Iva Schubart (53) werd geboren in Egypte. Maar op jonge leeftijd moest ze met haar familie terugkeren naar Tsjechoslowakije, hun thuisland. Ondanks haar hoge opleiding was het begin van haar verblijf in Nederland niet gemakkelijk en was vooral discriminatie haar deel. Nu is ze een alleenstaande moeder en helpt ze anderen die door traumatische ervaringen heen moeten om zichzelf terug te kunnen vinden.

‘Mijn vader was professor aan de technische universiteit, toen we nog als expats in Egypte woonden’, vertelt Iva. ‘Hij had contact met veel hooggeplaatste mensen in Egypte, zoals de toenmalige president Nasser. Toen de Sovjet-Unie in 1968 Tsjechoslowakije binnenviel, om de Praagse Lente neer te slaan, had dit grote gevolgen voor het gezin. Veel mensen in Tsjecho-slowakije, waaronder ook wetenschappers, raakten hun baan, hun maatschappelijke positie kwijt omdat ze de hervormers van de Praagse Lente hadden gesteund.’ Iva’s vader moest terugkeren naar Tsjechoslowakije en werd slachtoffer van de communistische zuiveringen. Hij mocht niet meer werken op zijn oude niveau.

‘Mijn vader was pas 34 jaar, maar hij raakte na de Praagse Lente echt alles kwijt’

‘Mijn ouders wilden niet over deze tijd praten, maar mijn zus vertelde mij er later meer over. Zij zat toen in de pubertijd en heeft het allemaal bewuster meegemaakt dan ik. Uit haar verhalen en die van een vriend van mijn vader begreep ik dat veel mensen jaloers op mijn vader waren. Hij was een succesvolle man met een groot netwerk, die ook nog eens boeken over onderwerpen als thermodynamica schreef. Hij was populair, maar vanwege zijn succes had hij ook vijanden gemaakt. Mijn vader was ook heel open en eerlijk en dat heeft hem denk ik de das om gedaan. Hij was pas 34 jaar, maar hij raakte na de Praagse Lente echt alles kwijt, alles.’ Hij weigerde op een lager niveau te gaan werken en daarom begon hij rechtszaken tegen de staat, die hij allemaal verloor.

Zuivering

‘Mijn ouders mochten niets zeggen en niets doen. Dat mijn vader twee academische titels had en uitvinder was, dit was opeens niets meer waard. Hij mocht in Tsjecho-Slowakije niet meer aan het werk aan de universiteit, hoewel die hem juist had uitgezonden naar Egypte. Hij voerde diverse rechtszaken om zijn ontslag aan te vechten, maar mijn vader verloor die. Als het aan de proleten lag, dan was mijn vader daarna stoker geworden. Na onze terugkeer in Tsjechoslowakije gingen we naar de kerk, hoewel dat eigenlijk niet mocht. Wij bleven naar de kerk gaan, maar dat moest stiekem.’ Een vriendinnetje zag Iva en haar gezin op zondagmorgen om tien uur en vroeg later waar ze naartoe waren gegaan. ‘O, naar de stad’, had Iva geantwoord.

Haar vader werd depressief, zijn hele levenswerk was hem afgenomen. Hij verloor de rechtszaken, de advocaten die hem wilden verdedigen verdwenen mysterieus of wilden de verdediging toch niet op zich nemen, uit angst voor represailles. ‘Hij bouwde een huis voor ons’, vertelt Iva. ‘Hij had zijn trots en hij wilde niet op een lager niveau werken. Dat bouwen en werken met zijn handen was helend voor hem. Dat was mooi.’ Veel hoogopgeleiden en de academici werden vervolgd, de meesten vluchtten naar het buitenland.

Niet bestaan

Na zo’n vijf jaar accepteerde Iva’s vader zijn lot dat hij nooit meer aan een universiteit aan de slag kon. Hij werd vertaler en ging postzegels verzamelen. ‘Alles wat er ooit over en door mijn vader is geschreven toen hij in Egypte woonde, is vernietigd. Ik ben teruggegaan naar Egypte voor research naar die episode uit zijn leven, maar er was helemaal niets te vinden. Het is net of mijn vader daar helemaal nooit is geweest. Dat was heel moeilijk en confronterend. Ik heb alleen nog een foto en vermelding terug kunnen vinden, dat hij leidinggevende was bij de faculteit werktuigbouwkunde, dat was alles.’ Iva’s vader geloofde in het goede van de mens, maar dat is hem niet in dank afgenomen.

