnaambordjes in Friesland. In Leeuwarden (Ljouwert) is de Fryske Akademy gevestigd, een wetenschappelijk onderzoeksinstituut dat onderzoekt hoe het gesteld is met de Friese cultuur en taal. Hiemstra refereert aan een onderzoek van het instituut. ‘Volgens het meest recente taal-sociologische onderzoek Taal yn Fryslân, de folgjende generaasje (Taal in Friesland, de volgende generatie, red.) spreekt 49 procent in Friesland thuis Fries. In het onderzoek van 1995 was dat nog 55 procent. Voor die tijd was het percentage Fries-sprekenden nog hoger. En 50 procent van de respondenten zegt nu dat gesprekken met kinderen Friestalig verlopen. Ook een teruggang. Omdat ouderen en Friestaligen in de steekproef oververtegenwoordigd zijn, lijkt de realiteit zelfs nog wat ongunstiger te zijn. Achteruitgang dus.’ Toch ziet Hiemstra ook lichtpuntjes. ‘Uit hetzelfde rapport blijkt ook dat 78 procent zichzelf als Fries beschouwt en dat op sociale media het Fries substantieel wordt gebruikt. Van de gebruikers van WhatsApp zegt 66 procent wolris (weleens, red.) Friestalig te communiceren, terwijl 26 procent dat vaak doet.’

Volgens Hiemstra heeft het feit dat er nu minder Fries wordt gesproken dan een paar jaar geleden te maken met de landelijke politiek. ‘Wat opvalt is dat sociale mediagebruikers het Fries opschrijven zoals zij het uitspreken. Zij hebben immers niet of nauwelijks Fries schrijven op school geleerd en kennen daarom de spelling- en taalregels niet of onvoldoende. Het effect van het Haagse taalbeleid gericht op verwaarlozing van het Fries op school laat zich hier uiterst pijnlijk voelen, terwijl het effect van de provinciale inspanningen op het gebruik van het Fries onduidelijk is.’

Die inspanningen om de Friese taal te behouden bestaan onder andere uit een vorig jaar opgerichte burgeractiegroep met de naam Sis Tsiis (zeg kaas). De naam refereert aan een rijmpje dat Grutte Pier gebruikte om Friezen van niet-Friezen te onderscheiden. De actiegroep organiseert onder andere fakkeloptochten in Leeuwarden onder het motto Frysk op skoalle, in bernerjocht (Fries op school, een kinderrecht). ‘Zij doen een beroep op de mensenrechten’, zegt Hiemstra. Volgens hem handelt Nederland in strijd met de mensenrechten en internationale verdragen. Het Europees handvest voor minderheidstalen, met betrekking tot het Fries als taal, wordt niet of nauwelijks geïmplementeerd, dat geldt onder andere voor artikel acht met betrekking tot de Friese taal en de Friese geschiedenis in het onderwijs. Hetzelfde geldt voor het Kaderverdrag voor de bescherming van nationale minderheden, met betrekking tot de Friezen als autochtoon volk. Den Haag is verantwoordelijk voor die implementatie, want het parlement heeft het handvest geratificeerd.’

Het niet naleven van deze wetten is volgens Hiemstra een misdaad. ‘Tot op de dag van vandaag leidt dat ertoe dat generaties Friese leerlingen onthouden worden van onderwijs in het Fries, in de Friese cultuur en de Friese geschiedenis. Dat is zonder meer een cultuur-pedagogische misdaad.’

Volgens Hiemstra leidt dat onder andere tot problemen in de rechtszaal. ‘Bij de rechtbank ontstaan steeds weer nieuwe problemen en (taal)conflicten als Friezen het Fries wensen te gebruiken. In de laatste jaren zijn er al weer enkele boekenplanken vol met publicaties verschenen om dat te illustreren.’

De in der loop der tijd ontstane antipathie van Hiemstra voor Nederland gaat zo ver dat hij zelfs niet langer kan juichen voor het Nederlands voetbalelftal. ‘Ik voel mij allereerst Fries en daarna Europeaan. Sinds mijn lagereschooltijd is door de centralistische, eenzijdige Haagse taalpolitiek op bijna alle maatschappelijke terreinen geprobeerd mij en bijna alle andere Friezen zodanig te indoctrineren, dat ‘het je Nederlander voelen’ bijna gelukt was. Waarbij ‘Nederlander’ dan vrijwel samenvalt met de aanduiding ‘Hollander’. In vroegere tijden kon ik bijvoorbeeld nog wel eens een gevoel van vreugde of teleurstelling hebben als het Nederlands elftal won of verloor, hup Holland hup. Nu niet meer. Bij verlies van dat ‘Holland’ gaat figuurlijk gesproken de vlag uit en dan niet halfstok. Als men de onderdrukkende mechanismen gaat zien die een rol spelen in de culturele genocide op mijn volk en mijn taal, dan is men er beslist niet trots op ‘Nederlander’ te moeten zijn, integendeel.’

