De Amsterdamse burgemeester heeft in een toespraak scherpe kritiek geuit op het ‘genocidale’ lot van de Palestijnen in Gaza. Ze wil dat het kabinet zich krachtiger uitspreekt en Israël tot de orde roept. ‘Niet voor niets spreekt de directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) van genocidaal geweld’, zegt ze. Ze verwijst daarbij ook naar Israëlische professoren en andere partijen die van genocide spreken.
‘De verwoesting van Gaza moet stoppen, de uithongering moet stoppen, de moord op de Palestijnen moet stoppen’, zei Halsema woensdag in de gemeenteraad.
De burgemeester roept het kabinet op om woorden om te zetten in daden, in reactie op ‘de streep in het zand’ die minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) vorige week trok tegenover Israël.
Het is ongebruikelijk dat een lokale bestuurder zich uitlaat over het buitenlandse beleid, maar Halsema verwijst naar de internationale status van Amsterdam om haar uitspraken te rechtvaardigen. Zo veroordeelde ze eerder ook de arrestatie van de Turkse burgemeester Ekrem Imamoglu van Istanbul.
Daarnaast noemt ze de pijn die Palestijnse Amsterdammers dagelijks ervaren als belangrijke reden om zich uit te spreken. ‘Ze rouwen om verloren dierbaren en liggen wakker van zorgen over hun familie en hun land.’ Volgens Halsema heeft de gemeente een ‘zorgplicht’ richting haar eigen inwoners.
Ze verbindt het lot van de Gazanen ook aan bredere kwesties als discriminatie en dubbele standaarden. ‘Veel Amsterdammers hebben het gevoel dat onze regering opkomt voor de mensenrechten van de één, maar niet voor die van de ander. Bij mensenrechten kunnen geen dubbele standaarden bestaan.’
Ben Cohen, medeoprichter van Ben & Jerry’s, is gearresteerd nadat hij een hoorzitting van de Amerikaanse Senaat verstoorde. Hij en zes anderen wilden protesteren tegen het Amerikaanse wegkijken van wat er in Gaza gebeurt.
De zeven demonstranten uitten gisteren hun ongenoegen tijdens een zitting waarin de Amerikaanse minister van Volksgezondheid, Robert F. Kennedy Jr., de reorganisatie van de federale gezondheidsdiensten verdedigde.
‘Het Congres doodt arme kinderen in Gaza door bommen te kopen, en betaalt daarvoor door kinderen van Medicaid in de VS af te halen’, zei Cohen terwijl hij door de politie werd afgevoerd, aldus Al Jazeera.
Op het verstoren van een hoorzitting in de Senaat staan zware straffen. Cohen riskeert mogelijk 90 dagen gevangenisstraf, een boete van 500 dollar, of beide.
Ben & Jerry’s is al sinds het begin van het geweld in Gaza kritisch over Israël en de rol van de VS. In 2021 stopte het bedrijf met de verkoop in de Westelijke Jordaanoever, uit protest tegen de illegale bezetting van het gebied. Toen Unilever het ijsmerk vervolgens toch in het gebied liet verkopen, klaagde Ben & Jerry’s het moederbedrijf aan.
In een recent interview uitte Cohen kritiek op het feit dat de VS de grootste wapenexporteur ter wereld is, het grootste leger ter wereld heeft en de slachting van mensen in Gaza steunt, aldus Al Jazeera.
Vanaf vandaag heeft Nederland een migratiemuseum. Fenix, gevestigd in de San Franciscoloods in Rotterdam Zuid, toont dat migratie van alle tijden is en iedereen migrant kan zijn. ‘Ieder mens is een gelukzoeker.’
Katendrecht, het schiereiland tussen de Rijnhaven en de Maashaven waar het nieuwe museum gevestigd is, ademt migratie. Vanaf hier vertrokken sinds 1872 talloze mensen met de boot naar Amerika, op weg naar een beter leven. Hotel New York, dat pal tegenover het museum ligt, herinnert aan de vroegere functie van deze plek. De Franciscoloods diende als opslagplaats van de eigendommen die de landverhuizers achterlieten.
Maar dezelfde kades waren ook een aankomstpunt. Bijna een eeuw later kwamen hier de Chinese zeelieden aan wal, gevolgd door Kaapverdiërs, Surinamers en Grieken. Inmiddels wonen er meer dan 170 nationaliteiten in Rotterdam. ‘Dat hier nog geen migratiemuseum stond, is eigenlijk gek’, zegt de kersverse directeur.
Uitzicht vanuit Fenix op Hotel New York
Er zijn rond de dertig migratiemusea in de wereld, zoals bijvoorbeeld in New York, op de plek waar ook Nederlandse migranten aankwamen. Maar wat het museum in Rotterdam onderscheidt, is de nadruk op kunst. Geen overvloed aan informatie, maar kunstwerken vertellen het verhaal, want die raken mensen, was het idee van initiatiefnemer Wim Pijbes.
Neem bijvoorbeeld het hek, dat bij elke dreun waarmee het dichtvalt verder afbrokkelt. De maker Shilpa Gupta wil laten zien wat een gesloten grens betekent voor wie tegengehouden wordt: een meedogenloze klap. Maar elke muur zal uiteindelijk bezwijken, staat erbij. Of de van stofgemaakte bus uit New York van Red Grooms, waarin mensen van over de hele wereld op weg zijn naar hun volgende bestemming. ‘Dit is een van mijn favoriete werken, omdat het zo’n herkenbaar beeld is. Dit beeld zie je ook in de metro in Rotterdam’, zegt Kremer.
The Bus van Red Grooms in migratiemuseum Fenix
Migratie moet niet gevierd, maar beleefd worden
De huidige tentoonstelling Alle Richtingen heeft vijf thema’s: migratie, identiteit, geluk, grens, vlucht en thuis. De curatoren gingen over de hele wereld op zoek naar kunstenaars die al werken hadden gemaakt, of wilden maken, over migratie. Daarbij worden ook de nare verhalen niet geschuwd. ‘Aan de ene kant laten we zien dat migratie heel veel moois kan opleveren. Mensen migreren voor de liefde, een nieuwe baan of voor avontuur. Maar er zijn ook andere kanten aan het verhaal. Er zijn ook mensen die een trauma hebben opgelopen. Ik zou dan ook niet willen zeggen dat we migratie moeten vieren. Wel dat migratie beleefd moet worden.’
