Een man van een jaar of 45 met vriendelijke blauwe ogen en een druipsnor kijkt in Geldermalsen recht in de camera en uit zijn emoties tegen de verslaggever van PowNed: ”Ik zou het liefst die ME-bus in de brand steken, met die vluchtelingen erbij!” Zegt hij nou écht dat hij mensen levend wil verbranden? Dezelfde man die de bakker straks weer gemoedelijk een goed weekend wenst nadat hij zijn halfje wit en de krentenbollen heeft afgerekend? Kust deze man zijn bejaarde moeder na zijn wekelijkse bezoekje weer liefkozend op de wang en zegt: ”Houdoe ma?”

Waar komen de hevige emoties van deze man vandaan? Waar hebben zijn emoties zo een andere afslag genomen dan die van mij? Hij heeft hoogstwaarschijnlijk dezelfde televisiebeelden gezien als ik. We zijn beiden van de leeftijd dat we nog het NOS-journaal kijken. We hebben wijken gezien die worden gebombardeerd met vatbommen, bebloede kinderen in geïmproviseerde ziekenhuizen, mensen die alles hebben moeten achterlaten en zijn gevlucht. In plaats van dat die beelden bij deze man empathie en mededogen oproepen hebben zij bij hem blijkbaar vooral angst opgeroepen. Angst dat dit ook hem kan overkomen, dat ook zijn leven ontwricht kan raken. Dat ook hij zijn spullen kan kwijtraken en dat ook zijn vrouw of dochter geweld aangedaan kan worden. 

Het lijkt wel of mensen zoals hij in Steenbergen of Geldermalsen de vluchtelingen willen aftroeven in angst voor het gevaar wat op hun afkomt. Het is of zij willen zeggen dat niet de vluchtelingen in dat gammele bootje op de Middellandse Zee zitten, maar zijzelf. Als reactie tillen zij de straatstenen uit hun eigen straat en gooien zij de ruiten in van hun eigen gemeentehuis en vervolgens lijkt het of hun eigen dorp in oorlog is met een aantal zwaargewonden. Zij hebben hun eigen emoties en hun angst daadwerkelijk omgezet in het geweld dat zij vrezen. De cirkel van hun emotionele redenering is rond.

In de prachtige film Youth van regisseur Paolo Sorretino zegt Mick tegen de hoofdpersoon van de film: ”Het enige wat we hebben is onze emoties.” Hij bedoelt dat je alleen met emoties mensen kan raken. Een paar weken terug kwam er een man, ook van een jaar of 45, op mij af op het centraal station in Amsterdam toen we daar vluchtelingen aan het verwelkomen waren. Zijn vrouw probeerde hem tegen te houden. Hij had hetzelfde uiterlijk en postuur als de man uit Geldermalsen. Hij was overduidelijk heel boos over wat wij daar deden. Ik zei tegen hem: ”Wacht even tot de trein aankomt. Als de vluchtelingen uitstappen dan wil ik van je weten: is je emotionele reactie om deze mensen te helpen of is je reactie om ze terug op de trein te zetten.” Zijn grote lichaam leek een tijdje in de lucht te blijven zweven zonder dat hij de woorden kon vinden om antwoord te geven. Hij draaide zich vervolgens om en liep zonder iets te zeggen naar de trein richting Hoorn. Ik denk dat ook de man uit Geldermalsen op vakantie in Griekenland als eerste, met zijn dure telefoon nog in zijn zak, in het water zou springen om een vluchtelingenkindje uit de boot te redden. Hoe kunnen we deze normale medemenselijke emotie weer oproepen bij mensen? 

Maurice Crul is hoogleraar Onderwijs en Diversiteit aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Erasmus Universiteit Rotterdam.