Trump zal de oorlog in Oekraïne niet blijvend oplossen. De Poolse premier Donald Tusk, de nieuwe voorzitter van de Europese Raad, ziet mogelijk wel een kans. Hij streeft naar een vredesakkoord, met harde garanties van Oekraïne, schrijft Roel van Duijn.

Sinds Trumps overwinning praten we over weinig anders dan over vredesonderhandelingen in Oekraïne. Van de hoofdrolspelers komen al voorstellen over hoe zo’n vredesakkoord eruit zou moeten zien.

Poetin is het duidelijkst. Hij eist minstens de vier provincies in het zuiden en de Donbas, de Krim sowieso, die noemt hij niet eens meer. Daarnaast mag Oekraïne geen lid van de NAVO worden en moet de regering van Zelensky (‘nazi’s’ immers) plaats maken voor een regering die Ruslandvriendelijk is. De aanstormende Trump stelt daar tegenover dat Oekraïne wel land afstaat aan Rusland maar voor een periode van twintig jaar afziet van NAVO-lidmaatschap.

IJsschots

Wat het land zelf wil, vindt het tweetal Poetin-Trump aanzienlijk minder belangrijk. Al helemaal niet dat het zich geen land wil laten afpikken door geweldplegers. Ook al heeft Zelensky laten doorschemeren dat hij bereid zou zijn om praktisch, niet formeel, land in te leveren voor de lieve vrede. En dat hij zijn hoop op Trump stelt en dus ook op vredesonderhandelingen. ln nood springt hij op de grootste ijsschots die mogelijk binnen zijn bereik is en dat zou de onberekenbare maar machtige Amerikaan zijn.

Waarover Zelensky glashelder is, is dat hij in het geval van een vredesakkoord de garantie wil hebben dat het vrede blijft, door de aanwezigheid van de NAVO, op Oekraïens grondgebied. Trump zegt daarover dat dit dan Europese troepen zouden moeten zijn, niet de NAVO als zodanig, maar individuele landen. Zelensky vindt dat dit onvoldoende zekerheid biedt: er zouden ook Amerikaanse troepen moeten zijn.

‘De Russische veroveringszucht houdt niet op door een akkoord’

Maar wat denkt het Kremlin over die vredesgaranties? Dat we maar moeten geloven dat een met Rusland overeengekomen vredesakkoord eeuwige vrede brengt. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov benadrukt dat een vredesakkoord ‘duurzaam’ moet zijn. En daarom mogen er noch Amerikaanse noch Europese troepen op Oekraïens grondgebied gestationeerd worden. Want dat is voor zijn land nu juist een bedreiging, meent hij. Wat hij verstaat onder ‘duurzaam’ is iets heel anders dan domme westerlingen die denken dat duurzaamheid gegarandeerd is als Rusland duurzaam wordt afgeschrikt. Daarnaast herhaalt Lavrov Poetin, die steeds en ook nu zegt dat Oekraïne nooit lid van de NAVO mag worden. Niet twintig jaar niet, maar nooit niet.

De Russen stellen zich dus ook tegenover Trumps plannen onverzoenlijk op. Hij kan wel inpakken met zijn twintig jaar en zijn Europese troepen in Oekraïne.

Niet toevallig oorlog

Die onverzoenlijke tegenstelling laat wel zien dat, hoe uitgeput de oorlogvoerende landen ook zijn, er niet toevallig oorlog is. De Russische veroveringszucht houdt niet op door een akkoord. Er is geen respect aan Russische zijde. Als er al een akkoord komt dan moet dat in alle opzichten in het voordeel van Rusland zijn en het moet ook Rusland de mogelijkheid laten de oorlog te hervatten als het de tijd daarvoor rijp acht. Daarom is het in de ogen van Poetin en Lavrov een onverdraaglijke gedachte dat Rusland, na hun opbreken van het akkoord, oog in oog met Franse, Poolse of Amerikaanse troepen komt te staan. Die zouden de brave Russen wel eens terug kunnen slaan.