Een VN-tent voor een familie, waterproof
Op de begane grond is de fototentoonstelling The Family of Migrants. Hier komen de beelden van overvolle boten en tranen bij het afscheid hard binnen. Deze tentoonstelling vertelt het verhaal van migratie vanaf vertrek tot aankomst, zegt curator Hanneke Mantel. ‘Wat me vooral erg raakt is dat de emoties die hierbij beleefd worden universeel zijn. Zo hangt er een foto van een afscheid tussen twee Chinese mensen, en daarnaast een soortgelijk afscheid tussen twee Turkse mensen. De emotie is hetzelfde.
Twee foto’s van afscheid tussen mensen
‘Waar we voor wilden waken, is dat er vooral stereotype beelden van migranten zouden hangen. Een vaak gezien beeld is dat van mensen die op een trein springen, het liefst van onder genomen en in het zwart wit. Dit soort beelden laten we wel zien, maar in combinatie met nieuwe perspectieven. Neem bijvoorbeeld de bekende foto van het meisje uit Afghanistan. Naast haar hangen andere foto’s van vrouwen. Ze hoeft het verhaal niet alleen te vertellen.’
De Afghaanse vrouw hoeft het verhaal niet alleen te vertellen
Ook op de begane grond is de vaste collectie Kofferdoolhof; een wirwar van 2000 koffers van reizigers over de hele wereld. De oudste koffer dateert uit 1898, de nieuwste koffer is onlangs nog gebruikt. De curatoren reisden de hele wereld af op zoek naar deze koffers, en naar de verhalen die erbij horen. Abdelkader Benali, als conservator betrokken bij Fenix, schreef er een boek over: Kofferverhalen.
‘Kom, ik laat je de koffer zien van Abderrahim Chawki’, vertelt hij enthousiast tijdens de opening voor de pers. ‘Een man uit Marokko die naar Nederland kwam omdat hij geïnspireerd was door Jimmy Hendriks. Uiteindelijk werd hij kunstenaar.’ De koffer verraadt dat het hier niet gaat om een recente reis. Het bruine metalen object lijkt meer op een kistje, maar zit vol met verhalen. Wie nieuwsgierig wordt, kan met een modern apparaat de barcode scannen en de stem van Chawki zit opeens in je oren. Hij vertelt hoe zijn vader eigenlijk geen toestemming gaf voor de reis. Toch leende hij hem zijn koffer. ‘Dit verhaal laat zien dat niet alle Marokkaanse migranten gastarbeiders waren die in fabrieken werkten’, zegt Benali.
Kofferdoolhof
Mensen zullen altijd blijven bewegen
Marokkanen naar Nederland. Indiërs naar Afrika. Het brein achter de Lonely Planet in Zuidoost Azië en Nederlanders die emigreerden naar de Nieuwe Wereld. Ze komen allemaal aan bod in de tentoonstellingen. ‘Ieder mens is een gelukszoeker. Maar niet iedereen krijgt dezelfde kansen’, vertelt een bordje. Wat het migratiemuseum vooral wil laten zien, is dat migratie universeel en van alle tijden is, vertelt Kremer. ‘Zolang mensen op deze wereld leven, zullen ze blijven bewegen. Het is onderdeel van wie we zijn.’
Migratie-onderzoeker Hein de Haas hamert er al jaren op. De indruk die is ontstaan dat er meer migranten zijn dan ooit, klopt niet als je in ogenschouw neemt dat ook wij decennialang naar andere delen van de wereld verhuisden, schrijft hij in zijn boek Hoe migratie echt werkt. ‘Je ziet dat het in de politiek en in de kranten heel veel over de cijfers gaat. Wat we vaak vergeten, is dat het over mensen gaat. Dit gaat over jou en mij, in iedere familie schuilt wel een migratieverhaal. Dit is dan ook een reden om juist nu een migratiemuseum te openen’, zegt de directeur Anne Kremer.
Tentoonstelling Alle Richtingen
Toen architect Ma Yansong naar de loods kwam om aan te voelen welk verhaal het gebouw moest vertellen, wist hij dat ook al snel. ‘Het moest gaan over beweging’, vertelt hij. Daarom ontwierp hij De Tornado, de zilveren wokkel die vanaf het midden van het museum de lucht in prijkt. Een iconisch staaltje architectuur, dat je kunt zien schitteren vanaf de metro naar Rotterdam Zuid. In het gebouw zelf vervult het de functie van een trap. ‘Twee trappen om precies te zijn. Als je erop naar boven loopt, raakt je misschien het overzicht kwijt, ontmoet je andere mensen en zie je jezelf in de reflectie. Het symboliseert de reis die migranten maken’, zegt de architect uit China.
Het museum hoopt mensen uit alle lagen van de samenleving en overal ter wereld aan te trekken. Vanmiddag wordt het officieel geopend door Koningin Máxima, zelf een migrant in Nederland. Het museum is de hele dag gratis te bezoeken. Vanaf morgen kunnen bezoekers met een ticket terecht.
Honderd jaar na zijn geboorte is Malcolm X nog steeds relevant. Volgens wetenschapper Nawal Mustafa stond de Amerikaanse activist voor radicale liefde, waarheid en solidariteit.
Op 15 mei organiseert het Moslimarchief in samenwerking met The Black Archives een evenement over de intellectuele en geestelijke erfenis van Malcolm X (1925-1965).
Een van de drijvende krachten achter deze bijeenkomst is Nawal Mustafa – universitair docent Black Studies aan de Universiteit van Amsterdam, jurist en gepassioneerd denker over zwarte radicale tradities. Ze gaat in op het belang van Malcolm X, de verschillende transformaties die hij doormaakte, en waarom zijn gedachtegoed juist nu opnieuw de aandacht verdient.
Wat was jouw eerste kennismaking met Malcolm X?
‘Ik raakte gefascineerd door zijn gedachtegoed tijdens mijn studententijd. Hij wordt of als een strijdbare zwarte held neergezet, of als een vrome moslim. Maar ik zie hem ook als een belangrijke activist en denker die vanuit zijn ervaringen theoretiseerde. Hij heeft een geestelijk pad afgelegd dat zelden wordt uitgediept. Veel mensen kennen de foto van hem met het geweer achter het raam, maar niet de brieven die hij schreef na zijn bedevaart naar Mekka. Zijn ontwikkeling is zó boeiend en actueel.’
