Voor eenieder die het wil een eigen proteststem. Het is een adagium dat het Nederlandse parlementaire stelsel de laatste twintig jaar kenmerkt. Met de VVD als uitzondering zien wij een electorale implosie van de traditionele volkspartijen, terwijl protestpartijen als paddenstoelen uit de grond schieten. Naast de SP, 50Plus, de PVV en de Partij voor de Dieren werd Nederland bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen verrijkt met Forum voor Democratie en Denk als nieuwe spelers. Peilingen wijzen erop dat het nu al drukke politieke landschap na 17 maart met nieuwe protestpartijen wordt aangevuld. Volt, BIJ1, JA21 en Code Oranje zullen naar alle waarschijnlijkheid in het parlement belanden.

Het is een goede zaak dat ons parlementaire stelsel het mogelijk maakt voor protestpartijen om met relatief weinig middelen Kamerzetels te bemachtigen. Hierdoor bereiken specifieke zorgen uit de samenleving de politieke agenda. Protestpartijen houden daarnaast de traditionele volkspartijen scherp. Door de aanwezigheid van de PVV in de Tweede Kamer zijn partijen zoals het CDA en de VVD verder naar rechts geschoven op het gebied van immigratie, terwijl het ontstaan van Denk linkse partijen heeft uitgedaagd om een heldere visie te ontwikkelen op het gebied van anti-discriminatie. Je kunt verwachten dat de komst van BIJ1 en Volt in de Tweede Kamer GroenLinks en D66 slapeloze nachten zal bezorgen.

Toch is het belangrijk om de kiezer te informeren over de tragiek van de proteststem. In de politieke discussie wordt de opkomst van veel protestpartijen als problematisch gezien voor de bestuurbaarheid van het land. Door de implosie van de grote partijen en de versplintering van het politieke landschap wordt het lastig om coalities te vormen, stellen politieke commentatoren. Dit is een legitieme kritiek, maar je kunt zowel de proteststemmer als de protestpartijen deze verspintering niet kwalijk nemen. Zolang volkspartijen geen perspectief bieden, zullen er nieuwe protestpartijen blijven komen.

Maar de protestpartij is per definitie gedoemd te mislukken. Historisch gezien slagen protestpartijen erin een stem te geven aan specifieke zorgen en emoties uit de samenleving. Toch slagen de meeste protestpartijen er niet in om die emoties in beleid te vertalen. De protestpartij wordt dan de positie van de schreeuwer aan de zijlijn, die het aan moed ontbreekt om de arena te betreden. Kijk maar naar FvD en PVV, twee partijen die uitstekend het rechts-populistische geluid vertalen, maar nu al door de meeste serieuze partijen worden uitgesloten door hun radicalisme.

De meeste protestpartijen slagen er niet in om emoties in beleid te vertalen

Waar protestpartijen wel uitstekend in slagen, is het op termijn verliezen van hun oorspronkelijke identiteit. Zo zijn Tunahan Kuzu van Denk en Thierry Baudet van FvD ontsteld over het feit dat de NPO het nieuwe televisieprogramma Gewoon Bloot gaat uitzenden. Met dit educatieve programma hopen de makers het vertekende beeld over het naakte lichaam te bestrijden.

Wat dit protest tegen het televisieprogramma te maken heeft met de oorspronkelijke missie van zowel Denk als FvD blijft een raadsel. Wat ook een groot mysterie blijft: dat Denk het zo belangrijk vindt dat de maximumsnelheid op de snelweg naar 130 wordt teruggebracht, terwijl Forum voor Democratie de ene na de andere complottheorie over de coronacrisis de wereld in slingert.

Het gebrek aan consistentie bij zowel Denk als FvD illustreert een dilemma van de meeste protestpartijen: verbreden of verdiepen. Bij verdiepen kiezen protestpartijen ervoor om one-issue-partijen te blijven en daarmee het protestgeluid uit de samenleving te accentueren in het publieke debat en in het parlement. Vaker blijven ze dan buitenspel staan. Bij verbreding kiezen protestpartijen ervoor om naast hun oorspronkelijke thema’s ook andere onderwerpen te agenderen, waardoor ze hun oorspronkelijke missie en electoraat uit het oog verliezen.

Op termijn lijden de meeste protestpartijen aan machtsbehoud, strijd tussen ego’s en gezichtsverlies. Kortom, de proteststem kiest per definitie tussen twee kwalen: aan de zijlijn blijven, of bedrogen worden. Wees daarvan bewust in het stemhokje, maar luister naar uw hart. Het is een feest dat u mag stemmen, en u uw stem als protest kunt gebruiken.