De gevolgen van de mens op de planeet worden steeds duidelijker. Onvermoeid wordt er nagedacht over oplossingen om onze milieu-impact te verkleinen. Windmolens, consuminderen, niet meer vliegen – van alles passeert de revue. Volgens Stichting OverBevolking is de remedie veel eenvoudiger: simpelweg minder mensen.

Het is geen populaire boodschap die Stichting OverBevolking verkondigt: in Nederland – en op de rest van de wereld – leven te veel mensen. ‘Strikt ecologisch gezien zou Nederland maar één of twee miljoen mensen kunnen hebben’, vertelt Jan van Weeren (75), secretaris van het genootschap. ‘Maar die aantallen kunnen fluctueren. Op het moment dat we vreselijk vergroenen kunnen er veel meer mensen bij.’

Dat Van Weeren het over vergroenen heeft, is opvallend. Stichting OverBevolking ging tot voor kort door het leven als De Club Van Tien Miljoen. Oprichter en geestelijk vader van De Club, Paul Gerbrands, gaf te kennen het klimaatstandpunt van Forum voor Democratie te delen. Ofwel: er is geen sprake van een ‘man-made’ klimaatcrisis, het klimaat verandert altijd.

Gerbrands trad in 2019 af en de naam werd veranderd naar Stichting OverBevolking. Sindsdien wordt er volgens Van Weeren niet alleen gehamerd op het ‘bevolkingsoverschot’, maar speelt de ‘ecologische voetafdruk’ een prominente rol in het gedachtegoed. Een autarkisch of klimaatneutraal Nederland is het streven – maar dat kán niet met zo veel mensen in het land. Geboortebeperking wordt gepredikt, het lamleggen van immigratie ook. Daardoor wordt de organisatie al snel in een rechts hoekje geduwd, merkt Van Weeren. Dat vindt hij niet terecht.

Het lamleggen van immigratie is toch ook een rechts idee?

‘Zo kan je het beschouwen. Je kan ook zeggen dat iedere migrant in Nederland, of het nu een expat is of iemand uit het voormalige Oostblok werkzaam in een slachthuis, de ecologische voetafdruk van Nederland vergroot. Ze blijven hier wonen, en laten familie overkomen. Daardoor krijg je dus ieder jaar een bevolkingsgroei van ongeveer 100.000 personen. Dat is een stad van het formaat Alkmaar of Leeuwarden. En zij gaan net zo leven als wij. Dat betekent een enorme toename van onze ecologische voetafdruk.’

Ik denk dat een Poolse arbeidsmigrant die in een slachthuis werkt niet dezelfde levensstandaard heeft als u of ik.

‘Nee, maar hij streeft er wel naar.’

Poolse arbeidsmigranten worden vaak naar Nederland gehaald om werk te doen dat de gemiddelde Nederlander niet wil doen. Is het niet juist dat we te veel consumeren?

‘Doordat we in aantal toenemen, is het een beetje dweilen met de kraan open. Maar ik geef zeker toe dat als wij ons consumptiepatroon terugdringen, we op de goede weg zijn. Dat betekent wel een zodanige vermindering, ook als we onze klimaatdoelen willen halen, dat we toch een beetje in een maatschappij van Tibetaanse monniken terechtkomen. De auto minder gebruiken, geen vliegreisjes meer maken, minder vlees eten. Helaas red je het daarmee niet. Je moet zó drastisch teruggaan in je consumptiepatroon; veel mensen willen dat offer niet brengen.’

Minder mensen zijn daarom volgens jullie de oplossing. Als je dat concretiseert: hoe zorg je daarvoor?

‘In de eerste plaats moet je ervoor zorgen dat de bevolking van een land met een bevolkingsoverschot niet toeneemt door immigratie. Je moet streng toezien op mensen die je binnenlaat, niet je oren laten hangen naar het grootkapitaal, dat nieuwe consumenten wil hebben. Je zal moeten accepteren dat het samengaat met economische krimp. De tweede stap is zorgen dat er minder kinderen worden geboren. Op het moment dat jij een kind krijgt, dan krijg je kinderbijslag. Je wordt financieel en fiscaal ondersteund. Je kan dus zeggen dat de regering dit niet zou moeten aanmoedigen in tijden van overschot.’

Dus de kinderbijslag afschaffen?

‘Of het wat nuanceren. Dat je bij één kind kinderbijslag krijgt, bij twee niet, en bij een derde kind moet je een milieubelasting gaan betalen. Want je gaat iemand op de wereld zetten die onder deze omstandigheden een zware wissel trekt op de toekomst en de duurzaamheid van ons land.’

