Theo Jubitana is de nieuwe leider van de indiaanse bevolking in Suriname. Hij voert de strijd aan voor landbezit en zelfbeschikking.

De Vereniging van Inheemse Dorpshoofden in Suriname (VIDS) koos eind vorige maand Theo Jubitana als nieuwe voorzitter. Hij treed aan op een moment dat een lange strijd om landrechten haar ontknoping lijkt te naderen.

De VIDS is een organisatie van dorpshoofden van tweeënvijftig dorpen met bewoners uit een aantal indianenstammen. De inheemse bevolking, de eerste bewoners van Suriname, bestaat uit ongeveer twintigduizend mensen, bijna vier procent van de Surinaamse bevolking. De VIDS is vijfentwintig jaar geleden opgericht om na de Binnenlandse Oorlog (1986-1992) de traditionele gezagsstructuren in de inheemse dorpen te herstellen. Op lange termijn zou dat moeten resulteren in zelfbestuur met een eigen rechtsstructuur.

Theo Jubitana heeft een grotendeels moderne manier van leven. De taal van zijn volk, de Arowakken, verstaat hij wel, maar hij spreekt het niet vloeiend. Hij werkt bij de Johan Adolf Pengel luchthaven. Als dorpshoofd van het indiaanse dorp Hollandse Kamp kwam hij echter in conflict met de overheid vanwege uitbreidingsplannen van die luchthaven. ‘Wij hoorden achteraf dat driekwart van de grond van ons dorp weggegeven was aan de luchthaven’, vertelt hij in een interview met de Kanttekening. ‘Door ons verzet staat deze verkoop in de wacht. Dit soort verhalen hoor ik ook uit andere delen van Suriname. In het zuiden zijn bijvoorbeeld dorpen die achteraf horen dat er op hun grond concessies voor houtkap of goudwinning afgegeven zijn.’

Om dat te voorkomen wil de VIDS dat de grondwet gewijzigd wordt. Nu kent die grondwet enkel individuele rechten, waardoor gemeenschappen niet als collectief grondeigenaar kunnen zijn, en krijgen de inheemse gemeenschappen geen vermelding. De grond waarop de gemeenschappen wonen, inclusief de natuur en grondstoffen, is op dit moment bezit van de staat en kan geen eigendom van de dorpen worden. In 2011 werd een conferentie over dit onderwerp van de VIDS en president Bouterse voortijdig afgebroken vanwege onenigheid. In november 2015 werd de Surinaamse staat op de vingers getikt door het Inter-Amerikaans Hof voor de Mensenrechten (een orgaan van de OAS, de Organisatie van Amerikaanse Staten), omdat het de grondrechten van inheemse volken niet voldoende erkent. Voor eind januari 2018 moet de Surinaamse regering aan dit vonnis gehoor geven. Het vonnis gaat in eerste instantie om een mede door de VIDS in 2007 aangespannen zaak met betrekking tot twee grote stammen, maar de wettelijke erkenning van collectieve rechten op traditioneel grondgebied is één van de eisen van het vonnis.

Op 7 augustus besloot Desi Bouterse op het laatste moment een intentieverklaring samen met de VIDS om de grondrechten voor inheemse volken te garanderen toch niet te tekenen, naar eigen zeggen om met zijn kabinet te overleggen. Jubitana, zelf op lokaal niveau vertegenwoordiger voor de Nationale Democratische Partij, de partij van Bouterse, keurt dit besluit af. ‘Dit voelt voor ons als een vertragingstactiek. Het is de vraag hoe lang we bereid zijn om hen de tijd te geven. Bouterse vertelde in zijn verkiezingscampagne dat hij zelf inheems bloed heeft via zijn oma, en dat hij de achtergestelde positie van inheemsen aan wil pakken, maar ondertussen blijven multinationals grond waarop inheemsen leven van de staat kopen zonder dat er een vorm van overleg met de gemeenschappen is. In ons voorstel moet het economisch gebruik van onze gronden door andere partijen in samenspraak gebeuren met de lokale gemeenschappen.’

De VIDS is opgericht vanuit de Raad van Acht, een organisatie die voortkwam uit de strijdgroep Tucajana Amazones, die de zijde van Desi Bouterse kozen in de Binnenlandse Oorlog. In die tijd stonden de nog steeds niet gerealiseerde grondenrechten al op de agenda van de Tucajana Amazones. Later heeft een politieke arm van de VIDS een stemadvies op Bouterse gegeven. Theo Jubitana wil meer afstand van de politiek creëren, ook al is hij zelf lid van de partij van Bouterse. ‘De partij wilde invloed op wie voorzitter van de VIDS zou worden. Mijn voorganger was assemblée-lid. Dat is duidelijk niet goed uitgepakt, de VIDS was te loyaal aan de politiek. Er werd minder opgekomen voor de belangen van de lokale gemeenschap. Er moet nog veel gebeuren. Het niveau van het onderwijs in inheemse gebieden is niet gelijkwaardig aan het niveau in Paramaribo.’

‘Ik ga als voorzitter van de VIDS naar de dorpen reizen om mensen te informeren en te mobiliseren. We moeten blijven strijden voor onze grondrechten. Wij zijn verbonden met de natuur en met de grond waarop we wonen, vissen, jagen en medicinale planten vinden. Wij zijn er van overtuigd dat het al onze grond is, maar we willen dat de overheid dat erkent.’

Jubitana moet het gesprek beëindigen omdat hij een kruidenbad klaar gaat maken. ‘In de aanloop naar mijn voorzitterschap ben ik heel spiritueel bezig geweest. Ik zal met het kruidenbad mijn voorouders bedanken voor hun steun de afgelopen weken, die heb ik heel sterk gevoeld. Na een nacht zijn de verschillende kruiden die ik fijnstamp ingetrokken in de aardewerken kruik. Morgenochtend voor zonsopgang spreek ik een gebed uit in de Arowakse taal en neem ik een bad. Ik ben streng christelijk opgevoed, maar door mijn oom heb ik de laatste tien jaar, eigenlijk sinds ik dorpshoofd ben, meer geleerd over inheemse tradities, daar voel ik mij goed bij.’