Buma, die al veel langer pleit voor een revival van ‘onze waarden en normen’, brengt CDA’ers met een migratieachtergrond in een lastig parket.

‘Nieuwkomers bleken onze vrijheid niet als vanzelfsprekend te omarmen en hielden meer dan verwacht vast aan eigen geloof, taal en cultuur. De gewone Nederlanders bleven verweesd achter’, zei CDA-leider Sybrand Buma in zijn H.J. Schoo-lezing op 1 september. Volgens de CDA-leider is de hoop dat een soort verlichte Europese islam zou ontstaan ijdel gebleken.

‘Buma ziet nieuwkomers te veel als zondebok en dat is het laatste wat je van een christelijk leider mag verwachten’, zo reageerde theoloog Rikko Voorberg in het radioprogramma Dit is de dag. ‘Dat frame moet bestreden worden, omdat je je eigen zorgen neerlegt bij een kwetsbare groep die de cultuur niet beheerst en zomaar kan dienen als zondebok. Dat is onverantwoord.’

De Kanttekening sprak enkele CDA’ers die kritisch staan tegenover Buma’s lijn. Vooral van moslims krijgt hij veel kritiek. In Buma’s CDA zou haast geen plek meer zijn voor moslims. ‘Ik ben het daar helemaal mee eens’, zegt de Surinaams-Nederlandse moslim Akbal Mohamed, die al jaren actief is voor het CDA. ‘Buma doet alsof moslims en allochtonen van een andere planeet komen. Hij zou het niet betreuren als moslims het CDA zouden verlaten en er een blanke christelijke partij overblijft.’

Een groep CDA-raadsleden waarschuwde in 2011 al dat het CDA de eigen toekomst in gevaar bracht als de partij de uittocht van moslims en ‘allochtonen’ niet wist te stoppen. Ze maakten duidelijk dat ze het gevoel hebben dat ze worden bekeken als moslims en niet als CDA-leden. Mede onder invloed van de PVV verslechterde de positie van moslims binnen en buiten de partij, vonden de raadsleden. ‘Als we de huidige partijkoers voortzetten zullen steeds meer moslims zich afwenden van het CDA.’ Een jaar eerder, in 2010, spraken islamitische CDA’ers er schande van dat hun partij een samenwerking aanging met de PVV. Toch denkt Mohamed dat de koers van de partij met betrekking tot moslims vooral is veranderd met Buma. ‘Hij heeft de partij stap voor stap en doelbewust vervreemd van de islamitische achterban. De huidige situatie heeft alles met de persoonlijkheid en ambities van Buma te maken.’

Mohamed is lang bestuurslid en campagneleider geweest voor het CDA. Hij benadrukt dat hij zich telkens weer verbaast over Buma’s ‘harde en ongefundeerde uitspraken over de islam en moslims’. ‘Er lijkt geen nuance mogelijk voor Buma, hij gooit alle moslims op één hoop. Het is betreurenswaardig om te zien hoe de partij onder zijn leiding is getransformeerd naar een kleurloze en eentonige partij waar weinig mensen zich nog thuis voelen.’ Mohamed is sinds 1973 actief binnen de christendemocratische beweging, eerst binnen de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en vervolgens het CDA nadat de ARP opging in het CDA. Hij heeft naar eigen zeggen nog nooit zoveel partijgenoten horen klagen over een leider. ‘Geef mij maar Wilders in plaats van Buma, want Buma is veel gevaarlijker. Van Wilders weet je tenminste wat je kan verwachten.’

Zelf heeft Mohamed ondanks de verharde koers van zijn partij zijn CDA-identiteit niet opgegeven. ‘Ik voel me niet gedwongen om afstand te nemen van het CDA, maar zal ook nooit toegeven aan de toon van mensen als Buma. Ik zie de partij als mijn kind. Ik zal mijn kind ook niet afstoten wanneer hij iets verkeerd doet. Dit is een tijdelijke afwijking van het beleid, de partij is voorlopig gekaapt door Buma, maar hij zal daar niet eeuwig zitten.’ Mohamed heeft ook kritiek op andere CDA’ers met een islamitische achtergrond die ondanks de harde toon van Buma niet in actie komen. ‘We hebben bij het CDA een paar van die meelopers die er alles aan doen om hun positie te behouden.’