Waarin inspireert hij jou persoonlijk?
‘In zijn activisme, maar ook in zijn rusteloze zoektocht naar waarheid. Hij was iemand die zich niet neerlegde bij de omstandigheden waarin hij leefde. Al op jonge leeftijd sprak hij zich uit tegen onrecht. Dat kreeg hij mee van huis uit. Zijn vader was een aanhanger van Marcus Garvey, die streed voor een eigen staat voor zwarte mensen, vanuit een christelijke, maar ook separatisme-gedachte, net als later de Nation of Islam. Het idee van waardigheid, van je recht om te bestaan met trots, zat er bij Malcolm al vroeg in. Hij leerde thuis terug te praten tegen een samenleving die hem onderdrukte.’
Hoe belangrijk was de Nation of Islam voor hem?
‘Het gaf hem richting. Hij was superintelligent, maar ook een rusteloze ziel. Als jonge man raakte hij op het criminele pad. In de gevangenis vond hij rust en structuur, en las hij enorm veel. Hij was altijd aan het lezen, ook na zijn vrijlating. De Nation of Islam gaf hem een identiteit, een missie. Maar het was niet het begin van zijn waardigheidsbesef – dat zat al eerder in hem, via zijn vader en opvoeding.’
Nawal Mustafa
Je zegt dat hij vaak op één manier wordt neergezet – kun je dat toelichten?
‘Ja, er bestaan eigenlijk twee dominante versies van Malcolm X. De ene is de radicale zwarte held. Krachtig, confronterend, vaak in contrast gezet met Martin Luther King die vredelievender zou zijn. De andere is de moslimfiguur waar vooral binnen de islamitische gemeenschap trots op wordt gevoeld. Maar allebei die versies zijn te beperkt. Ze doen geen recht aan zijn complexiteit en zijn groei. Hij was veel meer dan een icoon of symbool.’
Wat wordt er dan vaak over het hoofd gezien?
‘Zijn intellectuele ontwikkeling. Zijn spirituele reis. Zijn vermogen om zijn ideeën bij te stellen, zonder zijn kernprincipes te verloochenen. Mensen vergeten dat Malcolm X ongelooflijk belezen was. In de gevangenis verslond hij boeken. Later nam hij altijd tijd om te lezen, te reflecteren en te onderwijzen. Hij sprak vanuit een diepe waardigheid. Eerst gericht op de zwarte gemeenschap in de Verenigde Staten, maar al snel breder – over dekolonisatie in Afrika en Azië, over internationale solidariteit. Dat mondiale bewustzijn had hij al vóór hij in 1964 op hadj ging naar Mekka.’
Zijn reis naar Mekka – waarom was die zo belangrijk?
‘Malcolm X had al geruime tijd zijn twijfels over de Nation of Islam, vanwege de handel en wandel van leider Elijah Muhammad. Zijn oudere halfzus Ella Little-Collins, met wie Macolm een hele goede band had, had zich in 1959 bekeerd tot de soennitische islam. Zij gaf hem geld, zodat hij naar Mekka kon op bedevaart. Dat werd zijn een keerpunt. Hij ontmoette daar moslims van alle kleuren, ook witte mensen. Ze geloofden allemaal in één God. Hij leerde een andere islam kennen dan die van de Nation of Islam. Malcolm X geloofde niet langer dat witte mensen duivels waren. In de Saoedische havenstad Jeddah schreef hij een indrukwekkende brief over de geest van ware broederschap die hij daar had ervaren. Die ervaring maakte hem milder in zijn toon, ook richting witte Amerikanen. Maar zijn strijd voor rechtvaardigheid bleef onveranderd.’
‘Hij zag islam als een antwoord op racisme, als een bron van universele broederschap’
Dus hij veranderde, maar zijn doelen bleven hetzelfde?
‘Precies. In een speech in 1964 zei hij dat zijn beleid misschien verandert, maar zijn doelen nooit: totale rechtvaardigheid en waardigheid voor iedereen. Dát is wat hem drijft. Zijn reis naar Mekka had Malcolm X milder gemaakt, ook richting mensen als Martin Luther King. Hij bleef tegen kolonialisme, slavernij en kapitalisme, maar zag witte mensen niet langer als de ultieme vijand. Hij richtte Muslim Mosque Inc. en de Organization of Afro-American Unity op, wilde internationale solidariteit en dacht na over hoe racisme en kolonialisme als systemen van onderdrukking wereldwijd aangepakt kon worden. Hij sprak op conferenties in Ghana, Nigeria en Egypte en ontmoette belangrijke leiders uit Afrika, waaronder Kwame Nkrumah en Gamal Abdel Nasser.’
Waarom is het belangrijk om juist nu opnieuw naar Malcolm X te kijken?
‘We leven in een tijd van wereldwijde protesten – tegen racisme, tegen kolonialisme, tegen de genocide in Palestina. Er worden veel quotes gedeeld van intellectuele schrijvers als James Baldwin of Frantz Fanon, maar Malcolm X ontbreekt vaak. Dat is opvallend, zeker omdat hij zelf die internationale verbanden legde. Hij sprak over Palestina, over Afrika, over de VN. Hij probeerde de VS zelfs voor de Verenigde Naties te dagen wegens racisme tegen de zwarte bevolking en mensenrechtenschendingen. Hij was zijn tijd ver vooruit.’
En zijn islamitische identiteit? Wordt die voldoende erkend?
‘Nee, die verdwijnt vaak naar de achtergrond. Terwijl die juist centraal stond in zijn leven. Hij vond in de islam een bron van waardigheid, van vrede – denk aan zijn groet salaam aleikoum, die hij bewust gebruikte en uitlegde. Hij zag islam als een antwoord op racisme, als een bron van universele broederschap. Dat moeten we niet wegpoetsen. Malcolm X was niet alleen een activist, maar ook een moslim – diep gelovig, reflectief, principieel.’
Wat kunnen jonge activisten vandaag van hem leren?
