Afgelopen vrijdag gebeurde er iets dat ik niet zag aankomen. Tijdens de massaal bekeken coronapersconferentie noemde premier Mark Rutte de ‘Orange the World’-campagne. Hiermee wordt wereldwijd, ook in Nederland, aandacht gevraagd voor het stoppen van geweld tegen vrouwen. Rutte riep op om oog te hebben voor slachtoffers van huiselijk geweld en kindermishandeling, die extra kwetsbaar kunnen zijn in deze coronatijd. ‘Blijf op elkaar letten en vraag eens hoe het gaat’.

Ja, aandacht hiervoor is keihard nodig. Huiselijk geweld is het grootste geweldprobleem in onze samenleving. De cijfers over geweld tegen vrouwen zijn schokkend. Om de tien dagen sterft een vrouw in Nederland aan de gevolgen van geweld en de dader is vaak een (ex-)partner. We hebben het over femicide: de moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn. Dit was niet alleen dit jaar zo, maar ook het jaar ervoor. Het is geen ver-van-ons-bed-show. Dit zijn cijfers over Nederland, over onze steden en dorpen, over mensen in je nabije kring.

En toch, ondanks deze schokkende cijfers zie ik een oranje hoopvolle gloed door ons land stromen. Niet alleen door de oproep van Rutte. Ik zie voorzichtige winstpunten en nieuwe ontwikkelingen die een aantal jaren geleden nog ondenkbaar waren.

Een tv-uitzending op prime time volledig gewijd aan het stoppen van geweld tegen vrouwen en de aanpak van huiselijk geweld. Onlangs gebeurde het bij talkshow M. Met volop ruimte voor de verhalen van ervaringsdeskundigen en nabestaanden. Anonieme statistieken kregen zo een gezicht.

Ook te gast was Ester Wijnen, auteur van het pas verschenen boek Jij bent het probleem. Zij vertelde hoe mooi haar relatie aanvankelijk begon, maar hoe snel dit veranderde in iets giftigs – en hoe moeilijk het vervolgens was om daaruit te komen. In die fysieke en mentale dynamiek raakte ze ervan overtuigd dat het echt allemaal haar eigen schuld was.

Eminem en Rihanna rapten en zongen het al treffend in Love The Way You Lie (2010): ‘On the first page of our story, the future seemed so bright. Then this thing turned out so evil, I don’t know why I’m still surprised.’

Door het breed delen van de verhalen van overlevers zoals Wijnen zullen mensen wel drie keer nadenken voordat ze de funeste vraag stellen: ‘Waarom ben je niet gewoon bij hem weggegaan?’

Met haar aanwezigheid in het programma maakt Wijnen meteen een taboe bespreekbaar: ook hoogopgeleide, goedgebekte vrouwen kunnen te maken krijgen met geweld en daardoor hulp nodig hebben. Hier vragen velen van hen in de praktijk echter niet snel om, door bijvoorbeeld die andere kwalijke vraag: ‘Hoe kan een vrouw als jou dat nou overkomen?’

Het woord ‘femicide’ wordt steeds gangbaarder in Nederland

In Rotterdam was ik voor Orange the World bij een bijeenkomst met middelbare scholieren, die intensief over deze problematiek discussieerden. Ik zag niet alleen meiden, maar ook veel jongens zich openlijk uitspreken en ideeën bedenken voor de aanpak. Dat we het hier niet over een vrouwenprobleem hebben, maar een probleem van ons allemaal, was vanaf de start van de discussie vanzelfsprekend. Ze opperden een sticker voor in het openbaar vervoer met daarop een duidelijke instructie dat het verboden is om iemand lastig te vallen. Ze benadrukten het belang van ingrijpen van omstanders. Ze spraken over dominante rolpatronen waar zij zichzelf ook gevangen door kunnen voelen.

Ook femicide kwam voorbij. Een woord dat steeds meer gangbaar wordt om ook de Nederlandse context mee te beschrijven. Steeds minder mensen kijken je fronsend aan omdat ze het woord niet kennen.

In 2020 verscheen mijn roman De Kier, een ode aan overlevers van huiselijk geweld en verborgen vrouwen in de grote stad. Het belangrijkste personage is een verborgen vrouw en slachtoffer van huiselijk en seksueel geweld. Zij is fictief, maar wel gebaseerd op vele sterke overlevers die ik heb gesproken: luide, stille, hoogopgeleide, praktisch opgeleide, werkende, niet-werkende, vrouwen. Hun ervaringen komen samen in het personage Asha.

En dat is voor mij de grootste winst: dat we collectief steeds meer beseffen dat geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld overal voorkomt, geen kleur en geen religie kent. Het laatste wat helpt is om te blijven hangen in clichébeelden over de kenmerken van slachtoffers en stigmatiserende ideeën over waar dit geweld wel of niet zou voorkomen. We hebben te maken met een schaduwpandemie.