‘Woke’ is volgens critici een autoritaire linkse stroming, die de samenleving bepaalde progressieve denkbeelden oplegt en andersdenkenden ‘cancelt’. Voorstanders stellen juist dat woke niet bestaat maar een extreemrechtse karikatuur is, of ze vinden dat woke goed is omdat extreemrechts zo fel tegen is.

Aan Amerikaanse universiteiten is de invloed van het woke-denken inmiddels groot. Onder invloed van woke worden kritische docenten ontslagen, literatuurlijsten en curricula ‘gezuiverd’, en zogenoemde safe spaces, veilige ruimtes, gecreëerd.

In Nederland is de situatie minder ernstig, maar dat betekent niet dat we ons geen zorgen hoeven te maken. Ook in ons land rukt woke op. Recent publiceerde Laurens Buijs, docent aan de Universiteit van Amsterdam een noodkreet in universiteitskrant Folia. In zijn opinieartikel waarschuwt hij voor een woke-cultuur bij de afdeling Interdisciplinaire sociale wetenschap die de academische vrijheid bedreigt.

Buijs stelt dat via het diversiteitsbeleid het woke-denken als een Paard van Troje zijn afdeling is binnengehaald. Zelf ervaart Buijs dat wanneer hij kritisch is op bijvoorbeeld de term ‘non-binair’, of onderzoek wil doen naar de rol van de islam bij geweld tegen homo’s. Bij de Universiteit van Amsterdam is hier geen ruimte meer voor. Collega’s behandelen hem steeds vaker als paria.

Het opiniestuk van Buijs leest als een pleidooi voor diversiteit, de ruimte om verschillende standpunten in te nemen. Niks mis mee, zou je denken. Toch kwam er vanuit de universiteit veel weerstand. Studenten en collega’s vielen vooral over zijn kritiek op het ‘non-binair zijn’, waarop de universiteit besloot openlijk afstand van het opinieartikel te nemen. Wel zei het College van Bestuur een onderzoek naar de woke-cultuur bij de afdeling Interdisciplinaire sociale wetenschap toe, omdat Buijs zich beriep op een universitaire klokkenluidersregeling.

Is er nu echt sprake van een oprukkende woke-cultuur aan de Amsterdamse universiteit die daar de academische vrijheid bedreigt? Alleen het onderzoek van de universiteit zelf kan hierover uitsluitsel geven. Maar de eerste geluiden uit de onderwijsinstelling, lijken de opinie van Buijs te bevestigen. Het lijkt erop dat bij de UvA ‘identiteit’ boven alles gaat. Zodra iemand het idee van een genderidentiteit bekritiseert of in twijfel trekt, heeft de persoon in kwestie ‘afgedaan’. Sommige studenten eisen zelfs dat Folia het opiniestuk verwijdert en de universiteit Buijs schorst.

Buijs lijkt vooral een vrijdenker die heersende normen en waarden ter discussie stelt

Nu kun je prima kritiek hebben op het opiniestuk van Buijs, op zijn wetenschappelijke werk, blogs en tweets die regelmatig de bocht uit vliegen, zoals bijvoorbeeld over de complotdenker David Icke. Maar op basis van veel van zijn uitspraken lijkt Buijs vooral een vrijdenker, die heersende normen en waarden ter discussie stelt. De vraag is: welke positie moet een universiteit in dit geval innemen? Mag je een medewerker schorsen of ontslaan, omdat zijn opvattingen afwijken van de norm?

Het is juist de rol van wetenschappers om heersende opvattingen te bevragen. Daarmee brengen ze de wetenschap verder. Moet de universiteit ingrijpen als een wetenschapper zich baseert op onwetenschappelijke ideeën? Dat zou kunnen, maar interessant genoeg zijn het vooral woke-ideologen die de wetenschappelijke methode aanvallen. Denk aan de antropologe Gloria Wekker, die onder andere stelde dat rationaliteit en objectiviteit – zo ongeveer de basis van de wetenschap – eigenlijk niet bestaan en met haar uitspraken hele nieuwe vakgroepen en disciplines heeft geïnspireerd.

Zou, ten slotte, het kwetsen van collega’s of studenten een reden van ontslag kunnen zijn? Als de universiteit daartoe overgaat, dan kunnen we concluderen dat identiteit (in dit geval) prevaleert boven academische vrijheid, en dat waarheidsvinding – de kern van waar wetenschappers mee bezig horen te zijn – ondergeschikt is aan het niet in twijfel trekken van identiteit.

De UvA staat op een tweesprong: kiest de universiteit voor identiteit of voor waarheidsvinding? Vooralsnog lijkt identiteit aan het langste eind te trekken maar de kwestie is zeker nog niet beslecht.

Het is aan de UvA om voor haar kerntaak te staan, waarheidsvinding dus, en goed te luisteren naar critici uit de eigen gelederen die ook recht hebben op een veilige werkplek. Onderzoek zal uitwijzen of Buijs het met zijn aanklacht bij het rechte eind heeft. Maar tot die tijd moet de universiteit aan zijn zijde staan en luisteren naar de zorgen die hij, en vele anderen met hem, hebben.