‘Eigenlijk wilde ik heel graag terug naar Praag, waar het leven eigenlijk veel leuker was’

Iva studeerde ook werktuigbouwkunde, onder druk van haar ouders. Ze had liever de kunst in gewild of iets met talen gedaan, maar dat leek haar ouders geen goed idee. In die tijd werd je niet aangenomen als kind van iemand die aangekruist was als anticommunist. Haar zus wilde arts worden en ondanks de hoge cijfers die ze haalde, werd ze tot twee keer toe afgewezen. ‘Overal hadden we met discriminatie te maken. Tijdens mijn afstuderen in 1989 kreeg ik mijn diploma van een decaan van de faculteit. Hij fluisterde in mijn oor: ‘Doe maar de groeten aan je vader’. Dat was een voormalig ondergeschikte van mijn vader die na de zuiveringen van 1968 een beter baantje had gekregen. Dat was in het Tsjechoslowakije van de jaren zeventig en tachtig heel gewoon.’

Nederlands racisme

Iva kreeg meteen een goede baan in Praag. Ze had een vriendje uit Nederland, ze leerde hem in 1990 kennen hem via een studentenorganisatie, en ze gingen samenwonen. Hij kon echter niet aarden in Praag. ‘Hij studeerde nog en het starten van een onderneming in Praag wilde hem niet lukken. We kozen er daarom voor om in 1992 naar Nederland te verhuizen. Dan zou ik een baan zoeken en kon hij verder met zijn studie. Zijn ouders moesten garant voor mij staan, dat hebben ze ook gedaan. Het zijn echt ontzettend lieve mensen geweest en ze zijn me altijd dierbaar gebleven.’

Zonder kennis van de Nederlandse taal was het vinden van een baan lastig voor Iva. Haar eerste baantje was in de huishouding bij gezinnen. ‘Maar toch was ik de kostwinner, omdat mijn vriend nog studeerde. Dankzij dit werk leerde ik mede de Nederlandse taal en kwam ik wat te weten over de Nederlandse cultuur. Mijn vriend en ik trouwden in 1993. De werkelijkheid in Nederland bleek anders dan het rooskleurige beeld dat we in Tsjecho-Slowakije hadden van West-Europa. Eigenlijk wilde ik heel graag terug naar Praag, waar het leven veel leuker was.’

Na een tijdje vond ze een baan bij een technische groothandel, wat meer was in de lijn van haar opleiding. ‘Daar had ik mijn eerste ervaring met discriminatie’, vertelt Iva. ‘Mensen denken soms dat ik dit verzin, maar dat komt omdat ze nooit zijn gediscrimineerd. Een klant, die spuitbussen ging halen, zei tegen mij dat hij het liefste ‘al die buitenlanders’ hier zou willen wegspuiten. Ik voelde me klein en nietig worden. Ook van mijn collegae moest ik het niet hebben. Eentje zei een keer tegen mij dat ik nooit een hogere functie zou krijgen, omdat ik uit het buitenland kwam. En toen ik op een dag een energiebedrijf aan de lijn had, zei de mevrouw: ‘Ga maar terug naar je eigen land’… Ik barstte in huilen uit.’

‘Wat moest ik doen? Mijn ex was weg, hij was er ook niet voor onze kinderen’

Scheiding

Ironisch genoeg hoort Iva nog steeds dat er vrouwen naar Nederland komen die profiteren van een Nederlandse man, terwijl dat bij haar precies andersom was. ‘Mijn ex bleef maar studeren en ik ging werken. Dat vrouwen uit het oosten zo weggezet worden is niet terecht, want het kan dus ook andersom zijn. Ik moest twee keer zoveel presteren en ik had een man die totaal geen ambitie had en bij wie de wil ontbrak om iets van het leven te maken. Achteraf weet ik dat hij ongelukkig was met zijn leven en dan kun je een ander ook niet gelukkig maken. Vaak nemen we deze patronen om een partner te kiezen mee uit onze jeugd, terwijl we ons daar niet bewust van zijn. Na onze scheiding in 2007 bleek dat ik eigenlijk niet eens wist met wie ik getrouwd ben geweest.’