‘Dat waardigheid niet begint met het bekritiseren van systemen, maar met jezelf. Dat je kritisch moet blijven, ook op je eigen beweging. Dat verandering soms betekent dat je jezelf opnieuw moet uitvinden. En dat je altijd moet zoeken naar verbinding en solidariteit – zonder je idealen op te geven. Malcolm X stond voor radicale liefde, voor waarheid, voor solidariteit. Dat maakt hem actueler dan ooit.’
Malcolm X werd geboren op 19 mei 1925, het symposium vindt plaats op 15 mei, tijdens de Nakba-herdenking. Is dat een bewuste keuze?
‘Ja. Want de Palestijnen, die nu al 77 jaar lijden onder de Israëlische apartheid, willen ook waardigheid. En ook zij vinden die waardigheid in hun geloof.’
Martin Luther King en Malcolm X ontmoeten elkaar bij een persconferentie. Ze waren allebei naar de Senaat gekomen om het debat over de Civil Rights Act bij te wonen, op 26 maart 1964. Foto: Marion S. Trikosko, Library of Congress
Wie was Malcolm X?
‘Malcolm X (19 mei 1925 – 21 februari 1965), geboren als Malcolm Little, was een invloedrijke Afro-Amerikaanse mensenrechtenactivist en boegbeeld van het zwarte bewustzijn in de Verenigde Staten. Zijn jeugd werd getekend door racisme en geweld: zijn vader, een predikant en aanhanger van Marcus Garvey’s zwarte nationalisme, kwam op gewelddadige wijze om het leven. Zijn moeder belandde in een inrichting, en Malcolm raakte al jong op het criminele pad.’
‘In de gevangenis sloot hij zich aan bij de Nation of Islam, een religieuze beweging die zwarte Amerikanen opriep tot morele zuivering, economische onafhankelijkheid en afscheiding van de witte samenleving. Hij verwierp zijn ‘slavennaam’ Little en werd bekend als Malcolm X. Met zijn vlijmscherpe retoriek, intellect en charisma groeide hij tot de bekendste woordvoerder van de beweging.
‘Zijn jeugd werd getekend door racisme en geweld’
Door interne spanningen – onder meer over de hypocrisie van leider Elijah Muhammad – brak Malcolm in 1964 met de Nation of Islam. Kort daarna reisde hij naar Mekka en voltooide de islamitische bedevaart. De ontmoeting met moslims van allerlei huidskleuren bracht een kentering teweeg in zijn denken. Hij bekeerde zich tot het soennitische islam en nam de naam el-Hajj Malik el-Shabazz aan. Vanaf dat moment pleitte hij voor wereldwijde solidariteit tegen racisme, kolonialisme en kapitalisme.
Op 21 februari 1965 werd hij tijdens een lezing in New York vermoord, voor de ogen van zijn vrouw en dochters. Hij was slechts 39 jaar. De moord wordt vaak in verband gebracht met zijn breuk met de Nation of Islam, maar ook mogelijke betrokkenheid van de FBI en CIA wordt gesuggereerd.
Zijn beroemdste uitspraak – ‘The ballot or the bullet’ – verwijst naar de fundamentele keuze voor zwarte Amerikanen: stemrecht en gelijkheid via de stembus, of gewelddadig verzet tegen onderdrukking.
Het is niet zo bekend dat de EU door het Verdrag van Lissabon ook een veiligheidsgemeenschap is, sinds 2011. Maar dat is van belang, nu die Europese veiligheid van binnenuit wordt bedreigd door de opmars van extreemrechts en de ontwikkelingen in Roemenië. Daar dreigt nu de verkiezing van de Ruslandvriendelijke, ultranationalistische George Simion van de Alliantie voor de Unie van Roemenen als president van het land. Hij wil de steun aan Oekraïne stopzetten en ook de rechtsstaat ontmantelen.
De experts zijn het erover eens dat de politieke atmosfeer voor deze verkiezing dezelfde is als waardoor in Slowakije de Poetingezinde Robert Fico tot president is gekozen, de enige EU-leider die in Moskou deelneemt aan het feest van nazi’s die de overwinning op het nazisme vieren. Bij beide verkiezingen werden en worden de sociale media door Rusland als wapen ingezet. Net zo succesvol als bij verkiezingen in Moldavië en Georgië.
Waar is het einde van die vijandige partijen die op de golven van deze internetagressie opveren?
NSB-verbod
Laten we eerlijk zijn. Als Nederland een beetje alerter was geweest, dan hadden we uiterlijk in 1938 de NSB verboden. Misschien al eerder, gedurende de Spaanse Burgeroorlog, toen de partij openlijk de kant van generaal Franco, Hitler en Mussolini koos. Het was toen al duidelijk dat zij de vijanden waren van democratie en vrijheid. Het had ons een stuk weerbaarder gemaakt tegen de komende aanval van de nazi’s, doordat we de schadelijke propagandistische invloed van deze fascisten de weg versperd hadden.
Stel dat we nu waakzamer zouden zijn en de ernst van de Russische oorlogsverklaring aan Europa tot ons lieten doordringen. Stel dat we begrepen dat de Russische cyberaanvallen, de binnensluipende desinformatie en complottheorieën, de sabotage, aanslagen op kabels nog maar een voorproefje zijn van wat ons te wachten staat. Stel dat we begrepen dat Poetins oorlog tegen Oekraïne de inleiding is van zijn in december 2021 aangekondigde militaire aanval op Europa. Stel dat we geleerd hadden van de verraderlijke geschiedenis van collaborateurs zoals de NSB. Stel! Wat zou Europa dan doen om de verzetskracht van onze democratie maximaal te versterken?
Extreemrechts is de vijand van binnenuit
Dan zouden we begrijpen dat de doorgroei van extreemrechtse partijen en bewegingen van de laatste jaren een levensgevaarlijke ondermijning van Europa is. Nu ons werelddeel zowel vanuit Rusland als vanuit de VS wordt aangevallen. Vanuit Rusland door hybride oorlogsvoering, politiek vanuit de VS, omdat de regering van Trump alles doet om die extreemrechtse partijen krachtiger te maken.
