Omvolking. Een woord dat felle emoties oproept. Volgens een deel van de samenleving is het een extreemrechts begrip dat genegeerd moet worden; volgens anderen is het een taboe dat juist benoemd moet worden. Inmiddels hebben we in Nederland enkele kandidaat-bewindspersonen van PVV-signatuur die in dit begrip geloven. Maar wat betekent ‘omvolking’ nou precies?

Omvolking is een begrip dat de nazi’s muntten om niet-Duitse gebieden te koloniseren door etnische Duitsers, met als doel het Duitse grondgebied uit te breiden. Maar de praktijk bestaat al veel langer. Gedurende elke periode van de geschiedenis, of dit nu de Europese kolonisatie was, de Arabische of Turkse veroveringen, of de trek van Germaanse stammen: gedurende de hele menselijke geschiedenis zijn er inheemse bevolkingen verdrongen of ondergeschikt gemaakt door de komst van andere volkeren. Veelal ging dit gepaard met etnische zuivering of genocide.

In de huidige tijd zien we het begrip terugkeren in het debat over migratie. Tegenstanders van migratie zien omvolking plaatsvinden in westerse samenlevingen, met name in grote steden, waar de bevolkingssamenstelling als gevolg van migratie de afgelopen decennia sterk is veranderd. Maar voor de aanhangers en verspreiders van dit begrip is omvolking meer dan dat. Het is een complottheorie, waarbij de aanhangers geloven dat de demografie van westerse landen verandert doordat de elites de witte, inheemse bevolking wil vervangen of vernietigen met de komst van migranten. Het gevolg van dit beleid? Witte genocide, ook een populair begrip in extreemrechtse kringen.

In dit verband moeten we ook Le Grand Remplacement (‘De Grote vervanging’) noemen van de Franse schrijver Renaud Camus, en het Coudenhove-Kalergi Plan, een antisemitische complottheorie. Ik noem dit complottheorieën omdat ze dat ook zijn: de verdedigers van deze theorieën geloven immers in een snode samenzwering, dat achter migratie een vooropgezet plan zit om de witte mens te vervangen of te vernietigen. Onze veiligheidsdiensten waarschuwen dan ook terecht voor deze extreemrechtse theorieën, omdat ze een katalysator kunnen zijn voor geweld tegen bijvoorbeeld moslims, vluchtelingen of mensen met een migratieachtergrond. Zulke aanslagen hebben plaatsgevonden, onder andere in Noorwegen, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten.

Witte mensen worden niet massaal vervangen of vernietigd

Tegelijkertijd moeten we ons ook afvragen waarom het bezigen van dit begrip in vruchtbare bodem valt. Waarom uiten radicaal-rechtse politici deze term? Waarom zijn sommigen in onze samenleving geneigd te geloven in ‘omvolking’? Dat komt omdat onze samenleving wel degelijk demografisch aan het veranderen is. Onze samenlevingen verkleuren, iets wat de Canadese politicoloog Eric Kaufmann de whiteshift noemt. Kaufmann voorspelt dat we rond het jaar 2100 van kleur zijn veranderd: we zullen dan vermengd zijn met elkaar.

Deze spanningen zijn de reden waarom velen aan de haal gaan met het begrip omvolking. Zij zien deze demografische verandering plaatsvinden in onze samenleving en maken zich hierover zorgen. Het gaat om zorgen over het verlies van cultuur en identiteit, zorgen over de toekomst van onze samenleving en het samenleven van verschillende culturen en bevolkingsgroepen. Kaufmann beschrijft in zijn werk ook hoe veel witte westerlingen, maar ook vaak gevestigde groepen migranten, zich verzetten tegen de komst van nieuwe groepen migranten. Niet omdat zij per se tegen demografische verandering zijn, maar omdat ze vinden dat het tempo van deze demografische verandering te snel gaat.

Het zou helpen wanneer we over dit onderwerp open zouden kunnen praten zonder dat we in een kramp schieten. De term omvolking dient verworpen te worden. Er is geen complot; witte mensen worden niet massaal vervangen of vernietigd. Maar onze samenlevingen veranderen wel van kleur. De diversiteit neemt toe. Onze identiteit verandert en staat, voor het gevoel van sommigen, onder druk.

Dit gegeven is de reden dat radicaal-rechts al vijfentwintig jaar in opkomst is en verkiezingen blijft winnen. Omdat immigratie als thema verkiezing op verkiezing de boventoon blijft voeren. Omdat veel mensen zich hier simpelweg zorgen over maken.

Deze zorgen kunnen we prima serieus nemen, terwijl we tegelijkertijd de omvolkingstheorie als een complottheorie ontmaskeren. Laten we daarom praten over demografische verandering en de gevolgen hiervan, om zo het geloof in het begrip omvolking uiteindelijk weg te nemen.