Als je ze van dichtbij bekijkt, vullen de lezingen van Arib en Buma elkaar aan https://t.co/doKpJdPqcL via @trouw

— Ria Caspers (@Ria_Caspers) 19 september 2017

Nihat Ulusoy, fractievoorzitter van CDA Schiedam, vindt het allemaal te veel als een ‘rechts geluid’ klinken. ‘Uiteraard dienen we de Nederlandse traditie, waarden en normen te beschermen en te behouden, maar de komst van ‘nieuwe’ Nederlanders betekent niet direct dat dit gaat verwateren. Aan integratie moeten we hard werken, maar we kunnen van mensen niet verwachten dat zij af gaan zien van hun eigen waarden. Waar trek je hier de grens?’

‘De samenleving is de kern, de bindende kracht voor Nederland en een wapen tegen de verwarring, veroorzaakt door de nieuwkomer’, zei Buma in zijn toespraak. ‘Dit is zo beangstigend’, reageert Ulusoy. ‘Alsof de nieuwkomers alles hebben verziekt in Nederland. Er zijn veel factoren die meespelen in het onbehagen van mensen, het landelijk beleid, economische gesteldheid, werkloosheid, mondiale ontwikkelingen, de rol van de media. De nadruk leggen op nieuwkomers lijkt mij niet de juiste benadering.’

Ulusoy denkt wel dat er nog veel CDA’ers zijn die de visie van Buma niet delen. ‘Ik voel me nog steeds welkom binnen het CDA. Zodra je vergelijkbare geluiden hoort, maak je je uiteraard wel zorgen, maar ik verwacht niet dat er drastisch wat gaat veranderen.’ Toch zegt de Turkse Nederlander dat de afstand tussen moslims en de partij op deze manier wel groter wordt. ‘Ik denk dat dit zeker effect kan hebben op het stemgedrag van moslims. Op deze manier verliest de moslimgemeenschap haar vertrouwen in het CDA.’

CDA’er Dave Ensberg, winnaar van de Jan Peter Balkenende Award in 2015 omdat hij ‘zich heeft laten zien als een voorvechter voor de multiculturele samenleving, gedragen en geïnspireerd door de christendemocratische waarden’, was één van de initiatiefnemers van een in 2013 geschreven open brief aan de leiding van het CDA. In deze brief werd een oproep gedaan aan de partij zich meer te richten op ‘nieuwe’ Nederlanders.

‘Ik merk dat het CDA op dit moment onvoldoende in staat is om biculturele Nederlanders aan zich te binden. De partijleiding lijkt nu duidelijk vanuit conservatisme voorstander te zijn van een mono-culturele samenleving, waar weinig ruimte lijkt te zijn voor pluriformiteit en diversiteit, in plaats van een multiculturele samenleving, terwijl we daar juist als partij altijd voor hebben gestaan’, zegt Ensberg. ‘Dat komt door de lezing van Buma, maar ook door vaak te refereren naar traditioneel joods-christelijke waarden en daarbij het gevoel op te roepen alsof andere waarden inferieur zijn en niet passen bij de Nederlandse cultuur. Dat is heel gevaarlijk. Daardoor wordt in één klap een hele bevolkingsgroep van de partij vervreemd.’

Buma heeft volgens Ensberg wel duidelijk een eigen interpretatie van de christendemocratie. ‘We moeten intern vaker en beter discussiëren over de visie van Buma, want feitelijk is het zo dat die interpretatie weinig besproken is. Is dit wel onze lijn? Heeft Buma wel draagvlak als het gaat om deze koers? Die vragen zijn intern onvoldoende gesteld.’ Biculturele kiezers spreken lokale CDA’ers vaak aan over de uitspraken van Buma en willen met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 weten of het lokale CDA op één lijn zit met Buma, bijvoorbeeld als het gaat om ‘het falen van de verlichte islam’. Als dat het verhaal is van het CDA, ga ik niet meer op de partij stemmen, zeggen ze dan. Biculturele CDA’ers vragen zich door deze retoriek van de afgelopen jaren en vooral de uitspraken tijdens die lezing, steeds vaker af of ze nog wel lid willen blijven. Dat is een gevaarlijk signaal.’