Het zijn de Ruslandvriendelijke partijen die de eenheid van de EU door hun nationalisme willen verbrokkelen. Viktor Orbán, Robert Fico en mogelijk ook George Simion zijn machtige mannen die sancties tegen Poetins agressie kunnen blokkeren. De eerste twee hebben er zelfs al voor gezorgd dat het aangevallen Oekraïne minder munitie en wapens heeft gekregen om zich te verdedigen dan wanneer zij als normale NAVO-staten hadden geleverd.
Bijna even gevaarlijk zijn rechtsextremistische partijen in belangrijke landen in West-Europa. De AfD in Duitsland is volgens het Bundesamt für Verfassungsschutz een rechtsextremistische partij die bevolkingsgroepen wil uitsluiten en deporteren, en vriendelijke contacten onderhoudt met nazi’s. Vrijwel hetzelfde geldt voor de partij van het Franse Rassemblement National. In Nederland zijn er twee verdachte gevallen. Wilders onderhoudt innige contacten met Orbán en spreekt in Den Haag van ‘nep-parlement’, ‘nep-parlementariërs’ en ‘nep-rechters’. Baudet, die Poetin tijdens zijn invasie in Oekraïne ‘een prachtvent’ noemde en kort daarna, in een Amerikaanse website, ‘de held die wij nodig hebben’.
‘Het Westen is de schuld van de oorlog’
Al deze partijen beweren dat het Westen schuldig is aan de oorlog in Oekraïne. Scharen zij zich onomwonden achter Poetin?
Niet steeds openlijk. Maar wie goed oplet, ziet tussen Poetin en deze partijen de wederzijdse sympathie en steun. Het zijn partijen die bij verkiezingen krachtige steun genieten van de Russische tiran, die daardoor indirect aan het stuur van Europa draait. Zo gedroeg zich ook de NSB. In de laatste jaren voor de oorlog stelde Mussert zich niet op het standpunt dat hij zonder meer aansluiting bij Hitler wilde, nee, hij propageerde dat Nederland ‘neutraal’ moest zijn, zoals de leiders van rechtsextremistische partijen van nu ook doen.
Stel dat we nu waakzamer zouden zijn en de ernst van de Russische oorlogsverklaring aan Europa tot ons lieten doordringen
Die ‘neutraliteit’ is doorzichtig. Steeds weer komen zij met verhalen dat de NAVO begonnen is met de oorlog door naar het oosten uit te breiden, voorbijgaand aan de realiteit dat dit op uitdrukkelijk verzoek van de nieuwe NAVO-landen in het oosten was. En het Pact van Parijs wordt genegeerd, waarbij Rusland ondertekend heeft dat elk Europees land de vrijheid heeft om het NAVO-lidmaatschap aan te vragen indien het dat wenst. Toch druppelen deze complottheorieën door in de publieke opinie en het is daarom onvermijdelijk de politieke leugenaars zoveel mogelijk uit te schakelen.
Rusland kunnen we niet uitschakelen, maar wel zijn politieke handlangers. Die moeten zoveel mogelijk buiten de wet worden gesteld, precies zoals de NSB in mei 1940 uiteindelijk werd gedaan. De leiders en activisten werden geïnterneerd toen het te laat was.
Verdrag van Lissabon
Het Verdrag van Lissabon, artikel 42, lid 7, bepaalt dat wanneer een EU-lidstaat op zijn grondgebied gewapenderhand wordt aangevallen, de andere EU-lidstaten te hulp moeten schieten. ‘Gewapenderhand’ staat er, maar kan giftige inmenging in verkiezingen door misleidende propaganda niet evengoed als een wapen worden gezien?
Daarover geen twijfel. Die propaganda kan als een vorm van politiek terrorisme worden gezien, en terrorisme tegen een EU-staat kan volgens het verdrag ook een reden zijn voor verplichte hulp van andere lidstaten aan een door terrorisme aangevallen land. Frankrijk heeft in 2015, na de terroristische aanslagen in Parijs, voor het eerst zulke wederzijdse verdediging ingeroepen, waardoor ook Nederland inderdaad is gaan helpen.
Ik denk dat Roemenië op grond van het Verdrag van Lissabon politieke hulp zou kunnen inroepen, nu het bedreigd wordt door de verkiezing van een antidemocratische president met hulp van een agressieve staat. Maar ook dat dit beroep niet veel zou helpen, omdat de Roemeense regering zelf niet bij machte is om de partij van Simion en soortgelijke anderen te verbieden.
Stel collaborateurs buiten de wet
Wel heeft de EU de autoriteit en ook de plicht om de Unie te beschermen en te zorgen voor collectieve veiligheid. Nu wij in een situatie verkeren van een feitelijke oorlog, zijn we gedwongen op te treden tegen het gevaar voor het voortbestaan van de democratie. Rusland probeert op alle mogelijke manieren Europa aan te vallen, precies zoals Hitler-Duitsland eind jaren dertig de buurstaten bestookte. We zijn in nood.
Ik stel voor dat het Europees Parlement, op grond van het Verdrag van Lissabon, regels stelt die de Europese Commissie machtigen om bedreigende, antidemocratische politieke partijen buiten de wet te stellen.
‘Als moslims kunnen we niet accepteren dat een bevolkingsgroep al anderhalf jaar wordt onderdrukt en uitgehongerd. Als weldenkend mens is dat onacceptabel’, zegt de Noord-Hollandse arts Salih el Saddy. Sinds vorige week werkt hij als vrijwilliger in het Al-Shifa-ziekenhuis in Gaza, meldt NOS.
Hij doet dat met gevaar voor eigen leven en onder ‘onbeschrijfelijke’ omstandigheden. In Nieuwsuur vertelt hij over twee broertjes die onder het puin terechtkwamen na een Israëlisch bombardement. ‘Ze zijn voor het leven getekend en zwaar getraumatiseerd. (…) Het is ernstig letsel wat je hier ziet.’
Ook spreekt hij over ondervoede en uitgemergelde kinderen. Hij hoopt dat de wereld eindelijk in actie komt om de Palestijnen te helpen.
Volgens organisaties zoals de VN, Amnesty International en het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie is er sprake van genocide in Gaza. Sinds oktober 2023 zijn daar meer dan 52.000 Palestijnen omgekomen door Israëlisch geweld.
