Samira Dainan is de curator van de reizende tentoonstelling Marokkaan in Mokum, een gedeelde geschiedenis. Terwijl Amsterdam haar 750ste verjaardag viert, brengt zij de verhalen van Marokkaanse Amsterdammers onder de aandacht. Is er reden tot feest?

‘Bijna één op de tien Amsterdammers heeft roots in Marokko. Hun geschiedenis is onlosmakelijk verbonden met die van de stad. Marokkaan in Mokum werpt een licht op thema’s zoals arbeidsmigratie, gezinshereniging, sociale strijd, de rol van migrantenorganisaties en emancipatiebewegingen,’ staat in het programmaboekje van Marokkaan in Mokum.

Dainan heeft het druk deze dagen, nu de tentoonstelling onder andere in de Oranjekerk te zien is. Vandaag is Marokkaan in Mokum ook te bekijken in Pakhuis de Zwijger.

Vorig jaar was het zestig jaar geleden dat de eerste Turkse en Marokkaanse gastarbeiders naar Nederland kwamen. Toen waren er ook veel evenementen, bijvoorbeeld rond het fotoboek van Cigdem Yüksel, Je moest eens weten.

‘We moeten wel blijven vechten voor onze welverdiende plek in deze maatschappij’

Wat is er aan de hand met al deze festiviteiten van de tweede, derde en vierde generaties?

‘Het is simpelweg tijd om al deze verhalen een eervolle plek te geven in de viering van de 750e verjaardag van een stad die van oudsher een migratiestad is geweest. Met Marokkaanse en Turkse migratie zitten we al bij de derde generatie. Dat zijn mensen die hier zijn geboren en wier ouders vaak ook. Toch worden we anno 2025 nog steeds gezien als ‘de ander’.’

Proberen we iets te bewijzen?

‘We hoeven niets te bewijzen, maar we moeten wel blijven vechten voor onze welverdiende plek in deze maatschappij. Deze expositie laat dat zien. Wij hebben een gedeelde geschiedenis met de stad. Al eeuwen zijn er handelsbetrekkingen met de stad. Marokko en Nederland waren elkaars gelijken in diplomatie.’

Dat gaat niet makkelijk, toch?

‘Nee, denk aan de Marokkanen die in de jaren zeventig in hongerstaking gingen in de Mozes en Aäronkerk en de Duif. Ze eisten verblijfsrecht en ook betere leefomstandigheden. Arbeidsmigranten werden heel vaak uitgebuit, ze werkten lange dagen zonder pauze en deden het zwaarste werk. Familie zagen ze alleen in de zomer. Uit de hongerstaking zijn veel veranderingen gekomen voor alle arbeidsmigranten.

Dezelfde mensen staan al jaren vooraan bij de demonstraties van het 21 Maart Comité, dat is opgericht rond de Internationale Dag tegen Racisme en Discriminatie. Hieraan nemen verschillende vakbonden en maatschappelijke organisaties deel. Dat is ook de kern van deze expositie: Amsterdammers en Marokkaanse Amsterdammers streden zij aan zij voor gelijke rechten.’

Komt de boodschap over, denk je?

Ken je geschiedenis om verder te komen, is het motto van onze voorzitter Abdou Menebhi. Dat lijkt me een belangrijke boodschap.’

In 1984 vond de eerste Prinsenhofconferentie plaats naar aanleiding van protesten die volgden op de racistische moord op de vijftienjarige Kerwin Duinmeijer. Deze werd georganiseerd door de gemeente in samenwerking met KMAN (Komitee Marokkaanse Arbeiders Nederland) en de Turkse arbeidersvereniging HTIB. Hieruit kwam een gezamenlijk beleid voort tegen racisme en discriminatie. ‘Ik vind dat mooie voorbeelden om te laten zien dat zowel de Marokkaanse arbeidsmigranten als de gevestigde Marokkaanse Nederlanders geen passieve inwoners waren van het land, maar ook steeds het heft in eigen hand namen.’

‘Amsterdammers en Marokkaanse Amsterdammers streden zij aan zij voor gelijke rechten’

De tijden lijken veranderd.

