Een moeder van kleur leest haar kinderen het sprookje Sneeuwwitje voor, maar de kinderen herkennen zich niet in de prinses. De moeder bedenkt dan een nieuw verhaal: dat van prinses Tourmalynn. Zo begint Sneeuwwitje de musical, die morgen gaat in première gaat.
De voorstelling is een productie van het Nationaal Jeugd Musical Theater (NJMT). Het gezelschap is een diverse club: de jongste acteur is acht, de oudste veertig. Bovendien heeft regisseur Elise Berends bewust gekozen voor een hoofdpersonage van kleur. Want in de veertig jaar dat het NJMT bestaat, is er nog nooit een personage van kleur geweest, vertelt ze.
Prinses Tourmalynn is dan ook geboren in een van haar lessen. Dit was toen ze aankondigde dat ze zouden gaan werken met het thema ‘sprookjes’. ‘Een van mijn leerlingen, die op dat moment acht jaar oud was, reageerde teleurgesteld dat er voor haar dan geen rol in zat, omdat bijna alle prinsessen wit zijn. Toen dacht ik: verdorie, ik maak voor jou een prinses!’
Sneeuwwitje de musical gaat over het omarmen van jezelf en elkaar. Het is een verhaal over jaloezie, liefde voor de natuur en de ware betekenis van schoonheid. Het is net als het sprookje Sneeuwwitje, maar dan net even anders.
‘Dan ben ik maar een keer de beste vriendin of de slechterik’
Het personage van Tourmalynn maakte best wel wat los op de school, vertelt de regisseur. ‘Er was eerst wel wat weerstand. Toen we de audities net hadden geopend, waren er maar weinig inschrijvingen. In de klas vertelde een leerling dat ze het jammer vond dat ze niet voor de hoofdrol kon solliciteren, omdat ze wit was. Ze had het gevoel dat ik de hoofdrol van haar had afgenomen. Toen heb ik het gesprek open gegooid. Uitgelegd dat leerlingen van kleur al die jaren nog nooit in aanmerking waren gekomen voor een hoofdrol en dat zij dit gevoel altijd hebben gehad. Diezelfde avond kwamen er heel veel inschrijvingen binnen uit die klas. Ik denk dat we op dat moment met zijn allen achter de beslissing zijn gaan staan. Dan ben ik maar een keer de beste vriendin of de slechterik, dachten de leerlingen. Dat was echt een empowering moment.’
Disneyprinsessen van kleur
Volgens de regisseur zijn er lange tijd veel te weinig Disneyprinsessen van kleur geweest. Dit besef groeide toen ze – in de onderzoeksfase van het verhaal – in gesprek ging met oud-klasgenoten van kleur. ‘Ik wilde weten hoe dat nou voor ze is geweest, op een witte kakschool in Bussum in de jaren negentig.’ Ze sprak met een oude vriendin van Indonesische afkomst, die vroeger veel gepest werd met typerende zinnen als ‘hankie pankie Shanghai’, omdat men dacht dat ze Chinees was. ‘Toen we het vervolgens hadden over representatie, vertelde zij dat ze erg blij was toen de Disneyprinses Mulan geïntroduceerd werd. Toen zei ik, maar Mulan is Chinees! Dat had zij zich nooit gerealiseerd. Zij wilde dus niet gezien worden als een Chinees persoon, maar was toch blij met die ene Aziatische prinses.’
‘Ik denk dat het heel mooi is dat er diverse prinsessen zijn. Het is zo belangrijk dat je jezelf terugziet in helden’, gaat Elise verder. Dit kan Desirée Lobede beamen. Ze is een van de actrices die de rol van Tourmalynn vervult (er zijn drie verschillende actrices die dat doen, vanwege de leeftijd van de acteurs) en staat in volle glorie op de poster. Het is de eerste keer dat ze zich echt herkent in een prinses, legt ze uit. ‘Tourmalynn heeft in zich wat ik in me heb. Dat gaat verder dan alleen de huidskleur. We zijn een beetje elkaar geworden’, vertelt de achttienjarige.
‘Vroeger was prinses Tiana automatisch mijn favoriete Disneyprinses, maar niet per se om wie of wat ze vertegenwoordigde. Ik wist gewoon niet beter.’ Ze deed toen nog niet aan musical, wel aan ballet. Ook daar was weinig sprake van inclusiviteit. ‘Als persoon van kleur wordt eerder van je verwacht dat je aan afrodans doet.’ Op het toneel kreeg ze voorheen ook de stoerdere rollen, maar nu ze zich mag tonen in een prachtige prinsessenjurk komt alles op zijn plek. ‘Met de rol van Touralynn kan ik een andere kant van mijzelf laten zien: een die niet per se stoer is, maar meer empathisch. Je kan dus ook je eigen kracht inzetten op het podium.’
Link met slavernij
Desirée is niet de enige vrouw van kleur op het podium. Tourmalynn heeft een vader, koning Ebon. De rol van deze vader wordt vervuld door de veertigjarige Albert Matil. ‘Ze waren op zoek naar een donkere jongen die een beetje kon acteren. Ik was gelijk gegrepen door dit verhaal’, vertelt hij enthousiast.
‘Ik denk dat het heel veel voor mij had betekend als ik dit als klein jongetje had gezien’, zegt Albert. ‘Maar in die tijd leefde dit bewustzijn nog niet zo. We hadden toen nog veel minder informatiemogelijkheden. De nieuwe generatie staat veel meer in contact met wat er allemaal speelt in de wereld, en hoe divers dit kan zijn.’
