Deze week wordt voor de tiende keer de Week van Respect (7-13 november) georganiseerd. Wie heeft recht op respect en onder welke voorwaarden?

De Week van Respect is een initiatief van de stichting Respect Education Foundation en begon tien jaar geleden als reactie op ‘het toenemende gevoel van onrust in de samenleving’. Het was 2005 en we hadden net de moorden op Pim Fortuyn (2001) en Theo van Gogh (2004) achter de rug. Afgelopen week maakten politici en deskundigen een tour langs scholen en clubhuizen om uit te leggen wat respect inhoudt.

Wat betekent respect?
Volgens het Van Dale-woordenboek kan respect twee dingen betekenen, eerbied of ontzag. Twee woorden die op elkaar lijken, maar toch net even iets anders betekenen. Ontzag betekent namelijk eerbiedige vrees, terwijl eerbied een gevoel van bewondering of verering is. Het ene wordt dus voortgedreven uit angst, terwijl het andere eerder gestoeld is op de intrinsieke behoefte om iets of iemand hoog te achten. Bij de ontzag variant van respect draait het dus meer om machtsverhoudingen: je bent zo bang voor iets of iemand dat je uit nederigheid de bron van je angst gaat aanbidden. Vice-premier Lodewijk Asscher doelt naar alle waarschijnlijkheid op de eerbied-betekenis van respect wanneer hij spreekt over ‘een voorwaarde voor een prettige samenleving’. Dat brengt ons bij de vraag: wat zegt religie en cultuur eigenlijk over respect?

Religie over respect
Theoloog Henk Vroom schreef op nieuwwij.nl (7 januari 2009) het volgende over islamitische bronnen voor respect: ‘Je mag geen andere goden naast God hebben. Alle mensen weten dit van nature. Daarom respecteer je mensen. Uit respect voor je naaste maak je deze waarheid aan anderen bekend, maar je realiseert je wel dat er in de religie geen dwang mag zijn.1 Alle mensen die geloven moeten leven zoals God het wil; zijn wil is bekend gemaakt in de Koran en in de aanwijzingen voor het juiste leven die God aan de profeet Mohammed heeft gegeven. Daarom zijn Mohammed en zijn metgezellen voorbeeldig voor hoe mensen moeten leven.’ Het vrezen van God is een terugkerend thema in de Koran, je zou dus kunnen concluderen dat de relatie die de mens met God heeft vooral eentje is van ontzag en in mindere mate eerbied.

In het christendom speelt de wederkerigheid een belangrijke rol. Een bekende uitspraak die toegeschreven is aan Jezus is: ‘Wat gij niet wil dat u geschiedt doe dat ook een ander niet.’ In soera 49:12 van de Koran vinden we een vergelijkbare uitspraak terug: ‘O gij die gelooft, onthoudt u van te veel gissingen (speculaties, red.), er zijn gissingen die zonde zijn. Bespiedt elkaar niet en belastert elkaar niet. Zou iemand van u wensen het vlees van zijn dode broeder te eten? En vreest God. God is berouwaannemend en barmhartig.’

Het aanbidden van meerdere goden is voor de abrahamitische religies verwerpelijk, maar hoe zit het eigenlijk met respect in het hindoeïsme voor andere groepen? Hindoes geloven net als boeddhisten en sommige christenen, joden en moslims dat alle religies paden zijn naar de top van dezelfde berg. Toch heeft volgens het hindoeïsme zeker niet iedereen evenveel recht op respect. Vroom: ‘Vanwege reïncarnatie moet men evenveel respect hebben voor mensen als voor dieren. Vooral de brahmaanse stand is dan ook vegetarisch. Mensen die dieren mishandelen en zelfs eten, verdienen aanmerkelijk minder respect.’

Humanistische bronnen van respect
Als iemand niet gelooft in God, dan kan dat voor sommige religiebeoefenaars een reden zijn voor minder of geen respect, maar is er eigenlijk voldoende grond voor respect voor atheïsten naar gelovigen? Het humanisme is een uit de verlichting ontsproten beweging die de mens zelf centraal stelt. De mens is verantwoordelijk voor zijn eigen daden en kan en mag die verantwoordelijkheid niet neerleggen bij zijn of haar schepper. Het humanisme respecteert elk individu en probeert de ander en zichzelf de vrijheid te geven in het maken van keuzes, ook als die keuze niet de zijne is. Het is voor een humanist wel belangrijk dat die keuzes gemaakt worden op basis van verstand en voortschrijdend inzicht. Een uitspraak van de humanist Desiderius Erasmus is bijvoorbeeld: ‘Ik zal de Kerk verdragen, totdat ik een andere, betere vind.’

