Wat weten Afro-Europeanen over hun eigen afkomst? In hoeverre is het zwarte intellectuele gedachtegoed doorgedrongen tot het curriculum van de Europese universiteit? Niet voldoende, zo vond het Broos Instituut, dat zich hard maakt voor zwart (universitair) onderwijs. Daarom biedt het instituut, in samenwerking met universiteiten uit Ghana en Suriname, een nieuwe cursus aan: de tweejarige Africana Studies.

‘We weten alles van Europa door de dominantie van het eurocentrisme. Deze cursus wil daar verandering in brengen’, zegt Marvin Hokstam, directeur van het Broos Instituut. Twee jaar geleden probeerde het Broos Instituut – onder de naam Bigi Bon Scholen – een afrocentrische middelbare school te beginnen in Amsterdam, voor kinderen uit de Afro-Nederlandse gemeenschap. Wethouder Marjolein Moorman (PvdA) gaf toen een negatief advies, omdat deze school ‘segregatie’ zou bevorderen. 

‘Dat was een belangrijk moment’, vertelt Hokstam. ‘Ik stond toen voor de keuze: óf ik overtuig hen dat we geen segregatie willen, óf ik gooi het over een heel andere boeg en ga in zee met universiteiten en andere onderwijsinstellingen die al overtuigd zijn van het nut van een afrocentrisch perspectief. Ik koos voor het laatste en tekende eind 2022 een contract met de University of the Commonwealth of the Caribbean (UCC) in Jamaica. Vanaf 1 januari 2024 vertegenwoordigt het Broos Instituut deze universiteit in Europa.’ 

Misschien krijgt de UCC een dependance in Nederland in de toekomst, maar zover is het nu nog niet. Vanaf 17 maart 2024 biedt het Broos Instituut wel een uitgebreide cursus aan. Hiervoor werkt het instituut samen met de Anton de Kom Universiteit in Suriname en de Kwame Nkrumah University of Science and Technology in Ghana. Studenten die de cursus volgen en met succes afronden krijgen een certificaat. ‘We onderhandelen nog over de accreditatie’, aldus Hokstam. ‘We hopen dat je deze studiepunten in de toekomst mee kunt nemen naar Nederlandse universiteiten,  voorlopig is dat nog niet het geval.’ De cursus kost 1400 euro en moet door cursisten zelf betaald worden, omdat de studie niet is geaccrediteerd.

Wat houdt de cursus in?

Hokstam vertelt dat de cursus uniek is. ‘Aan de Universiteit Leiden bijvoorbeeld heb je een bachelor African Studies, maar dat gaat over het continent Afrika. Het gaat niet over het leven van Afro-Europeanen. Deze cursus doet dat wel. We weten alles van Europa, over witte mensen, door de dominantie van het eurocentrisme. Maar wat weten we over Afrika? Over zwarte mensen van Afrikaanse afkomst? Deze cursus wil de kennis over deze mensen vergroten.’ 

Wat weten we over Afrika?

Docenten van de Anton de Kom Universiteit en de Kwame Nkrumah University gaan de cursusreeks verzorgen. Die zal bestaan uit vier blokken van elk twee cursussen, in totaal dus acht cursussen, zegt archeologe Cheryl White van de Anton de Kom Universiteit, die de cursus vanuit Suriname coördineert. ‘Blok 1, het introductieblok, gaat over de geschiedenis van Afrika en de Afro-Caribische geschiedenis. In blok 2 staan etniciteit, cultuur en spiritualiteit centraal. Blok 3 gaat over economie, geografie, natuur en ondernemerschap. Blok 4 gaat ten slotte over bestuur, onderwijs en politiek.’ De docenten die de cursus verzorgen komen uit Suriname en Ghana. Ook zullen sommige colleges verzorgd worden door gastdocenten’, vertelt ze. 

Historicus Samuel Adu Gyamfi coördineert de cursus vanuit de Kwame Nkrumah University. ‘Het gaat om intellectuele uitwisseling tussen Afrika, het Caribisch gebied en Europa’, vertelt hij. ‘Het is belangrijk dat we van elkaar leren en een internationale intellectuele gemeenschap opbouwen.’      

Adu Gyamfi vertelt dat het een serieuze cursusreeks wordt. ‘Studenten krijgen een syllabus in PDF met teksten die ze moeten lezen voordat ze de colleges volgen. Ze moeten ook verdere literatuurstudie doen en relevante websites bekijken. Ik vind het heel belangrijk dat studenten kritische vragen kunnen stellen, analytisch kunnen denken. Om het heden te begrijpen moet je leren over het verleden. Dat helpt ons om beter te handelen in de toekomst. We moeten toewerken naar een nieuwe synthese, waarin het Afrikaanse perspectief volledig tot zijn recht komt. De Kwame Nkrumah University bevordert Afrikaanse wetenschap, maakt zich hard voor Afrikaanse intellectuelen. Hier in Afrika, en voor de diaspora in de Amerika’s en in Europa.’ 

Oral history is ook belangrijk

Zijn proefschrift schreef Adu Gyamfi over de geschiedenis van de geneeskunde in Ghana, en hoe de westerse en inheemse geneeskunde met elkaar botsten. ‘Het is een verhaal met twee kanten’, legt hij uit. ‘Het Britse koloniale bestuur nam traditionele artsen en hun kennis niet serieus. Ook kregen Ghanese artsen – traditionele en moderne – te maken met racisme. Maar aan de andere kant profiteerde de geneeskunde in Ghana vanaf de negentiende eeuw wel van de moderne medische wetenschap en leerden lokale artsen veel van westerse artsen.’ 

Adu Gyamfi maakt als historicus veel gebruik van westerse bronnen, maar vertelt dat deze bronnen vaak bevooroordeeld zijn, vanuit een westers, eurocentrisch perspectief, en dus opnieuw geïnterpreteerd dienen te worden. ‘Daarom is oral history (mondelinge overlevering, red.) ook heel belangrijk, evenals archeologie.’ White, zelf archeologe, beaamt dit. ‘Ik doe veel onderzoek naar de Afrikaanse diaspora. In de binnenlanden van Suriname hebben we een nederzetting gevonden van de marrons, de ontsnapte slaven, en hun afstammelingen. We willen weten hoe ze leefden, welk aardewerk ze gebruikten, welke rijst ze verbouwden enzovoort.’ 

‘Met onze tweejarige cursusreeks brengen we Afrika en Suriname naar Nederland’, besluit Hokstam. ‘We willen dat studenten – zwart en wit – de wereld vanuit een ander perspectief bekijken, vanuit die van Afrikaanse en Caribische wetenschappers. Maar hier eindigt de reis nog niet. Mijn droom is een eigen campus in de toekomst. Een eigen zwarte universiteit, naar het voorbeeld van de Historically Black Colleges and Universities (HBCU’s) in de Verenigde Staten.’