Precies drie jaar geleden vond vishandelaar Mohsin Fikri een gruwelijke dood in de persen van een vuilniswagen in Al Hoceima, in het Marokkaanse Rifgebied. Het veroorzaakte een massale volksopstand – de Hirak – in de Rif. De overheid antwoordde met harde repressie, Hirak-leider Nasser Zafzafi en andere kopstukken kregen tot wel twintig jaar cel. Maar de Hirak zorgde er ook voor dat velen nieuws over de Rif via internet met de wereld delen. De Kanttekening sprak af met burgerjournalist en activist Amazigh Ayaou, die de populaire Nederlandstalige nieuwssite Arif News oprichtte.

‘Arif News zag het licht op 20 juli 2018. Dit is een symbolische en belangrijke datum voor Riffijnen. Op 20 juli 1921 was de slag om Anoual, toen een handjevol onervaren Riffijnse strijders de Spaanse bezetters aanviel en eindigde met een verpletterende zege. 20 juli 2017 was ook de dag van de grote demonstratie in Al Hoceima, waar ikzelf ook aan deelnam.’

Ik spreek met Amazigh Ayaou (echte naam: Jamal Ayaou) in zijn woonplaats Roosendaal. Als ik op de afgesproken tijd voor het adres sta dat hij een dag eerder heeft doorgegeven, belt hij met de mededeling dat ik vooral niet moet aanbellen en dat hij eraan komt.

Het opgegeven adres is niet waar hij woont. In zijn favoriete café kijkt hij me aan met zijn groene ogen en zucht: ‘Sorry, maar ik moest wel voorzichtig zijn, aangezien mijn telefoon gehackt kan zijn. Je weet maar nooit wie er meeluistert.’

Het is precies drie jaar geleden dat de Hirak-protesten losbarstten. Wat is er in drie jaar bereikt?

‘Eigenlijk best veel. Het belangrijkste wat bereikt is, is het vergroten van het bewustzijn onder de Riffijnen, in zowel Marokko als in Europa. En de vorming van een zekere eenheid onder activisten. Natuurlijk zitten de kopstukken vast en zijn vele jongeren het land ontvlucht, maar je moet je voorstellen dat vóór de Hirak veel Europese Riffijnen een ander beeld hadden van Arif. Het was vooral de plek waar je eens per jaar op vakantie ging en genoot van de zon en het strand. Ze hadden totaal geen weet van hoe het gebied al decennialang gebukt gaat onder corruptie, achterstelling, militarisering en onderdrukking.

Deze onwetendheid kent verschillende factoren. De ouders en grootouders van deze generatie spraken er nooit over omdat ze getraumatiseerd zijn door de vreselijke gebeurtenissen in bijvoorbeeld 1959 en 1984, waarbij duizenden burgers gearresteerd, gemarteld, verkracht en gedood zijn. Ik heb vaak geprobeerd om die generatie aan het praten te krijgen, maar die oma’s en opa’s willen dat gewoonweg niet. ‘We willen je dat leed besparen’, wordt er vaak gezegd. Maar ook de moeite die de overheid doet om het leed te verbloemen en een rooskleurig beeld van Marokko naar buiten te brengen is een reden. Net zoals het feit dat er bijna geen onafhankelijke berichtgeving was die kon aangeven hoe het er daadwerkelijk aan toe gaat daar. Dat beeld is nu wel duidelijk veranderd. Dankzij de Hirak.’

Wat gebeurde er precies in 1959 en 1984?

‘Als je de pijnpunten wilt begrijpen, moeten we even terug in de geschiedenis. De verhoudingen tussen het Rifgebied en het centrale gezag in Rabat staan al sinds de onafhankelijkheid van Marokko in 1956 onder spanning. In de afgelopen decennia hebben deze spanningen geleid tot een aantal hele heftige confrontaties, waarvan de opstanden van 1959 en 1984 het meest bloedig waren.

Nadat de Riffijnen, onder leiding van Abdelkrim el Khattabi, zich in 1921 wisten te onttrekken aan de Spaanse overheersers, kregen ze het aan de stok met het Marokkaanse gezag, dat weigerde te investeren in de regio. Dat ontaardde in een opstand in 1958, waarbij duizenden Riffijnen omkwamen. Sinds deze bloedige opstand staat het Rifgebied, tot op de dag van vandaag, onder militaire controle.

