Pleegt Israël genocide? NRC vindt het ‘steeds moeilijker’ een andere uitleg te vinden voor wat dit land sinds ruim een jaar doet in Gaza. Toch is het volgens een hoofdredactioneel commentaar in die krant moeilijk voorstelbaar dat ‘juist Israël, dat is voortgekomen uit de genocide op het Joodse volk, zich schuldig zou maken aan ditzelfde misdrijf’.

Niet alleen de NRC-redactie spreekt voorzichtig over ‘kenmerken van een genocide’ in Gaza, ook Paus Franciscus stelt dit in zijn pas gepubliceerde boek. Israël reageerde hier fel op, evenals de Joodse gemeenschap in Italië. Eind november deed in Frankrijk de Joodse Unie voor Vrede samen met anderen tegen dit land aangifte van ‘medeplichtigheid aan genocide’ door Israël in Gaza.

Voorbij de vraag van of er nu wel of niet een genocide in Gaza zich voor onze ogen voltrekt, is voor mij ook de erkenningsvraag belangrijk. Sommige genocides wel erkennen en andere juist niet: het is een bekend spel van the powers that be, inclusief machthebbers, belangenpartijen, en media, die er een agenda mee willen doordrukken. Terwijl de vernietiging van échte mensen van vlees en bloed doorgaat en machthebbers het publiek bespelen. Ook wij hier in Nederland worden zo bespeeld.

Dit spel bestaat al langer dan het concept genocide zelf. Denk daarbij aan de Armeense Genocide, waarover Adolf Hitler zich afvroeg wie zich nadien nog die genocide zich herinnert. Ook de Holocaust zelf werd niet omschreven en erkend als genocide, totdat in 1944 Raphael Lemkin het als zodanig omschreef, en het concept uiteindelijk ook juridisch verankerd werd in onder meer het Genocideverdrag. Ondanks dat verdrag erkende de internationale gemeenschap ook de genocides in Rwanda, Srebrenica en Darfoer pas achteraf.

Het omgekeerde gebeurt ook: iets genocide noemen dat het niet is. Vaak gebruiken landen dit als excuus om zelf met genocidaal geweld in te grijpen. Zo heeft Poetin met een desinformatiecampagne geprobeerd de wereld ervan te overtuigen dat hij moest ingrijpen in Oekraïne om genocide van Russische Oekraïners te voorkomen. Terwijl er sindsdien juist door hem een genocidale oorlog wordt gevoerd tegen Oekraïners.

Nederland terughoudend

Diezelfde manier van argumenteren speelt ook in Nederland, als het gaat om de genocide in Gaza. Daarop kom ik verderop in dit stuk terug. Allereerst is het belangrijk te benoemen dat de Nederlandse overheid niet snel wil spreken van genocide: ‘De Nederlandse regering gaat terughoudend om met het gebruik van de term ‘genocide’ in situaties zonder: uitspraken van internationale gerechts- en strafhoven; eenduidige conclusies volgend uit wetenschappelijk onderzoek; vaststellingen door de VN.’

Ten eerste is het van belang op te merken dat Nederland heeft toegezegd het arrestatiebevel, dat het Internationaal Strafhof onder andere uitvaardigde tegen de Israëlische premier Netanyahu, uit te zullen voeren zodra Netanyahu op Nederlandse bodem landt. Dit arrestatiebevel gaat echter om misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden die worden gepleegd tegen de Palestijnse bevolking. Niet om genocide. Het helpt daarbij niet dat minister-president Schoof heeft aangegeven toch mogelijkheden ziet Netanyahu te verwelkomen op Nederlands grondgebied. Internationaal was hiervoor de nodige aandacht.

Dat terwijl wij het gastland zijn voor het International Gerechtshof en het International Strafhof. Het is een regelrechte blamage

Lokaal klinken er in Nederland andere geluiden. Kortgeleden heeft de Amsterdamse gemeenteraad een motie aangenomen waarin wordt gesproken over een ‘reële en imminente genocide’ in Gaza. De raad roept het kabinet op om het internationaal recht na te leven. Met de motie baseert de gemeenteraad in onze hoofdstad zich op een voorlopige uitspraak van het Internationaal Gerechtshof van begin dit jaar.

