Brazilië is door het oog van de naald gekropen. Het had maar weinig gescheeld of de autoritaire leider Jair Bolsonaro – die fascistische kenmerken vertoonde, de militaire dictatuur prees en systematisch bezig is geweest de rechtsstaat te ondermijnen – had nog vier jaren vrij spel gekregen. Met alle gevolgen van dien voor de Braziliaanse democratie en Latijns-Amerika. De linkse kandidaat Lula wist op het nippertje te winnen. Hij kreeg 51 procent van de stemmen.

In de straten van Rio de Janeiro en Sao Paulo, waar ik de afgelopen weken verkeerde, was aan alles te merken dat de verkiezingen eraan kwamen. Overal waren bijeenkomsten en demonstraties van Lula-aanhangers in de straten. Er heerste een heuse verkiezingskoorts. Brazilië is extreem verdeeld. Lula-aanhangers moeten helemaal niks van Bolsonaro-aanhangers hebben en vice versa.

Dat de uitslag zo close zou worden, hadden weinigen voorspeld. De meeste opiniepeilers verwachtten dat Lula al tijdens de eerste ronde Bolsonaro zou verslaan. Maar de steun voor Bolsonaro bleek groter dan gedacht, en vermoedelijk werd deze ernstig onderschat door veel onderzoekers.

Ook de Braziliaanse democratie onderschatte Bolsonaro. De Braziliaanse Trump was bezig om zijn eigen familieclan baantjes te geven op invloedrijke plekken in het staatsapparaat. De rechtsstaat, waarmee hij continu in de clinch lag, heeft hij op allerlei manieren geprobeerd te ondermijnen. Het leger, waar hij zelf uit is voortgekomen, kreeg een centrale positie in zijn regering. Voor een land met een dictatoriaal en militaristisch verleden was dit allesbehalve een goede ontwikkeling.

De overwinning van Lula heeft er voor gezorgd dat democratisch Brazilië opgelucht adem kan halen. Maar voor veel Brazilianen was de toekomst van de democratie helemaal geen thema. Ook zien we dat grote delen van Brazilië langs traditionele lijnen hebben gestemd. Het armere noordoosten van het land stemde op Lula, het rijkere zuiden op Bolsonaro. Sociaaleconomische thema’s waren ook bij deze verkiezingen weer erg bepalend.

Lula erft een land dat tot op het bot is verdeeld. De ene helft ziet hem als een held en heeft torenhoge verwachtingen, de andere helft ziet hem als dief die de welvaart komt stelen. Lula staat bovendien voor zeer een moeilijke opgave. Bolsonaro heeft namelijk een flinke staatsschuld achtergelaten, de voedsel- en energieprijzen zijn ook in Brazilië enorm omhoog geschoten en de armoede is daardoor in korte tijd flink toegenomen. Er is dus weinig geld voor de linkse Lula om uit te geven, iets wat hij wel had beloofd. Tel daarbij op dat ook het Braziliaanse parlement sterk verdeeld is en Lula zeker niet op een meerderheid kan rekenen en je kunt voorspellen dat dit voor hem moeilijke jaren zullen worden.

Lula erft een land dat tot op het bot is verdeeld

Wat Bolsonaro nu gaat doen is onzeker. Hij zou de komende jaren à la Trump campagne kunnen voeren tegen Lula, hopen dat diens presidentschap een mislukking wordt en hij over vier jaar terug kan keren. De verwachting is echter dat de corruptieonderzoeken zich de komende tijd op Bolsonaro zullen richten.

Met Bolsonaro’s nederlaag kan de Braziliaanse democratie voorlopig weer adem halen, maar het gevaar is zeker nog niet geweken. Voor democraten is het te hopen dat Lula erin slaagt om de Braziliaanse economie weer enigszins op de rails te krijgen en de mensen vooruitgang te bieden. En dat ondertussen rechts Brazilië weer het democratische pad gaat bewandelen, en de schaduw van radicaal-rechts, Bolsonaro en de militaire dictatuur van zich af weet te schudden.