‘Onze website wordt regelmatig aangevallen door hackers’

In de jaren zestig kwamen veel Marokkanen uit het Rifgebied naar Europa. Hier ging het niet enkel om arbeidsmigratie. Velen vluchtten ook voor onderdrukking en verwaarlozing. Daarnaast was het beleid van het centrale gezag in Rabat om zoveel mogelijk Riffijnen ‘te helpen’ om in Europa te geraken. Hiermee hoopte men om voorgoed van die opstandige Riffijnen af te komen. Die strategie werkte en het Rifgebied liep leeg.

Tijdens de broodopstand van januari 1984 vielen honderden slachtoffers in verschillende steden. De militarisatie van het gebied nam nog verder toe en ook toen vluchtten velen naar Europa. Net zoals dat nu gebeurt met de Hirak, nadat de overheid heeft besloten om de demonstraties met harde hand te lijf te gaan.’

Je bent emotioneel heel betrokken bij de situatie in Arif. In hoeverre kan jij objectief blijven in je berichtgeving?

‘Geen enkel medium is honderd procent objectief. Ik heb het lef om te zeggen dat Arif News bericht vanuit Riffijns oogpunt. Maar ons oogpunt is wel gebaseerd op feiten. De waarheid is erg belangrijk, omdat wij weten dat de Marokkaanse overheid ons in de gaten houdt en op het moment wacht dat wij één klein foutje maken. Om ons vervolgens genadeloos neer te halen.’

Arif News wordt goed gelezen. Zelfs Nederlandse mainstream media gebruiken jouw website soms als bron in hun berichtgeving. Hoe kom jij aan je nieuws?

‘Dat is drieledig. Ten eerste letten wij op waar de Marokkaanse media mee komen. Bijvoorbeeld het nieuws dat in Marokko vijf miljoen mensen onder de armoedegrens leven. De staatsomroepen berichten dan voornamelijk over hoe hard de overheid bezig is met toekomstige prestigeprojecten en hoe goed dat voor het volk zal zijn. Wij noemen dat zand in de ogen strooien. Wat wij doen is zo’n nieuwsbericht filteren en vertalen. En dan vooral de harde cijfers benoemen en de vraag stellen waarom dit zo is.

Daarnaast horen we dagelijks veel van onze bronnen in Arif zelf, zoals activisten, vrienden of familie. Je kunt je voorstellen dat ik niet veel kwijt kan over deze mensen. Laatst belde ik iemand in Arif op voor informatie. Nog geen uur nadat ik het publiceerde werd hij opgepakt en vroeg men hem waarom hij contact met Arif News had. Ik heb ook regelmatig contact met een aantal van de Hirak-gevangenen. Zij vertellen mij dan hoe het eraan toe gaat in de gevangenissen. Je begrijpt dat ik ook over hen niets kwijt kan. Maar zo gaan die dingen.

De derde bron zijn de mensen in Europa. In Nederland, België of Spanje ken ik personen die over veel informatie beschikken, maar zelf niet kunnen of durven te publiceren. Dus kloppen ze bij mij aan. Dit zijn mensen die bang zijn. Ze kunnen er minder goed tegen dat ze lastiggevallen worden, of hebben meer moeite met laster en smaad. Anderen bekleden een gevoelige positie en willen niet ontmaskerd worden.’

Ben jij niet bang dan?

‘Het enige waar ik constant bang voor ben is afkeuring van mijn ouders. Ik heb hier uitgebreid met ze over gesproken en ondanks dat ze zowel 1959 als 1984 persoonlijk hebben meegemaakt, hebben ze respect voor wat ik doe. Ja, ze maken zich enorm veel zorgen, maar gelukkig blijven ze achter mij en mijn keuzes staan. Ik weet ook niet wat er met mij zal gebeuren wanneer ik afreis naar Marokko. Maar ik heb wel een vermoeden. Er zijn meerderen die om minder zijn opgepakt.’

‘Denk is genadeloos afgestraft door het Riffijnse electoraat’

Je gaf aan dat je misschien afgeluisterd wordt en daarom een vals adres voor onze afspraak opgaf. In hoeverre word je tegengewerkt of lastiggevallen?

‘Onze website wordt regelmatig aangevallen door hackers. Vaak zijn dit personen die regeringsgezind zijn. Maar laatst hadden we te maken met een cyberaanval, zo groot en massaal dat het onmogelijk is dat dit door één individu is gedaan. Of het moet een miljonair geweest zijn. Maar de meest logische verklaring is dat dit een georganiseerde actie was.

Ik kan niet zeggen dat de Marokkaanse overheid bewust mijn website aanvalt, maar het is algemeen bekend dat kritische journalisten worden gehackt. Ook dat de overheid mensen al dan niet indirect aanstuurt om critici van het regime het leven zuur te maken. Of dat nu gaat middels hacken of door laster en smaad. Want dat is ook iets waar we mee te maken hebben. Er wordt een sfeer gecreëerd van ‘onze leider wordt aangevallen, ons land wordt kapot gemaakt en de schuldigen worden betaald door landen als Israël of Algerije, om verdeeldheid te veroorzaken.