De voorman van de Nederlandse Volks-Unie (NVU) Constant Kusters zegt in een interview met de Kanttekening dat zijn partij samenwerkt met het Forum voor Democratie (FvD) van Tweede Kamerleden Thierry Baudet en Theo Hiddema.

De leider van de extreem-rechtse NVU wil open kaart spelen. ‘Er is samenwerking met het Forum voor Democratie’, zegt Kusters. Hij heeft bewijs geleverd aan de Kanttekening waaruit dat blijkt. Het gaat om screenshots van een bankbetaling door het FvD aan de NVU voor het huren van een zaal voor een FvD-verkiezingsbijeenkomst met Baudet en Hiddema en Facebook Messenger-gesprekken en mailverkeer daarover tussen het FvD en de NVU. ‘Dat was geen enkel probleem. Ook hebben we handtekeningen ingezameld voor die partij. Dus in feite werken we al samen. Waarom zij dat niet openlijk zeggen is aan hen.’ De FvD-verkiezingsbijeenkomst vond plaats op 10 maart in het café-restaurant De Halve Maen in Badhoevedorp, Amsterdam Nieuw-West.

Nadat de Kanttekening het FvD om een reactie hierop vroeg, ontkende Baudet op Twitter dat zijn partij samenwerkt met de NVU. Als reactie op de publicatie van dit artikel meldde het FvD in de nacht van 25 op 26 augustus in een verklaring op zijn website dat een ‘NVU-infiltrant’ die in maart 2017 aangeboden zou hebben om te helpen met het organiseren van de verkiezingsbijeenkomst in Badhoevedorp, is geroyeerd als lid van het FvD. ‘De mail- en appwisseling over deze bijeenkomst blijkt rechtstreeks in handen te zijn gespeeld van Constant Kusters van de NVU.’ Het geroyeerde lid verklaarde als reactie daarop aan de Kanttekening dat hij in beroep gaat. Hij zegt altijd open te zijn geweest tegenover het FvD over zijn NVU-lidmaatschap.

Screenshots van mailverkeer tussen het FvD en de NVU over het huren van de zaal: [blendlebutton]

Screenshots van Facebook Messenger-gesprekken tussen Baudet en de NVU over het huren van de zaal:

Screenshot van een bankbetaling van het FvD aan de NVU voor het huren van de zaal:

Eerder bezochten NVU-leden, onder wie Kusters, afgelopen februari een FvD-bijeenkomst met Baudet en Hiddema in Arnhem, waar het tijdschrift van de NVU, Wij Europa, verslag van deed.

Pagina’s uit de maart 2017-editie van Wij Europa:

Nazisme
Tevreden ziet Kusters toe hoe zijn jarenlang uitgedragen ideeën langzaam salonfähig worden in de Tweede Kamer. Het zingen van het Wilhelmus, een strenger asielbeleid, het komt allemaal voorbij in de formatiebesprekingen of is al beleid. Dat is niet van de ene op de andere dag gegaan.

Verrassend genoeg stonden vrij snel na de Tweede Wereldoorlog al weer extreem-rechtse clubs op in Nederland. De stichting Oud Politieke Delinquenten en de Nationale Europese Sociale Beweging werden echter rap verboden, omdat ze actief leden ging werven. Ze bestonden uit oud-leden van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) en de Waffen-SS. Eind jaren vijftig richtte de Brit Roger Pearson de zogenaamde Northern League op om ‘het culturele- en rassenerfgoed van de Noordse volkeren te behouden’. Het secretariaat van deze beweging was enige tijd gevestigd op het huisadres van de oud-NSB’er Jan Kruls.

In 1970 begon Kruls een eigen Nederlandse afdeling van de Northern League. Een jaar later organiseerde hij samen met Guus Looy enkele werkcongressen in het Krasnapolsky. Looy, een banketbakker uit Purmerend, richtte daarna in 1971 de NVU op. Roerige jaren volgden, met vechtpartijen en veroordelingen na racistische uitspraken van partijleden. In 1981, toen Hans Janmaat met zijn Centrum Democraten werd verkozen in de Tweede Kamer, gooide Joop Glimmerveen, op dat moment al een tijdje NVU-partijvoorzitter, het bijltje er bij neer. In de jaren daarop keerde hij nog eens terug om in 1987 definitief te vertrekken. De NVU leek op sterven na dood toen Constant Kusters en Eite Homan, onder hernieuwd voorzitterschap van Glimmerveen, de NVU nieuw leven inbliezen halverwege de jaren negentig. Sinds 2001 is de leiding in handen van Kusters.

