Precies veertien jaar geleden werd de Armeense journalist Hrant Dink vermoord. Voor zijn eigen kantoor bij de krant Agos in Istanbul. Vorig jaar schreef ik een stuk over het boek Hrant van Tuba Candar. En nu ik dat teruglees, raak ik weer bedroefd.

De leegte die hij heeft achtergelaten is immens. Een leegte die nog steeds wordt gevuld met diep verankerde gevoelens van angst, wantrouwen, haat en minachting naar ‘de andere kant’.

En hoewel het relatief makkelijk is om vanuit het veilige en rijke Westen hierover te schrijven, is haat een investering in geweld, in de mentale moord op die ‘verdomde andere kant’, een houding die bij genoeg herhaling altijd ook fysiek een uitweg zal vinden.

‘We’ hebben in Nagorno-Karabach, of Artsach, gezien wat die jarenlange en structurele investering in haat heeft opgeleverd. Huilende moeders, genocidaal geweld en vluchtelingenstromen.

Ik herhaal nogmaals wat ik vorig jaar al stelde: een Nederlandse of een Engelse vertaling van het boek Hrant moet verplichte kost zijn in alle scholen waar mensen met een Armeense en Turkse achtergrond onderwijs genieten.

Waar heb ik het over? De wijsheid die Hrant aan de man bracht is van universele waarde. Zijn liefde voor de mensheid moet wereldwijd gaan. Structureel en collectief, omdat de handelaars in giftig nationalisme en de dood ook georganiseerd te werk gaan.

De wijsheid die Hrant aan de man bracht is van universele waarde. Zijn liefde voor de mensheid moet wereldwijd gaan

Inmiddels leren we op school wie Rosa Parks, Martin Luther King en Malcolm X zijn. Voorvechters van de strijd tegen racisme en witte superioriteit in de VS. Waarom worden Hrant Dink of de Koerdische advocaat Tahir Elci niet aan het curriculum toegevoegd?

De geschiedenis van de strijd tegen racisme is ook een geschiedenis van de vreedzame strijd tegen Turks racisme en Turks-islamitische superioriteit. Voor een bredere antiracismebeweging is deze kennis noodzakelijk.

Hrant was in die zin ook een verbinder. Hij streed bijvoorbeeld ook tegen islamofobie door het vroegere, seculiere bewind in Turkije. Zo vertelt hij over een moeder die werd geweigerd bij de afstudeerceremonie van haar dochter: ‘Ik wilde de hoofddoek van die vrouw bij mijn christelijke vrouw omdoen, naar binnen stormen en het volgende schreeuwen: ‘Kom dan, gooi ons ook maar naar buiten.’’ Een aanklacht tegen de seculiere diehards van Turkije, die voortdurend zeggen dat religieuze onverdraagzaamheid wordt opgedrongen door islamitische politici.

Door zelfs zulke praktijken te verdedigen, zijn het seculiere Turken die de religie politiek instrumentaliseren en daarmee een moderne variant van onverdraagzaamheid aanstoken. Seculieren moeten die onverdraagzaamheid neutraliseren, anders zal het zich tegen henzelf keren, zei Hrant al twintig jaar geleden. De seculiere intolerantie van toen is nu vervangen door de religieuze intolerantie van Erdoganisten, maar deze woorden gelden ook voor islamofoob Nederland.

Ook legde Hrant de vinger op de zere plek wat betreft de nostalgische herinneringen binnen meerderheidsculturen aan leden van een minderheid. ‘Dagelijkse vertellingen die besprenkeld zijn met zinnen als ‘Mijn vaders leermeester was een Armeniër’, ‘Yaya Mari uit onze buurt maakte zulke pilaki-gerechten, dat we onze vingers erbij aflikten..’, ‘We waren als bloedbroeders met Kevork in het leger’, het kan niet op. In die mate zelfs, dat wij gewend zijn geraakt aan het feit dat jullie niet eens door hebben dat jullie voor jezelf aan het applaudisseren zijn met dat nostalgisch geaai, hoe oprecht bedoeld ook. Het feit dat we onszelf als jullie antieke spullen zien, of als jullie hobby. Maar deze oppervlakkige nieuwsgierigheid, zonder verdieping, is een vorm van egoïsme. De echte vraag is: waarom zijn ze verdwenen?’

De herdenking dit jaar, sorry broeder Hrant, bezorgde mij vooral dit gevoel van falen en schuld. Want deze column is een afgestofte herinnering aan een vermoorde Armeniër van een Turk, van ik die de volgende dag weer keert tot de gesegregeerde orde van de dag, en op 24 april daar weer mee wordt geconfronteerd. Segregatie is kennelijk fijn, maar o-zo-dodelijk op de langere termijn.