‘Ja, als ik dan hoor dat veel jongeren van de derde generatie spreken over het land verlaten, begrijp ik dat gezien de geluiden van de extreemrechtse regering, maar met Marokkaan in Mokum laten we zien dat we ons niet laten wegpesten. Nederland was een tolerant land dat mede is opgebouwd door migranten en dat moet uitgedragen worden, ook in de geschiedenisboeken. Niet voor niets staat in artikel 1 van de Nederlandse Grondwet dat allen die zich in Nederland bevinden, in gelijke gevallen gelijk behandeld moeten worden. Discriminatie op basis van godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, handicap of seksuele gerichtheid is niet toegestaan. Misschien hebben de politici een inburgeringscursus nodig.’

Hoe voelt het om anno 2025 een Marokkaan in Mokum te zijn? Vorig jaar was niet bepaald het gelukkigste jaar met de rellen op Plein 40-45. 

‘Volgens mij ging er iets groters vooraf aan die rellen. Maandenlange demonstraties in de stad tegen de genocide in Gaza. Uitspraken van het ICC, internationaal recht dat geschonden wordt, ook door Nederland door het blijven sturen van gevechtsvliegtuigen naar Israël. In Amsterdam de vreedzame demonstraties met geweld stoppen en dan wel in dezelfde tijd Israëlische hooligans, die veelal soldaten zijn, zogenaamd onschuldig uitnodigen in de stad voor een dubieuze voetbalstrijd. Dat is vragen om problemen, die zijn er gekomen. En de aandacht wordt verlegd naar een groepje relschoppers op Plein 40/45. Natuurlijk, vernielen en dingen in brand steken is erg, maar waarom heeft niemand het over het niet naleven van internationaal recht door Nederland en de uitspraken? De rechtsstaat wordt aangetast, daar word ik boos van.’

Hoe ontwikkelt Amsterdam zich volgens jou, is het nog wel een leefbare stad?

‘Gezien de recente ontwikkelingen vind ik het niet de goede kant op gaan. Terwijl er zoveel mooie dingen in de stad gebeuren, en er zoveel verschillende goede mensen wonen. Mag de aandacht daarheen, in plaats van naar die grijsgedraaide plaat over moslims en asielzoekers?’

Als je een jaar burgemeester zou zijn, wat zouden jouw prioriteiten zijn?

‘Als je burgemeester wordt van deze stad, kies je voor een stad met ontzettend veel verschillende mensen qua afkomst, geloof, gender, etc. Als je daar de orde wilt bewaren, dan moet je de goede voorwaarden scheppen voor iedereen. Uiteraard zijn er ook commerciële belangen, maar die kun je heel goed overlaten aan de authentiek Amsterdamse ondernemers. Ik zou denk ik net als Job Cohen thee gaan drinken, de boel bij elkaar houden, niet tegen elkaar uitspelen. Ook de creatievelingen hebben veel te zeggen over de inrichting van een stad.’

‘Ik heb geleerd trots te zijn op mijn roots, dat heeft me verder gebracht’

En als Marokkaanse vrouw in Mokum, wat zou je bijvoorbeeld zoekende jongeren willen meegeven?

‘Ik ben de dochter van een Marokkaan en een Nederlands-Indische, geboren en getogen in Amsterdam, dus probeer mij maar in een hokje te duwen. Ik ben onderdeel van de stad, heb er gestudeerd, woon, werk en zing er, mijn dochter is hier geboren. Ik heb geleerd trots te zijn op mijn roots, dat heeft me verder gebracht. Maar ook om te weten wat mijn rechten zijn, dus veel leren en lezen over maatschappelijke onderwerpen. Mijn vader was kunstenaar en leerde me altijd dat alle mensen gelijk zijn, van een vuilnisman tot een burgemeester. Hij was er trots op Amsterdammer te zijn, zonder zijn roots te vergeten, en hij was ook trots op Nederland met zijn vrijheden en gelijke rechten.’

Is het niet tijd voor een Marokkaans museum in Mokum?

‘Ik wens dat we de idealen van mijn vader hierboven in ere kunnen houden. Niet alleen in een museum – het zijn immers ook de idealen van Nederland die daarmee vandaag in ere moeten blijven – maar ook in een nieuwe slogan: Wij zijn Amsterdam.’