Avant-garde
Wat kunnen we verwachten als zijn partij ooit zou gaan regeren? ‘Niets’, zegt Kusters (47) resoluut. ‘Wij zijn avant-garde en willen niet meeregeren. Mijn persoonlijke rol is dat ik de partijen in Den Haag prikkel en in die hoedanigheid blijf ik nodig.’ Kusters is verheugd dat zijn ideeën langzaam worden overgenomen door de reguliere partijen in Den Haag. ‘Dat plan om het Wilhelmus te zingen, dat nu besproken wordt bij de formatie, is een goed idee. Op die manier kweek je nationaal bewustzijn en dat is iets waar wij al jaren op hameren. Maar ook de wijze waarop Rutte een rem heeft gezet op de toestroom van vluchtelingen is natuurlijk een NVU-standpunt. Hoewel wij nog wel een stap verder willen. Wij zeggen ‘grenzen dicht, illegale criminelen terug naar het land van herkomst.’

Kusters en Hiddema
Kusters kent Hiddema naar eigen zeggen al sinds de tijd dat die laatste de weduwe van NSB’er Meinoud Rost van Tonningen verdedigde. Hiddema zei vorig jaar dat integratie wat hem betreft plaats vindt onder de lakens. Via gemixte relaties is dat een fluitje van een cent, denkt hij. ‘Ik heb meester Hiddema hoog zitten’, zegt Kusters. ‘Maar hij staat voor zijn eigen uitspraken, ik kijk er anders tegenaan. Integratiepolitiek is gelegaliseerde volkerenmoord. Je maakt een volk kapot. Kijk maar wat de blanken deden in Amerika en Australië. De oorspronkelijke bewoners wonen daar nu in reservaten. Ik weet niet waar we over honderd jaar staan, maar ik wil niet dat mijn nakomelingen in een reservaat moeten wonen.’

Crisis
Binnen de NVU heersen er zorgen over de beeldenstorm die momenteel in Amerika de kop opsteekt. ‘George Washington was ook een slavenhouder. Moet die dan ook verdwijnen?’ vraagt Kusters zich af. Partijgenoot Martin de Regt (54) is het met hem eens. ‘Het beeld van Kerwin Duinmeijer (de zwarte Duinmeijer werd neergestoken door skinhead Nico Bodemeijer in 1983, red.) mag dan ook wel weg, want die Duinmeijer had ook een bepaalde levensstijl’, vindt De Regt.

Richard Prein (47) is sinds kort kringleider van de NVU in Brabant. ‘Ik vond het belangrijk om me aan te sluiten bij de NVU omdat ik eerder bij de Gaullisten in Frankrijk actief was en even bij Sinn Fein in Ierland. Nu ik hier woon zocht ik een partij die daar op aansloot.’ In het dagelijks leven is hij kredietmanager. ‘Ik maak me grote zorgen om het gemak waarmee mensen schulden aangaan. Die kredietcultuur creëert armoede en dat is echt een probleem van deze tijd. Ik geloof dan ook, net als Martin, dat de situatie op enig moment onhoudbaar wordt, en we een nog grotere crisis krijgen. Want er is veel gebeurd sinds de laatste crisis, maar het systeem erachter is nog precies hetzelfde. Daar zal je de NVU nog vaker over gaan horen.’

Na een pauze van vijftien jaar is De Regt terug in extreem-rechtse hoek en zet zich in ‘om het hier ook na ons leefbaar te houden’. Na het overlijden van zijn vrouw zocht De Regt zijn oude maten weer op. Via social media had hij ze snel gevonden. ‘Het is nodig, want ik ben niet optimistisch over de toekomst, zeker op de korte termijn niet. Ik voorzie een crisis, de échte crisis: we zullen het ineenstorten van de politiek gaan zien, het bedrijfsleven en het systeem. Mensen pikken het niet meer. De politiek van pappen en nathouden werkt niet. Slachtpartijen en kleine burgeroorlogjes sluit ik zeker niet uit. Niet in Europa, niet in Nederland.’

