‘Nasser Zafzafi heeft de Riffijnen hun waardigheid teruggegeven. Ik ben heel erg trots op de Marokkanen die dat mogelijk hebben gemaakt’, zegt Asis Aynan.

De Marokkaans-Nederlandse schrijver Asis Aynan (Haarlem, 1980) heeft onlangs aangifte gedaan tegen het bestuur van de Amsterdamse al-Ihsane-moskee, omdat de imam van de moskee in een op internet opgedoken video moslims verbiedt te demonstreren tegen de onderdrukking en achterstelling van de Riffijnen in Marokko. Volgens de imam leiden de protesten tot verdeeldheid onder moslims. Aynan ergert zich aan de lange arm van Marokko. De al-Ihsane-moskee kwam eerder in het nieuws, omdat de Marokkaanse koning Mohammed de moskee dertigduizend euro had geschonken. Aynan meent dat de oproep van de imam ingaat tegen de vrijheid van betoging en neerkomt op het zaaien van haat tegen de demonstranten. Hij vindt het zorgelijk dat de imam en de moskee zijn geïnstrueerd door een vreemde mogendheid, namelijk de Marokkaanse staat.

Aynan studeerde Filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en werkt als docent op de Hogeschool van Amsterdam. Hij schrijft stukken voor diverse kranten en tijdschriften. Hij is de bedenker van de Berber Bibliotheek; een reeks waarin klassiekers uit Berber-landen verschijnen. Hij schreef de boeken Veldslag en andere herinneringen, Ik, Driss en Gebed zonder eind. In 2011 werd hij genomineerd voor de Amsterdam Kunstprijs, de belangrijkste kunstprijs van de hoofdstad.

De Kanttekening sprak hem over zijn aangifte, de Marokkaanse protesten en de Berberse identiteit.

Je hebt aangifte gedaan tegen de al-Ihsane-moskee. Waar maak jij je vooral boos om?
‘Er waren al langer signalen dat in Nederlandse moskeeën opgeroepen werd om niet te demonstreren in Marokko. Dat religieuze figuren misbruik maken van hun positie, ten gunste van de Marokkaanse staat, hing al een beetje in de lucht. Het was dus eigenlijk wachten op het moment dat er bewijs naar buiten zou komen. Het kwam naar buiten via een heel dappere moskeebezoeker die een opname heeft gemaakt van de imam. De imam maakte duidelijk dat demonstreren verboden is volgens de islam. Als je demonstreert, zegt hij, werp je de wereld in verkrachting en geweld. Hij gebruikt dus zijn positie als imam en vrijheid van godsdienst om mijn vrijheid van betoging in te perken. Ik zat achter mijn computer en het enige wat ik dacht was ‘jij durft zeg’. Uiteindelijk heb ik aangifte gedaan, terwijl ik wist dat mijn aangifte geen enkele kans maakte.’

Waarom aangifte doen als je al weet dat je er niets mee kan bereiken?
‘Het heeft een symbolische betekenis. Ik wist al dat er juridisch niet veel gedaan kon worden tegen de imam. Maar dankzij mijn aangifte kwam er wel een dynamiek op gang, dus ik ben blij dat het effect heeft gehad.’

Je hebt gebruikgemaakt van je vrijheid van aangifte, maar de imam heeft volgens anderen weer gebruik gemaakt van zijn vrijheid van meningsuiting door te zeggen dat de demonstraties niet deugen.
‘De imam maakt gebruik van religie en vrijheid van spreken. Dat is zijn goed recht. Maar ik vind de inhoud van zijn woorden niet van smaak getuigen. Daarom heb ik aangifte gedaan.’