Dokter Salih el Saddy wordt op LinkedIn door Artsen voor Gaza een ‘held’ genoemd. Ook de Islamomroep prijst de ‘heldhaftige chirurg’ uit Alkmaar. ‘Moge Allah hem en allen die zich inzetten om de Palestijnen in Gaza te helpen, belonen en beschermen’, schrijft de Islamomroep.
‘Voor een volledige ontwapening moeten we ook de staat kunnen vertrouwen’, zei Murat Karayilan van de PKK in een emotionele toespraak over het ontwapeningsproces. De PKK-commandant wil dat de staat de gevangengenomen Koerdische leider Abdullah Öcalan vrijlaat en de ontwapening wettelijk regelt, zo meldt de Turkse nieuwssite Bianet.
Karayilan gooit hiermee de knuppel in het hoenderhok. De vrijlating van Öcalan gaat voor vele miljoenen Turken te ver en zal door een aanzienlijk nationalistisch deel van de bevolking nooit worden geaccepteerd. Aan de andere kant lijkt de PKK alleen bereid tot volledige ontwapening onder toezicht van ‘de grote leider’ zelf. Zijn wil is immers wet binnen de PKK.
Daar blijft het niet bij. De PKK eist ook een wettelijke regeling voor de ontwapening, inclusief amnestie voor politieke gevangenen en mogelijk ook voor strijders. Uit de reacties van de hoofdrolspelers in het decennialange conflict blijkt dat er langs elkaar heen wordt gepraat.
President Erdogan en MHP-leider Devlet Bahceli zijn positief over de ontwapening van de PKK, maar zeggen niets over wat de Koerden daarvoor terugkrijgen. Achter de schermen zou gewerkt worden aan een deal om Erdogan ook na 2028 president te laten blijven. Daarvoor is een grondwetswijziging nodig, waarvoor ook steun van de pro-Koerdische partij Dem nodig is.
Tijdens zijn staatsbezoek aan Saoedi-Arabië heeft de Amerikaanse president Donald Trump een enorme wapendeal gesloten ter waarde van 142 miljard dollar. Volgens het Witte Huis gaat het om de grootste defensieverkopen in de geschiedenis.
Daarnaast kondigde Trump aan dat de Amerikaanse sancties tegen Syrië zullen worden opgeheven. Vanmorgen ontmoette Trump ook de nieuwe Syrische leider Ahmed al-Sharaa, die eind 2024 aan de macht kwam na de val van de seculiere dictator Bashar al-Assad.
Met deze beleidskeuzes onderstreept Trump zijn breuk met eerdere Amerikaanse presidenten. Waar George W. Bush en Barack Obama pleitten voor militaire interventies of regimeverandering in het Midden-Oosten, kiest Trump nadrukkelijk voor economische samenwerking en terughoudendheid. Zijn aanpak weerspiegelt een nieuwe koers van non-interventionisme: minder militair ingrijpen, meer bilaterale deals.
Critici wijzen op de risico’s van deze koerswijziging, vooral gezien het mensenrechtenbeleid van Saoedi-Arabië en de fragiele situatie in Syrië. Toch lijkt Trump vastbesloten zijn geopolitieke strategie te herdefiniëren – met dollars, niet met drones.
De Vlaamse parlementariër Sam van Rooy (Vlaams Belang) heeft tijdens een conferentie in Jeruzalem gesproken over een vermeende tegenstelling tussen democratie en de islam, bericht de ultrarechtse nieuws- en opiniesite Nieuw Rechts. Volgens hem is een immigratiestop uit islamitische landen daarom noodzakelijk.
‘We willen een democratische samenleving blijven, maar steeds meer wijken islamiseren’, aldus Van Rooy in zijn toespraak. ‘Uiteindelijk staan we voor de keuze: of we worden een seculiere dictatuur en duwen de islam eruit, of we blijven een democratie en laten ons eruit duwen. De voortdurende islamisering dwingt ons helaas te kiezen tussen de pest en de cholera.’
Hij wil dringend actie. Europese landen moeten immigratie uit islamitische standen stoppen. ‘We kunnen op zijn minst de wijken en steden redden die nog vrij en Europees zijn.’ De Vlaams Belang-politicus ziet de islam niet als een religie – zoals het christendom of het jodendom – maar als ‘een totalitaire ideologie vermomd als geloof, vijandig tegenover vrijheid van meningsuiting’.
Sam van Rooy sprak op de JNS-beleidstop ‘Changing Europe’, georganiseerd door de Jewish News Syndicate, een Joods persbureau. Van Rooy staat bekend om zijn steun aan Israël, dat hij beschouwt als een westerse voorpost tegen de islam, en ging in 2019 mee met de CIDI-reis.
Ook in zijn toespraak is Van Rooy lovend over Israël. ‘Alle conservatieve partijen zouden achter Israël moeten staan. Hongarije geeft daarin het goede voorbeeld.’ Van Rooy bezocht gewonde Israëlische militairen en het terrein van het Supernova-festival, dat op 7 oktober 2023 door Hamas was aangevallen. ‘Ik was geschokt, maar ging ook met hoop terug naar huis. Israëli’s zijn sterk en weten waarvoor ze vechten: hun beschaving staat op het spel.’
Om die reden steunt hij ook het Israëlische geweld in de Gazastrook, dat door Amnesty International, Human Rights Watch en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies als ‘genocide’ wordt getypeerd. Europa verzwakt als gevolg van de ‘islamisering’ met de dag en kan veel van Israël leren, aldus Van Rooy. ‘Sinds 7 oktober staan Europese leiders niet aan de kant van Israël, maar van Hamas en de demonstranten op straat. Europa moet Israël niet alleen als bondgenoot zien, maar ook als voorbeeld.’
Vanwege de genocide in Gaza staat Israël steeds sympathieker tegenover extreemrechtse partijen in Europa. Het Franse Rassemblement National, het Spaanse Vox en de Zweedse Democraten werden uitgenodigd voor een conferentie over antisemitisme op 26 en 27 maart, georganiseerd door het Israëlische ministerie voor Diasporazaken.
Het Vredespaleis in Den Haag was maandag het decor voor een vredesconferentie, georganiseerd door Platform INS en De Kunst van het Samenleven. Met kritische denkers zoals Arnon Grunberg werd gezocht naar ‘de kracht van vrede in een verdeelde wereld’, maar of die kracht daadwerkelijk werd gevonden, blijft de vraag.