Brede rechtse partij
Om dat te voorkomen en een maatschappij te bereiken die meer in lijn ligt met het gedachtegoed van de NVU ziet Kusters samenwerking als een oplossing. ‘Een brede rechtse partij met Thierry Baudet, Ronald Sørensen en Marco Pastors zou mooi zijn. Alleen Geert Wilders zit in de weg, maar ik hoor van bronnen dat Martin Bosma best dik is met het FvD. Dus wie weet stapt Wilders ooit op en komt die rechtse partij er.’

‘Mensen in mijn omgeving hadden waarschuwende woorden voor mij.’

Nederlandse mannen die een Thaise of Russische vrouw trouwen, vaak levert het gefronste wenkbrauwen op. Sommigen denken dat deze vrouwen vaak alleen uit zijn op geld of een verblijfsvergunning. Klopt dat? Eef Peerdeman en Roel van Duijn zijn getrouwd met ‘postorderbruiden’ en vertellen hun kant van het verhaal aan de Kanttekening.

‘Mensen in mijn omgeving vonden het niet erg dat ze Thai was, ze vonden het wel erg dat ik nog niet gescheiden was.’ Aan het woord is Eef Peerdeman. De 52-jarige Assendelfter viel altijd al op exotische vrouwen. Ze staan voor hem voor avontuur, tropische stranden en onbekende landen. Zijn ex-partner was van Javaans-Surinaamse komaf. ‘Bij specifiek Aziatische vrouwen bewonder ik hun zachte lijnen en houd ik van de verlegen, innemende glimlach.’

Toen hij zijn partner verliet ging hij reizen. ‘Ik had in een jaar zeker vijftien landen bezocht. Op een gegeven moment wilde ik een villa huren in Thailand, van waaruit ik door Zuidoost-Azië zou rondtrekken.’ In de zoektocht naar een woning op internet, stuitte hij regelmatig op banners, met advertenties over Thaise vrouwen die een partner zoeken. ‘Aanvankelijk negeerde ik ze, maar wat later klikte ik er toch op en kwam ik terecht bij een datingwebsite voor Thaise vrouwen.’ Hij viel als een blok voor Atsada. ‘Ik vond haar leuk, omdat ze uit de toon viel. Ze was niet zoals anderen overdreven opgemaakt en ze poseerde niet op haar foto.’ Toen hij haar aanschreef, zei de in Bangkok opgegroeide vrouw dat ze helemaal niet op zoek was naar een buitenlandse man. ‘Ze vertelde dat ze voor een familielid aan het experimenteren was met de website. Iets wat ik nog steeds niet geloof.’ Uiteindelijk gingen ze toch daten.‘Zwaar’, noemt Peerdeman de ‘verkeringstijd’ die aanbrak. ‘Je merkte een gebrek aan communicatie. Onze gesprekken waren altijd oppervlakkig en moeizaam door de taalbarrière.’ Het stel was ook zelden alleen. ‘Als we uitgingen, was haar familie er altijd bij.’ Verder droeg zijn vriendin ook de zorg voor een dochter die ze al had en een nichtje. ‘Elke dag moesten we hen van school afhalen. Dat beviel me niet.’ Binnen korte tijd raakte zijn vriendin ook zwanger. ‘Ik heb toen die gebeurtenis aangegrepen om naar Nederland te vertrekken en daar voorbereidingen voor de baby te treffen.’

Peerdeman is nu negen jaar getrouwd. ‘Het is een bewogen huwelijk. We halen beiden er niet uit wat we willen.’ Volgens eigen zeggen lopen ze constant tegen dingen aan. ‘We praten Engels en dat is niet onze moedertaal. Er zijn dus vaak misverstanden en daar komen ruzies van.’ Ook de cultuurverschillen komen om de hoek kijken. ‘Wij Nederlanders zijn georiënteerd op vrienden, terwijl de Thai een familiemens is. Ik leen geld aan vrienden, maar niet aan familie. Bij Atsada is dat omgekeerd.’ Hij kan zich ook niet vinden in de gebiedende wijs die in de Thaise taal gewoon is. ‘Doe dat’ klinkt voor mij als een bevel, ik prefereer ’wil je dat doen?’ De cultuurverschillen tekenen zich ook af bij de opvoeding van hun dochter. ‘Zij moet naar Thais gebruik blindelings luisteren naar haar ouders en hen met respect aanspreken.’