Is dat niet een rampzalig idee? Er is sprake van vergrijzing en dan komen er ook nog eens minder mensen bij. Het zijn jonge generaties die dan enorm zware lasten moeten dragen.

‘Dat is niet zo’n probleem. Je hebt in iedere maatschappij te maken met mensen die voor het inkomen zorgen en mensen die daarvan afhankelijk zijn. Op het moment dat je veel jongeren hebt, zoals in Afrikaanse landen, dan heb je dus veel afhankelijken die moeten worden onderhouden. Bij ons is het omgekeerd. Wij hebben veel ouderen die onderhouden moeten worden, en maar weinig kinderen waar we voor moeten zorgen. Je kunt allerlei scenario’s maken voor demografische ontwikkeling, maar het aantal mensen dat van andere mensen afhankelijk is, dat is een vrij constante verhouding.’

Door de babyboom is dat toch heel erg aan het verschuiven? Steeds meer mensen hebben zorg nodig.

‘Als je kijkt naar 2050, dan zit je op het toppunt van de babyboom – daarna nivelleert het weer. Het is een tijdelijke bubbel.’

Maar voor de ouderenzorg heb je jonge mensen nodig. Als er daar te weinig van zijn, heb je dan geen migratie nodig om het recht te trekken?

‘Dat is niet het geval. Het belangrijkste is dat we het ecologisch evenwicht benaderen. Dat betekent moeten roeien met de riemen die we hebben, niet in paniek grijpen naar immigratie om op de korte termijn arbeidskrachten te werven. Die immigranten worden op een gegeven moment ook een keer oud, dan krijg je dus weer een piek.’

‘Als je de zaak duurzaam wilt houden, moet je zorgen dat de mensen die nu arm zijn, arm blijven’

Volgens voorspellingen zijn er aan het eind van deze eeuw waarschijnlijk een miljard Afrikanen bijgekomen. Is teruggaan naar tien miljoen mensen in Nederland niet klein bier?

‘Dat is zeker zo. Er wordt gezegd: als we de zaak eerlijker verdelen, dan zouden er in Afrika minder kinderen geboren worden, want die hoeven minder op het land te werken. Er zijn dan andere middelen van bestaan. Het probleem is dat er maar weinig mensen in welvaart leven op aarde. Dat zijn er maar een half miljard: die hebben een behoorlijk inkomen, die kunnen autorijden of een vliegreisje maken. De rest heeft het minder, dat zijn zeven miljard mensen. Maar als die zeven miljard mensen meer gaan besteden, meer welvaart bereiken, dan gaan zij een enorme druk op de aarde leggen. Dus als je de zaak duurzaam wilt houden, dan moet je ervoor zorgen dat de mensen die nu arm zijn, arm blijven.’

Meent u dat?

‘Op een andere manier is het niet te regelen. Want consumptie, hoe groen ook, gaat altijd gepaard met milieuvervuiling en uitstoot.’

Dit is niet wat ik vooraf verwachtte te horen: arme mensen moeten arm blijven.

‘Als je gaat voor een duurzame aarde, dan is dat bij de huidige bevolkingsaantallen de enige oplossing.’

Is het niet eerlijker om de uitstoot per capita wereldwijd te nivelleren en in te zetten op een groene wereld?

‘Uit onderzoek bleek dat zelfs als de hele wereld genivelleerd wordt naar het welvaartsniveau van Egypte of Indonesië, we niet zo kunnen doorgaan. Zelfs als je gaat nivelleren en het Westen heel erg teruggaat ten gunste van mensen die het minder hebben, zit je nog met te veel mensen op aarde. Op het moment dat je hier dingen wilt veranderen, dan krijg je zo veel weerstand – dat lukt gewoon niet. Als je dat dus niet accepteert, dan zit je dus met de conclusie dat arme mensen gewoon arm moeten blijven.’

Hoe zit het met anticonceptie in uw pleidooi?

‘Je hebt van die mooie eufemismen, zoals toegankelijkheid van voorbehoedsmiddelen. Veel vrouwen hebben geen toegang tot moderne anticonceptie. Het is een eufemisme voor een cultuur die gewoon verbiedt dat vrouwen zelf het voortouw nemen en bepalen hoeveel kinderen ze willen. Je hebt te maken met sterk patriarchale culturen en misvattingen: als je de pil slikt, word je dik of ongezond. Je kunt wel zorgen dat moderne anticonceptiva beschikbaar zijn, dat is een ding, maar je zult veel aan voorlichting moeten doen om misvattingen te ontkrachten. En aan de andere kant zul je die patriarchale cultuur moeten doorbreken, dat de man bepaalt hoeveel kinderen er komen en dat zijn aanzien afhangt van hoeveel kinderen hij op de wereld heeft gezet.’