‘In een tijd van groeiende tegenstellingen en spanningen willen wij ruimte bieden voor reflectie, ontmoeting en inspiratie. Wat betekent vrede vandaag de dag? Is er nog hoop op een vreedzame toekomst, lokaal én wereldwijd? Welke rol kunnen ontmoeting, dialoog en empathie spelen in het versterken van duurzame verbindingen?’, aldus de uitnodiging voor de bijeenkomst.
Meer hooi op je vork nemen lijkt nauwelijks mogelijk, met de deprimerende realiteit van Oekraïne, Gaza en andere conflictgebieden in het achterhoofd. Wie zijn deze vredesactivisten eigenlijk? En bekruipt de aanwezige bezoekers en partnerorganisaties niet het gevoel dat ze steeds vaker falen in een wereld die door oorlog wordt verscheurd?
Een van de bezoekers is Itai Cohn. Als directeur van de stichting BBIS organiseert hij samen met anderen al tien jaar maatschappelijke rondleidingen in de Schilderswijk én andere delen van de stad. ‘Het doel is het bevorderen van een positievere beeldvorming over de Haagse internationale samenleving en het tot stand brengen van nieuwe netwerken die de gesegregeerde wijken van Den Haag overstijgen’, legt hij uit. ‘Veel mensen in Den Haag zijn nog nooit in de Schilderswijk geweest.’
Cohn is positief ingesteld. ‘We hebben inmiddels bijna tienduizend mensen op deze manier rondgeleid, en dat in een heel moeilijk maatschappelijk klimaat. Zo proberen wij het verschil te maken en zetten we mensen in hun kracht.’
Beeld: Basri Dogan
Een tafel verderop staat Hanneke de Boer van stichting Culture Connection. Zij organiseert al sinds 2007 interreligieuze activiteiten. Ook zij gelooft dat er vooruitgang wordt geboekt in het bewaren van de vrede in Nederland. ‘De wereldvrede gaat me boven de pet hoor’, zegt ze er bij meteen bij.
‘Veel mensen in Den Haag zijn nog nooit in de Schilderswijk geweest’
Ze draagt een kruisje om haar nek. ‘Ik ben protestants opgevoed en getrouwd met een katholiek’, zegt ze lachend. Haar interesse in religieuze en spirituele stromingen ontstond via muziek. ‘Soefi-muziek, als het gaat over de islam. Dat komt recht mijn hart binnen’, zegt ze, met passie in haar ogen.
Brieven sturen naar het kabinet
Moderator van de avond is Muhammed Aydogan, een van de drijvende krachten achter de islamitische podcast Koffie & Koran. Voordat het programma begint, wil hij ook wel even reageren in de lobby. Hij erkent dat het moeilijke tijden zijn. ‘Maar ‘moeilijk’ is ook een enorm relatief begrip. Zelfs in de beste tijden zijn er altijd mensen die het zwaar hebben. Het blijft daarom goed om stil te staan bij vrede en te kijken wat we voor een ander kunnen betekenen’, zegt hij vlug, terwijl hij al richting de grote zaal loopt.
Bij Abdel Chrifi, voorzitter van het Utrechtse Platform Levensbeschouwing en Religie, wil het er ook niet in dat de vredesbeweging zou falen. ‘Wij organiseren veel dialoogbijeenkomsten in de stad Utrecht en brengen daarbij verschillende doelgroepen met elkaar in contact.’
‘Ik ben niet iemand die afwacht’
Dat de PVV sinds november 2023 de grootste partij is en sindsdien ook de koers van het land bepaalt, ziet Chrifi niet als bewijs van het tegendeel. ‘Ik ben niet iemand die afwacht. Ik ben iemand die dan gaat schrijven. De afgelopen maanden heb ik flink wat brieven gestuurd, onder andere naar de PVV, VVD, BBB en NSC, om mijn zorgen te uiten.’
Alleen van de PVV heeft hij nog geen reactie ontvangen. ‘Maar ik weet in ieder geval dat mijn berichten zijn aangekomen’, zegt hij vastberaden. Daarmee laat hij het verder rusten.
Vervreemd van eigen kring
Wiskundeleraar Wout Rombaerts uit Leidschendam-Voorburg werkt met Turks-Nederlandse leerlingen die te maken hebben met taalachterstanden. ‘Als ik hier kom, breekt mijn hart. Iedereen werkt dag en nacht aan vrede en recht, ondanks het vijandige klimaat in de wereld en in Nederland.’
Rombaerts laat weten dat hij zich vervreemd voelt van zijn eigen sociale kring. ‘Ik ben van de generatie van vlak na de oorlog. Wij hebben vrede en recht met de paplepel ingegoten gekregen. ‘Dit nooit meer’ was ons uitgangspunt. Maar ergens zijn we dat kennelijk vergeten. Er is een nieuwe generatie ontstaan die daar totaal geen oog meer voor heeft. Ze zijn alleen nog bezig met geld verdienen en uitgeven’, zegt hij teleurgesteld. Hij hoopt vanavond inspiratie op te doen.
In het Vredespaleis, dat aan het begin van de twintigste eeuw werd gebouwd met het idee dat landen hun conflicten met overleg zouden oplossen, herinnert moderator Muhammed Aydogan eraan hoe dat ideaal al snel werd overschaduwd door de Eerste en Tweede Wereldoorlog, met miljoenen doden tot gevolg. Terwijl hij spreekt, vertelt hij in stukjes over de geschiedenis en de vervlogen dromen achter het gebouw.
Beeld: Basri Dogan
Voor hoop moeten de bezoekers het hebben van het verhaal van de gevluchte Turkse lerares Emine Bala. Ze woont pas drie jaar in Nederland en is geboren in de Centraal-Anatolische stad Nigde. Ze heeft een tijd in Istanbul gewoond, maar vond die metropool te ‘lawaaierig’.
Bala trok zich terug in boeken. Het verlangen om iets te bereiken bleef echter. Dat vond ze uiteindelijk, geïnspireerd door de vorig jaar overleden islamitische geleerde Fethullah Gülen, in het onderwijs. Ze besloot leraar te worden en werkte twee jaar op een Turks internaat in Moskou. Hoewel het erg koud was, waren de banden die ik daar met mensen voelde nog nooit zo warm geweest’, vertelt ze over haar Russische periode, die daarna werd gevolgd door twaalf jaar in Irak.