Bovendien moeten we niet vergeten dat er een ‘responsibility to protect’ (R2P) geldt zodra is vastgesteld dat ergens genocide plaatsvindt. Dit is een doctrine van de Verenigde Naties  op basis waarvan lidstaten erkennen zij allen verantwoordelijk zijn om genocide te voorkomen. Francesca Albanese, speciaal rapporteur van de VN voor de bezette Palestijnse gebieden, onderbouwde eerder al dat genocide plaatsvindt in Gaza. Mocht genocide juridisch vastgesteld worden, dan zou Nederland met anderen moeten ingrijpen in Israël. Vrijwel zeker zal dit militair ingrijpen zijn – en dus met mogelijk verstrekkende gevolgen voor zowel Israël als Nederland en andere landen. Aangezien onze premier het arrestatiebevel aan de laars lapt met zijn intentie Netanyahu te willen verwelkomen, is onze eventuele deelname aan dergelijke militair ingrijpen onrealistisch. En dat terwijl wij het gastland zijn voor het International Gerechtshof en het International Strafhof. Het is een regelrechte blamage.

Kabinet blijft stil

Twee Israëlische hoogleraren stelden recent in Nederlandse media dat Israël genocide pleegt in Gaza. Het gaat om hoogleraar Holocaust- en Genocidestudies Omar Bartov in Trouw en hoogleraar Holocaustgeschiedenis Amos Goldberg in NRC. Het lijkt mij moeilijk nu nog terughoudend te blijven wanneer kwaliteitsmedia, de lokale overheid, de wetenschap en de VN-rapporteur spreken over genocide.

Toch blijft het kabinet stil over genocide. Dat is bijzonder pijnlijk aangezien Tweede Kamerleden in het verleden absoluut niet terughoudend waren in hun pleidooien om te spreken van een Armeense genocide en niet meer over een ‘kwestie’. En dat is mijns inziens heel goed. Onder anderen de PVV’ers Raymond de Roon en Geert Wilders dienden destijds een motie in om deze genocide te erkennen.

Dat Wilders het arrestatiebevel voor Netanyahu veroordeelde en naar Israël wilde afreizen, is een duidelijk teken dat zijn PVV de genocide in Gaza ontkent en politiek instrumentaliseert. Wilders bekrachtigt dit door samen te werken met rechts-radicale partijen in Europa die niet vies zijn van antisemitisme, zoals ik eerder heb betoogd in de Volkskrant.

Wij wetenschappers moeten meer dan ooit blijven voorzien in feiten over genocide

Wegkijken van structurele, intentionele vernietiging van mensen is verschrikkelijk. Maar als politici dit ontkennen vervolgens politiek uitbuiten, getuigt dat van een opportunistische kwaadaardigheid die politiek geadresseerd en veroordeeld moet worden.

Het omgekeerde gebeurt echter in Den Haag, met de aangenomen motie door de meerderheid van de Tweede Kamer om een ‘specialistisch onderzoeksrapport’ van de Israëlische overheid over de Amsterdamse rellen als waarheidsgetrouw te beoordelen. Hoewel dit ‘rapport’ volgens Clingendael-deskundige Erwin van Veen ‘een gevalletje afval‘ is en onderdeel uitmaakt van een desinformatiecampagne door de Israëlische overheid, zegt het kabinet-Schoof geen ongewenste buitenlandse beïnvloeding te ervaren. Dat deze premier de AIVD en NCTV geleid heeft, is inmiddels een raadsel voor mij.

Het is zaak om bij de feiten te blijven. Zeker nu, omdat wij onze landsbestuurders niet per se kunnen vertrouwen, moet de wetenschap leidend zijn en moeten wij als wetenschappers meer dan ooit blijven voorzien in feiten over genocide, ook die in Gaza. Om zo tegenwicht te bieden tegen het giftige politieke spel van genocide-erkenning en -ontkenning.