‘Nederland en Indonesië hebben een gedeeld verleden, maar verschillende geschiedenissen. In een enquête van de Volkskrant en geschiedenissite Historia noemen Indonesiërs hoofdrolspelers waar bijna geen Nederlander van heeft gehoord.’ Met deze zinnen begon een artikel in de Volkskrant om te illustreren hoever de collectieve geheugens uit elkaar lopen als het gaat over de koloniale tijd in Indonesië. Deze regels hadden net zo goed kunnen gaan over Suriname, het andere land waar eeuwenlang een koloniaal bestuur was. Ook uit die tijd is er weinig kennis over de hoofdrolspelers. Maar het meest bekaaid komen de hoofdrolspeelsters uit deze tijd ervan af.

Kent u het levensverhaal van Wilhelmina Rijburg? De beroemdste prostituee van Suriname met de naam Maxi Linder? Vast niet. In haar leven heeft zij de belangrijkste mannen van het land als haar klant gehad en wordt zij alom bewonderd. Maar het is ook typisch dat u haar niet kent. Het lot van vrouwen uit de koloniale historie is soms niet alleen een zwarte pagina te noemen, maar eerder een onzichtbare pagina, wat het des te schrijnender maakt.

Wilhelmina speelt de hoofdrol in de roman De koningin van Paramaribo (1999) van de Surinaamse schrijver Clark Accord, die in 2011 op zestigjarige leeftijd overleed. Hij is een schrijver die mij nog steeds inspireert, omdat hij wél oog had voor onbekende vrouwen als Wilhelmina.

Over de onzichtbare verhalen van vrouwen gesproken: het is alweer veertien jaar geleden, maar ik herinner mij nog goed een scherpe column van Heleen Mees in NRC, waarin zij pleitte voor een monument voor slachtoffers van onbestraft oorlogsgeweld. ‘Voor de verkrachte vrouwen tijdens oorlog en conflict zijn er – anders dan voor andere slachtoffers van oorlogsgeweld en veteranen – geen herdenkingsplaatsen en rouwrituelen’, schreef Mees terecht. Het gaat hierbij om gruwelijke vormen van gendergerelateerd geweld, desondanks verstild tot onhoorbare geschiedenisecho’s. Alsof het geschreeuw op mute is gezet. Daarom pleitte Mees voor een monument ‘Eer de Onbekende Verkrachte Vrouw’.

Terug naar Wilhelmina. Haar geld gebruikte ze om anderen in armoede te helpen. Ze ging trots door het leven en maakte zich voor niemand kleiner, zeker niet voor een man. De wijze waarop zij een paar keer heftig wordt mishandeld in het boek door verschillende mannen, komt dan ook hard binnen bij mij. Net als de onthulling dat Maxi als kind werd misbruikt door een vriend van de familie. De persoon bij wie ze hulp zocht besloot met de beste bedoelingen om niets tegen haar ouders te vertellen, om hen die schande maar te besparen. Maxi’s ergste pijn en verdriet mochten er niet zijn.

Wanneer worden dit soort verhalen onderdeel van ons collectieve geheugen?

Iets over de helft van het boek over Wilhelmina volgt een historische gebeurtenis waarvan ik me tijdens het lezen stomverbaasd afvroeg waarom ik hier niemand ooit in Nederland over gehoord heb.

We lezen hoe het Suriname vergaat in de tijd van de Tweede Wereldoorlog. Er komen veel Amerikaanse troepen om de wereldwijde voorraad bauxiet in het land te beschermen, wat essentieel is voor het bouwen van vliegtuigen. De komst van de Amerikanen doet veel met het land en raakt ook sterk de levens van de prostituees: de vraag naar prostituees stijgt enorm en er is veel geld mee gemoeid. De Amerikaanse commandant stoorde zich vreselijk aan deze praktijken. Hij verordonneerde ‘dat er opgetreden moest worden tegen personen die de openbare orde verstoorden en de gezondheid van de troepenmacht in gevaar brachten. Zo werd het pad geëffend voor de grootste razzia in Suriname aller tijden. Overal in de stad werden vrouwen opgepakt, zonder enige vorm van protest’.

Dat geldt ook voor Maxi Linder. Accord beschrijft de omgeving waarin ze terecht komt als volgt: ‘Regelmatig vergrepen de bewakers zich aan de vrouwen. Degenen die zich daartegen verzetten, werden gemarteld en op andere wijze vernederd. Overdag liepen sommige vrouwen zonder kleren en helemaal over hun toeren van wat hun de avond ervoor was overkomen tussen de legerbarakken.’

Wanneer worden deze verhalen onderdeel van ons collectieve geheugen?  Of is er sprake van een collectief geheugenverlies over de gruweldaden die tegen deze vrouwen zijn gepleegd, helemaal omdat ze plaatsvonden in een voormalige kolonie?