Op ambassadefeestjes, waar voornamelijk bekende Marokkanen of mensen met een achterban voor worden uitgenodigd en in de watten worden gelegd, hebben ze het nergens anders over. Ja, zelfs ISIS wordt weleens genoemd als onze bondgenoot. Ik maak dan altijd grapjes over dat ze vooral de vijanden als aliens, Smurfen en garnalen niet moeten vergeten.’

Waarom zijn de bekende Marokkaanse Nederlanders, de Najib Amhali’s en de Ali B.’s, zo stil als het gaat om de Hirak?

‘Omdat ze beloond worden. En omdat dit soort figuren profiteren van de situatie. Ze worden niet alleen verwend met prijzen, feestjes of een eerbetoon, maar ook met werk in Marokko. Ze denken misschien dat ze hun achterban kunnen kwijtraken als ze zich kritisch opstellen, maar juist die achterban raken ze kwijt. Kijk maar naar de politieke partij Denk. Bij de laatste verkiezingen is Denk genadeloos afgestraft door het Riffijnse electoraat in Nederland. Omdat ze, in plaats van op te komen voor de mensenrechten in het Rifgebied, de volksopstand juist ridiculiseerden. Het is algemeen bekend dat toen andere politieke partijen meeliepen in demonstraties, Denk uitblonk in stilzwijgen. Dat gebeurde niet zomaar.’

Hoe zie jij de toekomst?

‘Wij willen natuurlijk nóg meer mensen bereiken dan we dat nu doen. Afgelopen maand hadden we meer dan 42.000 unieke bezoekers. Dat is ruim 1.400 bezoekers per dag. Maar we willen groeien. Mijn grote droom is om, naast de website, ook een televisie- en radiozender op te richten met nieuws over en uit Arif. De orale overdracht is voor Riffijnen veel toegankelijker en effectiever. Arif kent een eeuwenlange traditie van orale overdrachten, denk aan poëzie, liedjes en verhalen. Zo werkt dat ook als het gaat om nieuwsvergaring. Kijk maar naar de vele livestreams die tijdens de demonstraties in Marokko de wereld in werden geholpen. Daarnaast is het toch vreemd dat er geen enkele televisie- of radiozender bestaat met uitsluitend nieuws over Arif?’

En hoe zit het met de toekomst van de Hirak en van de Rif in het algemeen?

‘Dat is moeilijk te voorspellen, omdat het hier om een complexe situatie gaat. De geografische ligging van Arif is tevens de vloek van het gebied. En het gebied heeft te maken met een overheid die wereldwijd door verschillende partijen wordt gesteund. Door de ligging van het gebied, als poort naar Europa, spelen veel factoren een rol. Of het nu gaat om handelsverdragen met Europa, het tegengaan van terrorisme, de migratie- en vluchtelingenproblematiek of drugssmokkel, iedereen heeft er zijn eigen belangen. Het gaat hier om miljarden euro’s per jaar. Daarom zullen Europese landen de mensenrechtenschendingen niet snel op de internationale agenda zetten. Natuurlijk zal voor de bühne af en toe de ambassadeur op het matje worden geroepen. Maar daar blijft het vaak bij, want er moet ook geld verdiend worden. En Marokko maakt gretig gebruik van deze sterke internationale positie.’

Zoals ik je nu hoor, ziet de toekomst van Arif er niet rooskleurig uit.

‘Dat werd ook beweerd toen de Riffijnen in de jaren twintig, onder leiding van verzetsheld Abdelkrim el Khattabi, het lef toonden om de Spanjaarden die hun land bezetten aan te vallen. Toen de Riffijnen de wapens opnamen om ze te verdrijven, verklaarde de wereld hen voor gek. Hoe kon het dat onervaren guerrillastrijders het durfden op te nemen tegen een grootmacht? En zie: Arif en de strijdlustigheid van toen zijn niet verdwenen. Diezelfde strijdlustigheid zag je namelijk opnieuw toen de Hirak ontstond. De rijen werden gesloten en de missie bij iedereen bekend: vrijheid, onderwijs, gezondheidszorg en een einde aan de corruptie. Daar put ik mijn hoop uit. Abdelkrim el Khattabi zei ooit: ‘Het gaat mij niet om de overwinning of om een positie. Het gaat erom dat ik mijn verantwoordelijkheid neem.”