Politicus Roel van Duijn (74), onder andere bekend als de oprichter van de Provo- en Kabouter-beweging, is elf jaar gelukkig getrouwd met Marina, die hij op een Russische website was tegengekomen. ‘Ik wilde al een tijd de Russische taal leren. Ik heb me in het verleden bezig gehouden met ontwikkelingen op de Balkan. Ik had dus ook wel iets met Rusland.’ Verder herstelde hij ook van liefdesverdriet. ‘Ik vond dat er veel zorg aan deze website was besteed, dus besloot ik het er op te wagen. Het was een tweede poging. Bij een eerdere ontmoeting met een Russische, was de vonk niet overgeslagen. Ik vernam dat ze drie kinderen had. Ikzelf heb er twee. We maakten een afspraakje.’

Voordat ze in de echt verbonden werden, had Van Duijn ‘grondig onderzoek naar haar gedaan’. ‘Mensen in mijn omgeving hadden waarschuwende woorden voor mij. ‘Waar begin je aan?’, vroegen kennissen. ‘Die vrouwen doen het uit eigen winstbejag en daarna beëindigen ze de relatie.’ Het was een slecht idee. Maar ikzelf was me ook maar al te goed bewust van bedrog. Ik ben naar haar woonplaats Nizjni Novgorod geweest en heb daar ettelijke weken verbleven. Ik keek met wie ze omging, hoe haar karakter was.’ Van Duijn heeft een halfjaar met haar gedate en toen nam hij zijn zeventien jaar jongere ‘verloofde’ mee naar Nederland.

Hij vindt de cultuurverschillen tussen Nederland en het land van zijn vrouw wel meevallen. ‘Voor haar speelt familie een grotere rol dan voor mij, maar dat is het eigenlijk wel. Verder gaat het uitmuntend, zegt hij. ‘In de ochtend praten we Russisch en ’s middags Nederlands’, grapt hij. ‘Ik spreek Russisch en zij kan vloeiend, bijna accentloos Nederlands.’ Desgevraagd vertelt hij dat zijn vrouw Nederland leuk vindt. ‘Ze houdt van de vrijheid. Ze vindt het hier niet zo corrupt en zaken zijn goed geregeld. En ze fietst erg veel.’

Duizenden Turkse Nederlanders zijn deze zomer naar Turkije gegaan om te genieten van hun vakantie. Intussen durven veel Erdogan-critici een vakantie naar het land niet te wagen, omdat ze bang zijn bij aankomst gearresteerd te worden. Op vakantie gaan naar een Europees land is binnen deze groep een populair alternatief. De Kanttekening sprak enkele Turkse Nederlanders die deze zomer hun vakantie doorbrachten in Europa in plaats van Turkije.

Het is inmiddels twee jaar geleden dat de Amsterdamse horecaondernemer Mustafa voor het laatst in Turkije was en zijn familieleden daar heeft gezien. Voor de mislukte coup in juli vorig jaar ging hij soms wel vijf keer per jaar naar Turkije: een keer in de zomer voor familiebezoek en meerdere keren door het jaar heen voor zaken. Voor hem is dat nu verleden tijd. ‘Ik heb mij via social media heel vaak uitgesproken tegen het Turkse regime en sta onder de Nederlandse aanhangers van de president bekend als een landverrader. Het zou geen verrassing zijn als ik opgepakt zou worden in Turkije, omdat iemand me heeft verklikt.’ Daarom heeft hij met zijn gezin besloten dit jaar een andere vakantiebestemming uit te kiezen.

De angst om als Nederlander je zomervakantie in een Turkse gevangenis door te brengen bleek de afgelopen weken niet helemaal ongegrond. Eerst werd eind juli een Turkse Nederlander, die zegt sympathie te hebben voor de grootste oppositiepartij CHP (Republikeinse Volkspartij), op het vliegveld van Istanbul opgepakt, omdat hij president Recep Tayyip Erdogan onder meer dictator en dief had genoemd op social media. Hoewel hij na een dag weer werd vrijgelaten mag hij het land niet uit. Later kreeg ook een Almeloër de schrik van zijn leven. Ook deze criticus van Erdogan, die door de politie werd aangehouden in de stad Kayseri in Centraal-Anatolië, mag het land niet verlaten. Aan beide mannen werd gevraagd of ze ‘terroristen’ zijn van de Hizmet-beweging, die door Erdogan wordt beschouwd als een terreurorganisatie.