Je aangifte en kritiek op de imam wordt ook gezien als de zoveelste aanval op de islam, nota bene door iemand met een Marokkaanse achtergrond. Is dat zo? Is jouw reactie ook gericht op de islam of moslims?
‘Precies om dat te vermijden heb ik twee dingen vastgesteld voor mezelf: ik kom niet op de radio of televisie over mijn aangifte. Want als je daar iets over de islam of imams zegt, slaat gelijk de vlam in de pan. Het was me niet te doen om de islam. Daar ging mijn woede helemaal niet om. Ik was en ben boos om het feit dat de protesten in Marokko in Nederland voor de zoveelste keer worden gekaapt door fundamentalistische figuren. Dit signaal moest ook naar Marokko gaan en dat is gebeurd. Het is allemaal vertaald naar het Arabisch en Berbers. Zelfs mijn neefjes op het platteland hebben het gelezen.’

Heeft je beeld van hoe een moskee hoort te functioneren ook een deuk opgelopen met imams die zich nu achter het Marokkaanse regime scharen?
‘Ik heb altijd geleerd dat een moskee een godshuis is, niet een koningshuis. Ik ben als kind naar de moskee gegaan. Er werd bijvoorbeeld over het leven gesproken en de dood. Eigenlijk, nu ik er over nadenk, waren het ook filosofielessen. Toen werd niet gezegd dat afvalligen dood moeten of dat mensen die tegen het regime protesteren dezelfde mensen zijn die corruptie exporteren naar Marokko. Het is echt te stom voor woorden wat daar in die moskee is gezegd.’

Wat voor reacties heb je allemaal gekregen op jouw aangifte? Ben je bedreigd?
‘De Marokkaanse gemeenschap heeft enorm positief gereageerd op mijn aangifte. Het was echt overweldigend. Ik heb eigenlijk louter positieve reacties gekregen. Natuurlijk heb je wel lapzwansen, die gaan met een dikke vinger over het toetsenbord, maar die neem ik niet eens serieus.’

En Marokkaans-Nederlandse organisaties en moskeeën, hoe hebben die gereageerd?
‘Dat de Raad van Marokkaanse Moskeeën in Nederland afstand nam van de moskee in kwestie, was weer een ander positief effect van mijn aangifte. Het is nogal wat, dat een raad van moskeeën een moskee in Nederland corrigeert. Daarnaast heeft de raad een brief gestuurd naar alle aangesloten moskeeën waarin werd opgeroepen om de grondrechten van Marokkaans-Nederlandse burgers te respecteren. Daarmee is voor mij duidelijk geworden dat de overgrote meerderheid van de Marokkaanse Nederlanders pal achter de vrijheidsprotesten in de Rif staan. Dat is ook niet meer dan logisch, omdat het voornamelijk gaat om de verbetering van sociale en economische omstandigheden in het gebied. Ik kan me niet voorstellen dat iemand daar tegen is.’

Toch zijn er ook Marokkaanse Nederlanders die fel tegen de protesten zijn. Zorgt dat voor spanningen binnen de gemeenschap?
‘Natuurlijk zijn er ook meningsverschillen. De Marokkaans-Nederlandse gemeenschap is zich in een rap tempo aan het emanciperen. Dat iemand de imam filmt, waar hij het niet mee eens is, laat dat al zien. Dat laat ook zien dat de imam in kwestie van zijn voetstuk is gevallen. Hij heeft te veel ruimte opgeëist en dit is een waarschuwing richting andere imams; de boodschap is ‘doe gewoon wat jullie moeten doen, want anders worden jullie gewoon belachelijk gemaakt’. De volgende fase is dat mensen steeds vaker gaan wegblijven van de moskee. Buiten de invloed van Marokko, buiten de Riffijnse protesten, moeten imams de boodschap heel goed begrijpen. Anders staan ze over een paar jaar voor een lege moskee te preken.’

Is er een duidelijke trend zichtbaar onder Marokkaanse Nederlanders, dat ze zich minder aangetrokken voelen tot moskeeën vanwege gepolitiseerde religieuze figuren?

‘Bij de jongere generaties zie je dat zeker. Maar dat heeft met verschillende factoren te maken. Naarmate de welvaart stijgt zie je dat mensen niet persé minder gelovig worden, maar wel minder religieus. En als je iedere week tijdens het gebed hoort dat de koning van Marokko wordt gezegend, denk je op een gegeven moment ‘laat maar zitten’. Dat lijkt mij ook niet meer dan logisch.’

