Half april bereikt mij altijd het eerste telefoontje. ‘Rabbijn, komt u binnenkort weer eens langs?’ De meidagen komen er aan en Fleurtje heeft het daar altijd moeilijk mee. Al dat verdriet van vroeger drijft deze tijd van het jaar weer naar boven. Drie dagen later: het volgende telefoontje. ‘Rabbijn, weet u al wanneer u komt?’

Dit was zo een van die adressen waar ik mijn pastorale huisbezoekjes aflegde vóór, tijdens en na die meidagen.

Fleurtje heeft nooit afscheid kunnen nemen van ‘die oorlog’. Tot aan haar dood lagen de plakboeken vol met krantenartikelen, foto’s, brieven en tekeningen verspreid over de tafel in de woonkamer. Niet alleen tijdens deze weken in het voorjaar. Nee, ze lagen er altijd. Het hele jaar door. En dan was er ook nog het notitieblok waar nauwkeurig werd bijgehouden op welke dag, hoe laat, op welke zender de volgende uitzending of film wordt uitgezonden over de oorlog. Fleurtjes hele leven, ook toen het al meer dan een halve eeuw erna was, draaide om het verdriet.

Twee minuten stilte is twee eeuwen te weinig om ieder dat aan leed te gunnen waar terecht aanspraak op wordt gemaakt

Haar linkerhand werd gesierd door een grote gouden zegelring. ‘Gekregen van een Russische officier toen hij mij na de bevrijding bij de poort van Birkenau uitzwaaide.’

Saar komt binnen. ‘Mama, het is gelukt’. Fleurtjes oudste dochter zwaait heftig met een grote envelop voor haar moeders gezicht.

‘Wat bedoel je Saar, wat is gelukt?’

‘Ik ben erkend. Echt waar!’

‘Wat erkend? Waar heb je het over?’

Saar kijkt haar moeder stomverbaasd aan. ‘Mam, weet je dat echt niet? Het ministerie heeft mij erkend. Ik ben nu officieel ‘Tweede Generatie’.’

Moeder springt op en probeert de envelop uit de handen van haar dochter te grissen. ‘Geef hier die brief. In de kachel ermee! Niks geen Tweede Generatie!’

Ik doe een stap terug. Dit is wel een heel onaangename confrontatie om als vreemde getuige van te zijn.

‘Wat Tweede Generatie?! Ga jij geld opstrijken voor mijn verdriet?’ Moeder grijpt een van haar plakboeken en gooit dat op de grond voor de voeten van dochter Saar. ‘Hier! Hebben ze jou in een veewagen gestopt? Heb jij tussen de lijken in Bergen-Belsen gezeten?! Ellendeling, jij was nog niet eens geboren! En nu strijk jij de centen op? Hier, hier, kijk dan naar deze brieven uit het kamp! Is dit jouw verdriet, of is dit mijn verdriet?!’

‘Ma, doe niet zo stom! Alleen jij mag pijn hebben? Is die oorlog dan alleen van jou?’

Stilletjes loop ik de gang op, sluit de voordeur achter mij en laat moeder en dochter verder alleen. Het leed dat moeder heeft doorgemaakt laat duidelijk geen ruimte voor de schade die dat ook teweeg heeft gebracht bij dochterlief. En dochterlief kan vanuit haar emotionele schade het onbegrip van moeder niet bevatten. Zo een ruzie terwijl de oorlogsschade bij een tweede generatie inmiddels duidelijk is erkend.

Nog heel lang zingen die woorden in mijn hoofd na. Nou ja, zingen. Het geschreeuw blijft mij heel lang bij. Fleurtjes woorden: ‘Is dit jouw verdriet of is dit mijn verdriet?!’ En Saars weerwoord: ‘Alleen jij mag pijn hebben? Is die oorlog dan alleen van jou?’

Heel lang na deze confrontatie hebben moeder en dochter geen woord met elkaar gewisseld. Was het boosheid, was het jaloezie? Het waren twee werelden die binnen één generatie juist door al dat niet te hanteren verdriet volkomen uit elkaar waren gegroeid.

Wat zich daar op die ochtend op tweehoog in de huiskamer afspeelde, zien we natuurlijk in de buitenwereld deze tijd van het jaar ook. Oorlogen, vervolgingen, strijd en overleven kennen zoveel partijen, dat het echt ondoenlijk is om ieder van hen de ruimte te geven. Twee minuten stilte is twee eeuwen te weinig om ieder dat aan leed te gunnen waar terecht aanspraak op wordt gemaakt. Laten we dát vooral vandaag niet vergeten.