Iva belandde na haar scheiding in een emotionele achtbaan. Ze stond er helemaal alleen voor met twee kinderen, want haar ex was onvindbaar. Hij was ondergedoken. ‘Inmiddels hadden we twee kinderen, die bij mij bleven. Eentje daarvan was in de pubertijd, de andere was net twee en zat nog in de luiers. Dat was een moeilijke tijd. Wat moest ik doen? Mijn ex was weg, hij was er ook niet voor onze kinderen. Het is raar dat onze relatie zo naar is geëindigd, want we hielden ooit wel van elkaar.’

Seksisme

Het was niet de eerste keer dat Iva het moeilijk had. In 2002, vijf jaar voor haar scheiding, overleed haar vader, kreeg ze een miskraam en verloor ze haar baan. Wel deed Iva dat jaar een managementopleiding. Twee dagen voordat haar vader werd begraven deed ze examen. Dat moest, want ze was kostwinner. Ze werd opnieuw zwanger en kreeg een tweede dochter. Ook moest ze weer op zoek naar een nieuwe baan, terwijl ze nog niet hersteld was van haar zwangerschap. Ze nam de achternaam van haar man aan bij hun huwelijk en kreeg de Nederlandse nationaliteit. ‘Dat maakte een enorm verschil. Niet meer wachten in een andere rij dan haar man bij paspoortcontroles, geen jaarlijks stempel bij de politie halen om haar verblijfsvergunning te verlengen.’

Iva kreeg echter met seksisme te maken, toen ze weer een nieuwe baan kreeg. Haar nieuwe leidinggevende zei tegen haar: ‘Tsjechen stellen weinig voor, maar ze hebben wel leuke vrouwen. Daarom loop ik maar achter jou aan en dan zie ik hoe jouw kont beweegt.’

Meer vrouwen krijgen te maken met seksisme, maar Iva voelde zich als gescheiden vrouw die het niet makkelijk had in Nederland extra kwetsbaar. ‘Het maakte dat ik mijn kracht en zelfliefde verloor. Ik was bang dat ik mijn baan zou verliezen als ik er wat van zou zeggen. Ik heb mijn leidinggevende wel vergeven in mijn hoofd, maar ik zal dit nooit vergeten. Mensen die zulke dingen zeggen beseffen niet goed wat ze met hun woorden kunnen aanrichten.’

Omgekeerde wereld

Tegenwoordig ziet het leven van Iva er heel anders uit. Na haar scheiding in 2007 duurde het zo’n vier jaar voordat er weer een beetje normaal omgang tussen vader en dochters was. ‘Mijn jongste is inmiddels veertien. Zij ziet hem soms, maar voor haar is hij geen vaderfiguur. Een echte vader heeft ze nooit gehad, als je begrijpt wat ik bedoel. Dat is hij voor geen van de kinderen geweest. Voor mij was het lastig om helemaal alleen te zijn met twee kinderen. Ik was voor mijn kinderen een moeder en een vader tegelijk. Ik vroeg anderen niet om hulp en werkte mijzelf halfdood. Soms stond ik na middernacht nog ramen te zemen, omdat ik overdag moest werken.’

Een paar weken geleden had haar jongste dochter een ernstige mond- en neusbloeding, ze moest ervoor naar de Eerste Hulp. Iva liet dat aan haar ex weten, maar hij appte twee dagen later pas terug met de vraag wat de diagnose was. ‘Dat zou ik nooit doen, ik zou meteen in de auto stappen en bij het ziekenhuis gaan kijken hoe het met mijn dochter was. Maar hij ziet zichzelf als slachtoffer, hij vindt ook dat ik hem moet onderhouden…’ Iva vindt dit de omgekeerde wereld.

Zelfliefde

Iva kreeg haar leven weer een beetje op orde toen ze besloot om een boek te gaan schrijven over wat ze allemaal had meegemaakt. Het is getiteld Sanguine-Love en is vorig jaar gepubliceerd. ‘Ik wilde niet meer nep-leven, ik wilde alleen nog echt zijn, met echte gevoelens en echte liefdes. Leven met een dubbele agenda, dat komt er bij mij niet meer in. Tijdens het communisme mochten we onze mening niet geven, maar in het vrije Nederland houden veel mensen zichzelf voor de gek. Je moet juist eerlijk naar jezelf durven kijken in de spiegel.’