Opnieuw beginnen in Ter Apel
‘Van min twintig in Rusland naar plus vijftig in Irak, en vaak urenlang zonder stroom of water. Maar je leert douchen met een emmer vol enthousiasme’, zegt ze met literaire flair over haar tijd in Irak, die in 2016 ook nog eens grondig werd ontregeld door de mislukte couppoging in Turkije. Zoals bij zovele duizenden Gulen-sympatisanten was ook zij niet langer veilig voor de lange arm van de Turkse staat, en uiteindelijk moest ze met haar kinderen ook uit Irak vluchten.
‘Blijven we hier voor altijd?’
‘Vrede en vrijheid werden mij ontnomen. Ik moest opnieuw beginnen in Ter Apel. Dat kennen jullie wel, toch?’ vraagt ze.
‘Blijven we hier voor altijd?’ vroegen haar kinderen in een van de vier azc’s waar ze jarenlang verbleef. Uiteindelijk werd het wachten beloond, en inmiddels geeft ze zelfs toespraken over haar verhaal. ‘Dat er in Nederland ruimte is voor mijn verhaal, maakt veel goed’, zegt ze.
Voordat keynote-spreker Arnon Grunberg het woord krijgt, wil de moderator van Bala nog weten of Nederland wel haar eindbestemming is. Ze moet er hard om lachen.
Naar de rechter stappen
Grunberg vindt het moeilijk om over vrede te praten. ‘Over oorlog weet ik meer’, zegt hij, en hij maakt in zijn verhaal een onderscheid tussen vrede binnen de Nederlandse grenzen, waar hij optimistischer over is, en wereldvrede. ‘De oude liberale orde brokkelt af’, stelt hij, en hij verklaart meerdere malen dat hij het eens is met de stelling: ‘Wie vrede wil, moet nadenken over oorlog.’
Hij prijst, en wij allen zouden ons gelukkig moeten prijzen, te leven in een rechtsstaat die Nederland nog is. ‘Als je vindt dat je onrecht is aangedaan, kun je hier naar de rechter stappen’, zegt hij.
‘We leven in een relatief geweldloos land’
In navolging van Rutger Bregman denkt hij dat de meeste mensen in Nederland deugen. ‘We leven in een relatief geweldloos land.’
Niet dat hij zich geen zorgen maakt. Met oneliners zoals ‘Voor idealen is soms geweld nodig’, ‘Vrede is niet alles’, en ‘de afbrokkelende liberale orde’, vraagt hij zich af of ook hier een situatie van ‘ieder voor zich’ kan ontstaan.
In die zin breekt hij een lans voor de verzorgingsstaat, belastingen en een vangnet, die de sociale vrede in stand houden. ‘Als je geen huis of eten hebt, heb je weinig aan de vrijheid van meningsuiting. Met andere woorden: vrede heeft ook een economisch component’, merkt hij op, om vervolgens te verklaren dat ‘brood en spelen’ niet genoeg zijn voor mensen. ‘Je wilt ook betekenis’, en dan begint het bij Grunberg weer te knagen.
Beeld: Basri Dogan
Volgens hem eindigen ideeën over het ‘paradijs op aarde’ vaak bij het concentratiekamp. ‘We weten al dat het totalitarisme wordt geboren uit de democratie’, zegt hij waarschuwend. Even later meldt hij, met een beroep op ‘realiteitszin’, dat ‘Poetin en Netanyahu nooit vervolgd zullen worden’.
Niet eens met Grunberg
Aan het einde van de avond blijven mensen in de lobby voor een korte nabespreking. Cohn noemt het verhaal van Grunberg interessant maar ook ’theoretisch en abstract’. Het was een mooie avond’, meldt hij.
Bezoeker Muhammed, een twintiger die in een azc verblijft en in de zaal stond te popelen om een vraag te stellen, maar geen kans kreeg, wil toch nog zijn mening geven. Hij is het niet eens met Grunberg. ‘Hij had het ergens over dat we in de mooiste versie van Nederland ooit leven. Dat klopt niet vanuit mijn perspectief. Kijk hoe mensen na de aanslag in Maagdenburg reageerden op migranten en moslims. Je wordt er meteen bij gesleept. Ik vind dat niet mooi’, aldus Muhammed.
Muhammed hoopt dat het gesprek over vrede en oorlog een vervolg krijgt. Wordt het vervolgd? Niemand die het weet. Voor de aanwezigen, waaronder leraar Ömer Demirözcan, staat buiten kijf: ‘Wie geen oorlog wil, moet over vrede blijven praten.’
Onze site gebruikt cookies en vergelijkbare technologieën onder andere om u een optimale gebruikerservaring te bieden. Ook kunnen we hierdoor het gedrag van bezoekers vastleggen en analyseren en daardoor onze website verbeteren.
Deze website gebruikt cookies om uw gebruikservaring op deze website te verbeteren. Van deze cookies worden cookies aangemerkt als "Noodzakelijk" in uw browser bewaard, deze cookies zijn essentieel voor het functioneren van de website. Bijvoorbeeld het opslaan van uw keuze of u wel of geen cookies wilt hebben. Wij maken ook gebruik van cookies van derde partijen die ons helpen met het analyseren en begrijpen van de gebruik van deze website door u. Deze cookies worden alleen gebruikt als u daar toestemming toe geeft. U heeft ook de mogelijkheid om uzelf uit te sluiten voor deze cookies. Dit zal echter effect hebben op uw gebruikerservaring.
Noodzakelijke cookies zijn absoluut nodig voor het functioneren van de website. De cookies in deze categorie zorgen alleen voor de veiligheid en het functioneren van deze website . Deze cookies bewaren geen persoonlijke gegevens
Deze cookies zijn niet strict noodzakelijk, maar ze helpen de Kanttekening een beter beeld te krijgen van de gebruikers die langskomen en ons aan te passen aan de behoeftes van onze lezers. Hiervoor gebruiken wij tracking cookies. Bij het embedden van elementen vanuit andere websites zullen er door deze sites ook cookies worden gebruikt.