Van Turks-Nederlandse jongeren zijn we gewend dat ze de ontwikkelingen in Turkije vrij goed volgen of massaal de straat opgaan voor Turkse kwesties, maar van Marokkaanse Nederlanders had iedereen het beeld dat zij zich toch veel minder bezighouden met het land van herkomst. Komt daar met de protesten in de Rif verandering in?
‘Er is een groot verschil tussen de Marokkaanse en Turkse Nederlanders en dat moeten we heel duidelijk maken. De meerderheid van de Turkse Nederlanders steunen een dictator in Turkije, terwijl de Marokkaanse Nederlanders opkomen voor het onderdrukte volk van Marokko en dus tegen de Marokkaanse dictator zijn. Maar ik denk niet dat Marokkaanse Nederlanders opeens meer geïnteresseerd zullen zijn in Marokkaanse kwesties. Marokkaans-Nederlandse jongeren zijn geïnteresseerd in het geboortedorp van hun voorouders; dat is sentiment, niet politiek.’

Veel Marokkaanse Nederlanders komen van oorsprong uit de Rif. Hoe groot is de solidariteit van de Riffijnen hier met de Riffijnen in Marokko?
‘Je moet begrijpen dat voor mensen in de Rif, Amsterdam dichterbij is dan Rabat. Zo zijn wij allemaal opgegroeid en zo wordt het nog altijd gevoeld in de Rif. Veel Riffijnen die naar het buitenland trokken hebben contact gehouden met het achterland, geld gestuurd en zoals ze nu doen ook politieke steun verleend in de vorm van demonstraties en petities. Daarom zeg ik ook: voor Riffijnen is Amsterdam om de hoek en Rabat diep in Afrika.’

Verwacht je dan ook dat veel Riffijnen uit Nederland onderdeel zullen worden van de protesten tijdens de zomervakantie?
‘Ik hoop van harte dat mensen niet in Marokko op vakantie gaan en het regime boycotten. Je kan ook prima naar Malaga in plaats van Agadir, er is weinig verschil. Bijna alles is daar hetzelfde. Geef je geld uit in Spanje zou ik zeggen, dat kunnen ze heel goed gebruiken. De Europese Marokkanen weten half niet hoeveel invloed ze kunnen uitoefenen op het Marokkaanse regime. Dat zou het meest sterke en effectieve protest zijn. Deze koning is geen politieke, maar een economische dictator. Je moet hem in zijn zakken pakken, dat is de enige manier.’

Wat voor middelen heeft Marokko om controle uit te oefenen op de Marokkaanse Nederlanders?
‘Heel weinig eigenlijk. Maar Marokko heeft wel iets wat bijvoorbeeld Turkije niet heeft; een verbod op het afstand doen van je Marokkaanse nationaliteit. Dat is een geniale zet waarmee Marokkanen in de diaspora onlosmakelijk worden verbonden met het vaderland. Marokko doet dat op een sentimentele manier, terwijl Turkije het op een politieke en culturele manier probeert te doen. Men klaagt bijvoorbeeld over de imams die Marokko stuurt tijdens de ramadan, maar zij hebben nauwelijks effect op de jongeren hier. De imam heeft in de Marokkaanse cultuur al een heel slechte naam. Bijna alle vieze moppen gaan over de imam, in films en series zijn zij de slechteriken. Veel jongeren begrijpen ook niet wat de imams uit Marokko precies proberen te vertellen. De invloed wordt dus zwaar overschat.’

Hoe belangrijk zijn Marokkaanse Nederlanders eigenlijk voor Rabat?
‘Europese Marokkanen zijn voor Marokko niet anders dan dirhams (munteenheid van Marokko, red.). Ze mogen niet stemmen, hoeven het leger niet in en zijn verder ook niet erg verbonden met het land. Na het overlijden van de eerste generatie, zullen Marokkaanse Nederlanders echt volledig opgaan in de Nederlandse samenleving.’