Is een compromis dus onmogelijk? Komt er geen vredesakkoord?

Toch zijn er twee mogelijkheden. De eerste is dat Trump door de bocht gaat en de Russische voorwaarden, met wat papieren concessies van Russische zijde, aanvaardt en Zelensky dwingt daarin mee te gaan, als deze laatste voelt dat Europa hem geen echte steun biedt. Hij zal luidkeels protesteren, maar als hij geen Amerikaanse wapens meer ontvangt, blijft hem en zijn landgenoten slechts een verbitterde guerrillastrijd tegen de bezetter over.

De kans dat Trump naar Poetin draait, is niet alleen aanwezig, maar ook zeer te vrezen. Dat betekent dat de glijbommen, de drones en de Oresjnik-raketten binnen afzienbare tijd weer onze kant op suizen. De tweede mogelijkheid is dat het vredesakkoord in een later stadium wordt getekend, als de Russische economie instort en Rusland in dit opzicht onvoldoende hulp van China krijgt.

Dan zou het kunnen dat Poetin zich gedwongen ziet om echte concessies te doen. Dat zou een vredesakkoord kunnen opleveren dat een wereld van verschil maakt. Een aan Poetin afgedwongen akkoord betekent vrede voor langere duur, omdat dan de militaire garanties sterk genoeg kunnen zijn om een hernieuwde Russische aanval af te schrikken. Een levensgroot verschil met een toegeeflijk en haastig Trump-akkoordje, waarna alras een nieuwe hel kan losbreken.

Voor deze tweede mogelijkheid moet Europa volgens mij nu een buitengewone kracht opbrengen, uit lijfsbehoud. Zoals Engeland dat in 1940 deed, toen het alleen tegenover Hitler stond. Volhouden dus, nu Oekraïne dubbel en dwars militair en politiek blijven steunen.

‘Tusk heeft de Hongaarse ambassadeur uitdrukkelijk niet uitgenodigd voor zijn inauguratie in Warschau’

Hoopgevend is dat de Europese Raad van regeringsleiders nu een nieuwe voorzitter heeft en nog wel de Poolse premier Donald Tusk, die godzijdank Orban aflost. De integere en ervaren Tusk is het tegengestelde van Orban, die de hulp aan Oekraïne wil stoppen. Tusk heeft de Hongaarse ambassadeur uitdrukkelijk niet uitgenodigd voor zijn inauguratie in Warschau. Het program van Tusk voor Europa staat in het teken van meer hulp voor Oekraïne, een sterkere Europese defensie en scherpere sancties tegen Rusland. Tusk zal het niet makkelijk krijgen, veel uiterst rechtse kringen in Europa werken zijn plannen tegen.

Maar Tusk is wel wat gewend, al rond 1980 heeft hij als actief lid van Solidarnosc moeten onderduiken voor vervolging door de Sovjet-Russische bezetter. En toch is het hem en de zijnen gelukt. Vanuit Polen begon in die jaren de bevrijding van Oost-Europa en zelfs in Rusland gloorde een nieuw en open tijdperk. Tusk weet ook hoe je rechtse populisten opzij kan zetten, een jaar geleden is hij erin geslaagd de extreemrechtse regering-Kacynski uit het zadel te stoten.

Als de Nederlandse regering een knip voor de neus waard is, moet zij Tusk actief steunen. Hij wil een vredesakkoord van het tweede soort, met harde garanties voor Oekraïne. Het is Tusk die de nieuwe Churchill van Europa kan worden. Tusk kan uitgerekend in deze kritieke fase namens Europa doen wat nodig is om Oekraïne te behouden voor een overhaast Trump-Poetin onderonsje en voor het aangevreten land toch nog een draaglijk vredesakkoord uit het vuur te slepen.

Lees ook:

Minister Brekelmans is een gevaar voor Europa

Dit is een ingezonden opinie en geeft niet noodzakelijk het standpunt van de Kanttekening weer.