Nu Turkije was uitgesloten, ging Mustafa naar het Zwarte Woud, in het zuidwesten van Duitsland. ‘Het is én dichtbij én een prachtig gebied waar je lekker kan uitrusten. Maar onder normale omstandigheden hadden we het gebied nooit bezocht’, geeft hij toe. Vakantie naar Turkije was voor hem toch anders en nooit alleen maar vakantie. ‘Een deel van de belangrijkste mensen in mijn leven wonen in Turkije. Mijn nichtjes en neefjes zullen mij na een tijd niet meer herkennen, vrees ik.’ Mustafa heeft gelukkig ook familie in Duitsland. ‘Onderweg naar onze vakantiebestemming heb ik ze in Keulen, Frankfurt en Stuttgart bezocht. Op deze manier krijg ik toch een beetje het vakantiegevoel wat ik altijd in Turkije kreeg.’

Terwijl sommige Turkse Nederlanders Turkije vermijden, kennen anderen weer een erg lange en gedwongen verblijf in Turkije, nu ze het land niet mogen verlaten. Volgens Minister Bert Koenders van Buitenlandse Zaken is zijn ministerie bekend met ongeveer tien personen die zich thans in Turkije bevinden en zich bij het ministerie hebben gemeld vanwege een uitreisverbod. ‘Nederland is hier extra alert, actief en kritisch op en heeft reeds geruime tijd contact met de Turkse autoriteiten over Nederlanders met uitreisverboden’, zegt Koenders in een recente beantwoording van gestelde Kamervragen over het onderwerp. Hij benadrukt dat het reisadvies voor Turkije geruime tijd een waarschuwing kent voor vervolging door de Turkse autoriteiten voor belediging van het staatshoofd en activiteiten gerelateerd aan groepen die beschouwd worden als terroristische organisaties.

Voor de Nijmeegse student Nur betekende de zomervakantie een gezellige en lange autoreis naar Turkije die ze met meerdere families maakten. Met haar ouders, die openlijk kritisch zijn op Erdogan, maakte ze voor het laatst in 2014 een reis naar het land. Sindsdien vermijden ze Turkije als vakantieland en hebben ze dit jaar een vakantiehuis gehuurd in de Tsjechische regio Zuid-Bohemen, waar ze met twee auto’s naar toe zijn gereden. ‘Onderweg kreeg ik een déjà vu; hoe we de auto’s hadden volgepropt met bagage en snacks, hoe we onderweg stopten om Turkse thee te zetten, hoe we bij een tankstation uitgebreid gingen picknicken en zelfs hoe mijn vader steeds naar zijn heuptasje greep om te kijken of hij alles nog bij zich had. We kregen allemaal het gevoel dat we onderweg naar Turkije waren en dat was volgens mij ook een beetje de bedoeling.’ Ze zegt Turkije niet heel erg te missen en is ze zelfs stiekem blij dat er nu meer verscheidenheid is in hun vakantiebestemmingen, maar vertelt dat haar ouders, die allebei in Turkije zijn geboren, heimwee hebben naar het land. ‘Het viel me op dat ze alles in Tsjechië met Turkije vergeleken. Het meertje, het bos en zelfs het brood leek volgens mijn ouders op dat van Turkije. Ik zie dat ze het heel lastig vinden om niet in Turkije te zijn tijdens de zomer.’

Hoewel de ouders van Schiedammer Selma in Turkije wonen en ze al drie jaar niet naar het land is geweest, kocht ze uit angst om opgepakt te worden tijdens de zomervakantie een ticket naar Spanje in plaats van naar Turkije. ‘Het doet pijn om te weten dat ik mijn ouders niet kan zien. Het voelt toch een beetje als gevangenschap als je niet vrij kan reizen’, zegt zij. Vroeger, toen ze nog zonder problemen Turkije binnenkwam, stond vast waar ze de zomervakantie zou doorbrengen. Nu heeft ze met haar man een lijst gemaakt van landen die ze willen bezoeken. ‘Spanje en dan vooral Andalucia stond hoog in ons lijstje. Als je kijkt naar het klimaat, de natuur, maar ook de mensen, dan zie je weinig verschil met Turkije, vind ik. Het is een prachtig land waar ook cultureel gezien veel sporen van moslims zijn. De twee weken in Spanje waren onvergetelijk, maar ook erg vermoeiend. We waren steeds onderweg, van de ene plek naar de andere. In Turkije zaten we toch meestal thuis bij familie en was het altijd een veel minder actieve vakantie.’

Ook Esra en haar man, beiden Rotterdammers die voor het laatst in 2015 in Turkije waren, gingen tijdens de zomervakantie naar Spanje, maar brachten ook een paar dagen door in Portugal. ‘Spanje hadden we eerder gezien, het was onze eerste keer in Portugal. Hoewel het een prachtig land is, blijf je toch in je hoofd met het idee dat een vakantie in Turkije veel leuker had kunnen zijn.’ Vooral het feit dat ze haar familieleden niet kan zien vindt Esra ‘vervelend en oneerlijk’. ‘Niemand zou het recht mogen hebben ons dit aan te doen. We zijn niet welkom in het land waar onze ouders vandaan komen, terwijl we niets hebben misdaan.’