Getypecast voelt Albert zich niet. Dat komt vooral door de manier waarop de personages worden opgebouwd, met veel liefde en gelijkheid, vertelt hij. ‘Ik ben ontzettend gecharmeerd van deze groep mensen.’ Maar het kan inderdaad een lastige kwestie zijn, zo legt hij uit.
‘Twee jaar geleden speelde ik de rol van Lopachin in de voorstelling De Kersentuin. Een kind van een soort lijfeigenen in een aristocratisch milieu dat zich opwerkte tot zakenman en uiteindelijk de plantage kocht waar zijn familie altijd had gewerkt. De regisseur zei toen tegen mij: jij moet die rol doen, want dan maakt het publiek de link met slavernij. Ik snap natuurlijk dat we onszelf altijd meenemen, maar soms is dat ook ingewikkeld, omdat je je dan toch afvraagt of het om je talent gaat, of om je huidskleur.’
Het zijn vraagstukken waar Elise zich zeker mee bezighoudt, vertelt ze. ‘We hadden er in deze voorstelling ook voor kunnen kiezen om kleurenblind te casten. Dat is op dit moment heel populair en dat vind ik helemaal te gek. Je ziet bijvoorbeeld tegenwoordig wel eens een donkere Elsa en witte Anna. Maar in dit verhaal kon dat niet. Dat komt door het begin, de moeder die haar kinderen voorleest en besluit ‘haar versie’ van Sneeuwwitje te maken. We hebben ervoor gekozen een hele nieuwe prinses te maken, dus met een volledig gezin. Ook om juist een punt te kunnen maken.’
Begrip kweken
Wat dat punt is? Elise wil met haar voorstelling begrip kweken. Want met theater kun je mensen in iemands hoofd laten kijken en als je iemand kent, leer je die persoon begrijpen, legt ze uit. ‘Ik hoop dat mensen die Tourmalynn leren kennen ook de buren verderop beter zullen begrijpen. Want liefde voor elkaar begint bij begrip. Haat komt juist voort uit angst, en angst uit onwetendheid. Op deze manier wil ik de wereld weer wat liever maken.’
Daarbij heeft ze zelf ook een leerproces doorgemaakt, vertelt ze. ‘Ik ben me echt bewust geworden van mijn witte privilege. Je denkt dat je iets weet, maar eigenlijk heb je geen idee. Ik denk dat heel veel mensen dat hebben. Ze zeggen soms met de beste intenties de meest domme dingen en denken dat het wel oké is. Hiervan bewust worden is een heel goed begin. Door je bewust te zijn dat je onderdeel bent van het probleem, ben je ook onderdeel van de oplossing.’
‘Op deze manier wil ik de wereld weer wat liever maken’
Maar ze is ook bang. ‘Bang om het niet goed te doen’, legt ze uit. ‘En dan gaat het me niet eens zo zeer om de minder woke personen die denken ‘moet dit nou’. Wat ik echt erg zou vinden is wanneer mensen van kleur zich niet juist gerepresenteerd voelen’, zegt de regisseur.
De tekst uit de proloog heeft ze dan ook door de acteurs zelf laten schrijven en het personage Tourmalynn creëerde ze in samenspraak. Ze vroeg Desirée bijvoorbeeld hoe zij haar schoonheid zou beschrijven aan de hand van verschijnselen in de natuur, want Tourmalynn heeft een speciale band met de natuur. ‘Ik vond het heel belangrijk dat Toumalynn het verhaal van Desirée was. Ik kan niet schrijven wat zij voelt, dat is niet mijn verhaal.’ Toen ze laatst een stuk tekst van een van de actrices hoorde, werd ze dan ook emotioneel. ‘Ik besefte echt: hier draait het om. Dit gaat om jou.’
‘Het zijn schokkende tijden. Er worden voorstellen gedaan over het afpakken van paspoorten en verblijfsvergunningen, waardoor mensen tot een illegale status worden gedeporteerd, met dreigende deportatie als gevolg. De terrorismewetgeving wordt van stal gehaald om Amsterdamse jongeren op deze manier te vervolgen.
‘Ik ben hier geboren en getogen, maar ik heb me eerlijk gezegd nog nooit zo onveilig gevoeld in mijn eigen stad. Wat betreft integratie, ik vind juist dat het Amsterdammers waren die de nood voelden om hun stad te verdedigen. Kijk, de wijze waarop, daar kun je van mening over verschillen en het afkeuren. Maar wat weet die Schoof nou van deze jongeren? Of van de leefwereld in Amsterdam? Zijn eigen integratie daarin is juist mislukt.
‘Sinds Geert Wilders zich afsplitste van de VVD en een eigen partij oprichtte, heeft hij zich herhaaldelijk uitgesproken tegen de islamitische gemeenschap en migranten. Zijn uitspraken, zoals ‘minder Marokkanen’ hebben geleid tot polarisatie en een klimaat waarin migranten zich steeds meer buitengesloten voelen. Vanaf 2002, toen hij de islam en migranten publiekelijk begon te bekritiseren, is er een breuk ontstaan tussen migranten en de Nederlandse samenleving, waarvoor Wilders medeverantwoordelijk kan worden gesteld.
