De term ‘Bersiap’, waarmee het geweld door Indonesiërs vlak na de Tweede Wereldoorlog mee wordt aangeduid, is problematisch. Dat zegt Remco Raben, hoogleraar Koloniale en Postkoloniale Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, in studentenkrant Folia. Hij sluit zich daarmee aan bij recente kritiek op de term.
‘Bersiap’ is de Indonesische vertaling van ‘Sta paraat!’, een strijdterm die Indonesiërs gebruikten, en dient als aanduiding voor de gewelddadige tijd in Indonesië vlak na de Japanse overgave. Toen vielen nationalistische Indonesische jongeren (Indische) Nederlanders aan, evenals vele Molukkers, Chinezen, Engelsen, Japanners en ‘pro-Nederlandse’ Indonesiërs. De schatting van het aantal doden: tussen de duizenden en tienduizenden.
Maar Raben noemt de term ‘Bersiap’ ‘historisch gezien ongelukkig’. Indische Nederlanders hebben dat extreme geweld ‘verbijzonderd door te stellen dat dit primair tegen hen was gericht’. Het is nu een specifiek Nederlandse term geworden, verwijzend naar geweld tegen (Indische) Nederlanders, zegt Raben. ‘De term drukt de ervaring van deze groep uit, maar als historisch begrip is hij enigszins problematisch.’ Want hoe zit het dan met de Engelsen, Chinezen, Japanners en Indonesiërs die zijn gedood door Indonesische strijders?, vraagt Raben zich af.
Vorige week noemde Bonnie Triyana, de Indonesische gastconservator van de aankomende tentoonstelling ‘Revolusi! Indonesië onafhankelijk’ in het Rijksmuseum, de term ‘Bersiap’ in NRC zelfs ‘racistisch’. Dit, omdat de term Indonesiërs zou wegzetten als ‘primitieve, ongeciviliseerde’ daders. Volgens Triyana is het hele idee dat Nederlanders hebben van deze periode ‘niet geheel vrij van rassenhaat’.
Hoogleraar Raben schaart zich achter Triyana, want ‘die term maakt de Nederlandse ervaring leidend. Er zit daarom ook een koloniale kant aan het gebruik ervan’.
Triyana kreeg ook veel kritiek. Zo deed de Federatie Indische Nederlanders aangifte tegen hem omdat hij een ‘Bersiap-ontkenner’ zou zijn. Ook heeft Rijkmuseumdirecteur Taco Dibbits gezegd dat de term ‘Bersiap’ gewoon gebruikt moet worden.
Raben is het oneens met de keuze van Dibbits. ‘Hij is door de knieën gegaan voor een duister clubje kritische en conservatieve Indische Nederlanders, dat zich gesteund weet door de rechtse media en extreemrechtse politici.’