Cumali uit Rotterdam heeft tijdens de zomervakantie een rondreis door Europa gemaakt met zijn gezin. Vooral in Frankrijk hebben ze veel tijd doorgebracht. ‘Het is lekker dichtbij, maar ook bijzonder mooi’, vertelt Cumali. Dat hij niet naar Turkije kon gaan, vindt hij wel heel erg. ‘Sinds jongs af aan betekent Turkije voor mij vakantie vieren en je familie en vrienden zien. Het is alsof je elke vakantie naar de camping ging en nu ineens niet meer mag.’ Hij vindt dat zijn veiligheid niet is gegarandeerd in Turkije. ‘Bovendien wil je genieten van de vakantie en de toestanden zijn niet echt om vrolijk van te worden. Beperkt worden in mijn vrijheid, angst ervaren en vooral mijne familie niet kunnen zien heeft veel impact op mij. Dat geeft mij veel verdriet.’

Geuzenveld is de Amsterdamse wijk waar Abdelhak Nouri opgroeide. Het is een wijk met veel problemen, maar tegelijkertijd is er ook veel positieve energie, zo bleek uit het samenkomen bij het huis van Nouri vlak na zijn ongeluk. Onze verslaggever Freek de Swart bezocht de wijk en sprak bekenden van Nouri.

Ajax-speler Appie Nouri liep vorige maand ernstig hersenletsel op tijdens een oefenpot tegen Werder Bremen. Het drama liet zowel binnen als buiten Amsterdam een grote indruk achter. Toch heeft de tragische zwanenzang van het jonge voetbaltalent één piepklein lichtpuntje opgeleverd: het massale eerbetoon voor het ouderlijk huis van Nouri in Geuzenveld vlak na het ongeluk. Daardoor kwam de wijk eens een keer niet in het nieuws vanwege criminaliteit of overlast, maar dankzij de liefde voor één van hun bewoners.

Geuzenveld is net als de rest van de westelijke tuinsteden arm, relatief jong en multicultureel. In de wijk wonen zo’n zeventienduizend mensen van wie bijna zestig procent een niet-westerse achtergrond heeft. Die verhouding is ook goed zichtbaar bij het kleine winkelcentrum rondom het Lambertus Zijlplein. De bankjes worden daar vooral bezet door jonge moeders met hoofddoeken en kinderwagens. Op het plein zelf rennen hun iets oudere kinderen achter de duiven en elkaar aan. Het plein kent een Turks restaurant, viswinkel, drogisterij en een paar snackbars. Ook de bloemenwinkel van Marcel Rossenaar is gevestigd aan het plein. Rossenaar ontpopt zichzelf al snel als een echte Amsterdamse ondernemer. Dat wil zeggen: nonchalant, stoïcijns en zeikend op alles en iedereen. Rossenaar zegt de zaak in 2002 te hebben gekocht. Hij gokte er toen op dat Geuzenveld een nieuwe yuppenbuurt zou worden. ‘De plannen van de gemeente waren heel groot. Amsterdam-West moest het schoolvoorbeeld worden van stadsvernieuwing.’ Van de nieuwbouwplannen kwam volgens de bloemist weinig terecht of werd halfbakken uitgevoerd.

Tijdens een kleine rondleiding rond zijn winkel wijst hij naar een rode naoorlogse flat schuin tegenover het plein. ‘Die had vijftien jaar geleden al plat moeten wezen.’ Het enige wat volgens Rossenaar wel is verdwenen richting Flevoland, is de oorspronkelijke bevolking. Aan de achterzijde van de bloemenwinkel laat Rossenaar nog zes andere flats zien die zijn ontworpen door architect Willem Dudok. Daarvan heeft de gemeente de ene helft wel en de andere helft niet gerenoveerd. ‘De gemeente levert halfbakken werk af, zeg maar gerust wanbeleid’, vindt de ondernemer. Ook het gebouw waarin de bloemenwinkel zelf zit, is ontworpen door de beroemde architect, al vindt Rossenaar het niet zijn beste werk. ‘Hij heeft deze ontworpen met een fles op.’ Rossenaar vertelt dat hij bedrijfstechnisch gezien gisteren al had moeten stoppen met de zaak. Het ondernemingsplan was namelijk enigszins ingesteld op de stadsvernieuwing. De huidige bewoners kopen volgens hem minder fanatiek bloemen. ‘Dat je het in het begin moet hebben van twee Ali’s en een Babba is alla, maar het ligt hier al sinds 2002 stil.’ Toch is niet alles kommer en kwel in de bloemenwinkel van Rossenaar. Zo verkocht hij laatst op één dag nog vijfhonderd euro aan rouwwerk. Ook het coma van Nouri leverde de ondernemer extra omzet op. ‘Dat ging om veel kinderen met één roos. Iedereen in de wijk was er emotioneel mee bezig.’