Bij de demonstraties in Marokko zie je dat heel sterk de nadruk gelegd wordt op de Berberse identiteit. Je ziet overal foto’s van de Berberse verzetsheld Mohammed Abdelkrim el-Khattabi en Berberse symbolen verschijnen. Leeft de Berberse identiteit ook zo sterk onder Marokkaans-Nederlandse jongeren? Hoe belangrijk is dat voor hen?
‘Ik merk bij mijn studenten dat de Berberse identiteit een grote rol speelt in hun leven. Je ziet een verschuiving van de islamitische naar de Berberse identiteit. Zo vinden ze het leuk om Berbers te leren of met andere studenten woorden in het Berbers te delen. Toen ik nog op de middelbare school zat, was Khattabi totaal geen icoon. Inmiddels is hij echt uitgegroeid tot een held onder jonge Marokkaanse Nederlanders. Er is enorm veel respect voor hem. De Berberse identiteit in Nederland is zich steeds verder aan het ontwikkelen. Opvallend is dat tegelijkertijd Marokko veel meer op de achtergrond raakt.’

Wat betekent de Berberse identiteit voor jou?
‘Ik zeg altijd dat ik een katholieke islamitische Berberse achtergrond heb. Doordeweeks ging ik naar de katholieke basisschool, in het weekend naar de islamitische weekendschool. Ik ben een Nederlander met een Berberse achtergrond. Mijn Berberse identiteit vind ik erg mooi. Daarom heb ik ook de Berber Bibliotheek opgezet. Mijn ouders kregen een verblijfsvergunning, dus economische papieren om hier te zijn, maar we waren nog lang niet klaar met migreren. Ik wilde ze ook de literatuur, dus de culturele papieren geven. Dan konden ze het land waar ze nu zijn verrijken met de Berberse literatuur.’

Hoe denk je dat de protesten in Marokko gaan aflopen?
‘Ik verwacht dat het politiek en autonoom bewustzijn bij de Riffijnen enorm is toegenomen en dat het verder gaat toenemen. Alleen daardoor zijn de protesten al geslaagd in mijn ogen. Het regime heeft de protestbeweging onthoofd door de leiders op te pakken, daarmee wil ze de angel eruit halen. Dat is ook bijna gelukt. De winst is dat het zelfbewustzijn is gegroeid en dat pakt het regime de mensen niet zomaar af. Nasser Zafzafi heeft de Riffijnen hun waardigheid teruggegeven. Ik ben heel erg trots op de Marokkanen die dat mogelijk hebben gemaakt. Maar wat ik vooral heel wonderlijk vind en daar verbaas ik me nog steeds over, is het feit dat Saleh Abdeslam, de terrorist uit Parijs, drie maanden ondergedoken heeft gezeten in Molenbeek zonder dat iemand hem aangaf, terwijl Zafzafi al na twee nachten is verraden. Iemand heeft daar zijn pensioen even veiliggesteld door de politie te bellen denk ik.’

Ben je niet bang dat Marokko een tweede Syrië wordt, zoals wel eens wordt beweerd door Marokkanen die tegen de demonstraties zijn?
‘Het is aan de Marokkanen daar om te bepalen hoe hun toekomst eruit zal zien. We hebben hier ook mensen die zeggen dat bijvoorbeeld autonomie slecht is, maar wie zijn wij om vanuit Nederland te bepalen wat wel en niet goed is? Zo zijn sommigen weer bang voor Syrische toestanden in Marokko. Waarom gaan we uit van het ergste? Waarom moet Marokko net als Syrië worden, het kan toch ook net als Zwitserland worden? Waarom vertrouwen zij hun eigen mensen en familie niet? Het erge is dus dat Riffijnen hier de Riffijnen in Marokko niet vertrouwen. Ze moeten zich heel goed afvragen wat dat over henzelf zegt. Maar ik begrijp het ook wel. Ze willen op vakantie en niet lastiggevallen worden door dit soort moeilijke onderwerpen.’