Is dat ook hoe u bevolkingsgroei in Afrika zou tegenhouden?

‘Je moet daar leiders meekrijgen, dat is een voorwaarde. Je kunt daar wel een of ander kliniekje neerzetten en proberen mensen daar naartoe te krijgen en dan eventueel met een beloning anticonceptiva laten gebruiken. Dat werkt niet. Je zult op een gegeven moment een lokale leider moeten hebben die er iets in ziet en zich ervoor inzet. Dan gaat de bevolking mee, dan hebben voorlichting en dat soort zaken effect. Als je dus die samenwerking niet krijgt, dan is het vaak verspilde moeite.’

Is dat niet gewoon neokolonialisme, andere landen anticonceptie aanpraten?

‘Het is alleen maar in hun eigen belang. Op het moment dat zij verder niks doen aan het vruchtbaarheidscijfer, dan zal de situatie steeds ellendiger worden. En dan grijpt op een geven moment moedertje natuur in, of je wordt volstrekt afhankelijk van voedselhulp om te overleven. Overbevolking in die landen is natuurlijk heel anders dan bij ons. Hier is het gewoon gebrek aan ruimte en woningen, maar daar is het een kwestie van overleven. Op het moment dat je daar te veel jongeren hebt en geen middelen van bestaan, dan krijg je oorlogen en uiteindelijk mondt dat uit in massale sterfte door gebrek aan voedsel en water.’

‘Mensenrechten en een ruimhartig asielbeleid laten prevaleren boven de bevolkings-, klimaat- en milieucrisis: daar is geen ruimte meer voor’

Denkt u niet dat uw gedachtegoed xenofobie en racisme aanwakkert?

‘Ik denk dat je daar juist afstand van moet nemen.’

Dat snap ik, maar denkt u niet dat dit soort retoriek ervoor zorgt dat de ‘Ander’ als het probleem gezien gaat worden? Terwijl dat volgens mij niet terecht is.

‘Dat is tot op zekere hoogte zo. Ik denk niet dat als je dit in een groter perspectief bekijkt, dat het iets met racisme of iets dergelijks te maken heeft. Dat is natuurlijk wel zo op het moment dat het kleinschaliger wordt. Hier in Nederland komt de overbelasting door arbeidsmigratie, niet door vluchtelingen. Vluchtelingen vallen in het niet met de voetafdruk die andere immigranten toevoegen. Op het moment dat je het woord ‘immigratie’ neemt, dan denkt iedereen meteen aan arme handophouders uit andere landen, die ons socialezekerheidsstelsel gaan belasten. Dat is een automatische schakelaar die omgaat, daardoor krijgt het een verkeerde lading. Omdat je het in een te kleinschalig perspectief ziet.’

Wat moet je met vluchtelingen doen als je de bevolkingsaantallen hier wilt terugdringen?

‘Ik denk niet dat je ze kunt opnemen. Een vluchteling die bedreigd wordt, die doet een stapje opzij en gaat ergens wonen waar die geen last heeft van oorlogsgeweld. Op dit moment hebben we te maken met vluchtelingen die enorme afstanden afleggen – niet om aan geweld en ellende te ontkomen, maar om een beter bestaan te krijgen. Toen Duitsland België binnenviel in de Eerste Wereldoorlog, toen kwamen een heleboel Belgen de grens over, want hier waren ze veilig. Ze waren op neutraal gebied. Nu is het alsof die Belgen naar de Bahama’s zouden zijn gegaan. Er worden enorme afstanden afgelegd, niet zozeer om zichzelf in veiligheid te brengen maar om een nieuw bestaan te beginnen.’

Is die drang naar een beter leven niet heel menselijk? De slogan van uw stichting is ‘Meer mens met minder mensen’, dat klinkt heel humaan. Die barmhartigheid mis ik vandaag.

‘Het is een luxe die we ons niet meer kunnen permitteren; mensenrechten en een ruimhartig asielbeleid laten prevaleren boven de bevolkings-, klimaat- en milieucrisis waar we nu in verkeren. Daar is geen ruimte meer voor.’

Is dit alles voor u niet makkelijk praten? U bent een gepensioneerde, welgestelde witte meneer. De problemen die u aanhaalt hebben gevolgen voor jongere generaties en immigranten.

‘Natuurlijk, zeker. Ik ben zeer geprivilegieerd. Maar dat betekent niet dat wat ik zeg daardoor gekleurd is, of dat het niet een algemene geldigheid kan hebben.’