Een paar straten verderop ligt het voetbalpleintje dat sinds kort het A. Nouri Plein heet. Aan de hekken hangen nog steeds een aantal spandoeken met daarop steunbetuigingen van supporters. Appie wordt hier gekoesterd als een voorbeeld van hoe het ook kan. Hij is niet de eerste voetballer waarna het trapveldje aan de Michel de Klerkhof is vernoemd. Eerder droeg het plein de naam van Nigel de Jong, een andere profvoetballer uit de omgeving. Even later stapt Maryam Bassaid in voetbaltenue het lege voetbalveldje op. Ook zij woont in de buurt en herinnert Nouri als een jongen die vaak de kinderen uit de wijk wist te vermaken en te inspireren. ‘Sommige spelers spelen goed, maar zijn geen voorbeeld voor de buurt. Appie is dit pleintje nooit vergeten.’ Bassaid was er ook bij tijdens het eerbetoon op het pleintje en voor het huis van de voetballer. Honderden mensen kwamen toen bijeen, inclusief de spelers van Ajax. ‘Het was lekker druk en leuk. Heel mooi dat iedereen bij elkaar kwam.’ Daarna begint Bassaid met het schieten op de goal. De beste traptechniek leer je immers spelenderwijs. Wellicht dat er ooit een pleintje naar haar vernoemd wordt in de buurt, want Bassaid speelt zelf ook voetbal bij SC Buitenveldert.

Bij Sportpark Eendracht, het aangrenzende sportveld bij Geuzenveld, is het vanwege de zomerstop geen voetbal maar cricket wat de klok slaat. Op het veld zijn veel Indische gezichten te zien tijdens de wedstrijd Qui Vive tegen Ajax. Alsof de spelregels van cricket zelf al niet verwarrend genoeg zijn komt het team van Ajax uit Leiden en is Qui Vive de Amsterdamse thuisploeg. Voor sportclubs zonder eigen honk, zoals Qui Vive, is er op sportpark Eendracht een algemene kantine. Die is gevestigd in een soort uitkijktoren, met een mooi overzicht over alle velden. Daar legt de kantinejuffrouw de verschillende etnische achtergronden uit van de verschillende voetbalteams. Het rode clubhuis is van SV Parkstad, waar vooral veel Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders komen. De Marokkaanse Nederlanders komen vooral bij het blauwe gebouw van SV Nieuw West. SC Eendracht ‘82 is de club van de Turkse Nederlanders en de autochtonen zitten vooral bij ASV De Germaan. Het onlangs opgerichte Atletico Club Amsterdam is volgens haar één van de weinig teams die wel spelers trekt uit alle bevolkingsgroepen. ‘Mensen gaan toch liever om met dezelfde cultuur.’

Even later blijkt dat niet alle clubs zich iets aantrekken van de zomerstrop. Basisspeler Dennis alias ‘Anta’ van SV Parkstad legt uit dat zijn team ook in de zomer minstens een keer per week een oefenpotje speelt. Hitte of geen hitte. Ook Anta blijkt Nouri persoonlijk te kennen. ‘Hij kwam hier vaak langs met een goede entourage. Ik heb respect voor hem.’ Volgens Anta komt de segregatie van de clubs om hem heen vooral door religie. ‘Hier is het geloof, daar weer niet, haram en halal’, zegt hij lachend. Bij Parkstad lusten ze volgens Anta bijvoorbeeld wel een biertje na de wedstrijd. Tegelijkertijd vindt hij zijn eigen team behoorlijk multicultureel. Op het veld achter hem staat inderdaad een gemêleerd en gekleurd elftal van witte, zwarte en Aziatische voetballers. Al kunnen dat natuurlijk net zo goed allemaal Surinaamse Nederlanders zijn. Wellicht zit daarin nog wel de grootste les. Anta geeft aan dat hij verder moet. Het eerste fluitsignaal van de dag heeft geklonken.