De Kanttekening vroeg willekeurige voorbijgangers op straat in Zwolle naar hun ideeën over respect.

Eveline Boersma

Wist je dat het deze week ‘week van respect’ is?
‘Ja, ik had er over gelezen in een lokaal nieuwsblad.’

Wat vind je ervan dat er een speciale week voor respect is?
‘Goed initiatief, het is goed dat er in de samenleving aandacht voor is.’

Wat is respect voor jou?
‘Mensen de ruimte geven om zichzelf te zijn, zonder dat je gelijk iets terug verwacht.’

Verdient iedereen jouw respect?
‘In principe wel, er zijn natuurlijk wel moeilijke situaties waarin het veel van een mens vraagt om nog respectvol te kunnen blijven. Ideaal zou uiteraard zijn als je nooit je respect voor anderen zou verliezen, maar in de praktijk is er wel een grens aan wat nog respect verdiend. Als iemand bijvoorbeeld zegt een hekel aan mij te hebben en zegt mij niet te willen respecteren, dan weet ik niet of ik diegene nog hetzelfde respect kan geven.’

Als iemand veel geld verdiend, geef jij hem dan respect?
‘Niet persé. Geld verdienen is niet heel bijzonder, respect verdien je meer door je best te doen voor de goede zaak.’

Tilahunn Breunesse

Wist je dat het deze week ‘Week van respect’ is?

Wat vind je ervan dat er een speciale week voor respect is?
‘Eigenlijk raar dat daar een speciale week voor is, vind je niet? Dat geeft aan dat we blijkbaar niet al elke dag bezig zijn met respect. Respect zou vanzelfsprekend moeten zijn.’

Wat is respect volgens jou?
‘De ander waarderen.’

Heeft iedereen recht op respect?
‘Ja, echt iedereen!’

Ook moordenaars en pedofielen?
‘Ja, zelfs moordenaar en pedofielen hebben recht op respect. Hun daden zijn natuurlijk verwerpelijk, maar ik geloof dat elk mens een goed hart heeft. Slechte mensen bestaan niet, wel slechte daden.’

Wat als iemand jou niet respecteert?
‘Dan respecteer ik diegene alsnog! Ik ben christen en ik geloof dat je een mens kunt veranderen door goed te doen. Er kunnen allerlei redenen zijn voor waarom je wordt uitgescholden of beledigd. Misschien heeft de persoon die dat doet een slechte dag? Zo iemand krijgt bij mij altijd een tweede kans.’

In de straatcultuur betekent respect ook aanzien, wat vind je daarvan?
‘Voor mij is respect nooit gekoppeld aan succes. Een directeur verdient in mijn ogen niet meer respect dan iemand in dienst. Ze kunnen namelijk beiden hun best doen om goed werk af te leveren.’

Emre Akpinar

Wist je dat het deze week ‘Week van respect’ is?
‘Ik heb er op school over gehoord.’

Wat vind je ervan dat er een speciale week voor respect is?
‘Hangt ervan wat de motivatie erachter is. Ik hoor net van u dat het bedacht is door een rabbijn. Voor mij betekent respect dat elke groep goed behandeld wordt. Het zou niet goed zijn als de Week van Respect alleen zou gaan over de genocide op joden bijvoorbeeld, maar over respect voor iedereen.’

Wat is respect?
‘Dat iedereen gelijk behandeld wordt.’

Wanneer verdient iemand jouw respect?
‘In principe verdient iedereen respect. Ik heb respect voor mensen die vrijwilligerswerk doen of andere goede dingen, maar als je bijvoorbeeld mensen bewust beledigt of kwetst verlies je in mijn ogen wel respect. Ik heb geen respect voor mensen die met een IS-vlag of PKK-symbolen rondlopen. Ook voor pedofielen kan ik geen respect hebben, die moeten behandeld worden. Er is wel degelijk een limiet aan respect.’

Respect wordt in de straatcultuur ook gezien als aanzien, hoe zie jij dat?
‘Dat is een verkeerd beeld van respect. Dan draait het om macht. Wat dat betreft ben ik blij dat ik in Nederland geboren ben. Mijn roots liggen in Turkije, daar draait momenteel alles om macht, dat heeft niets met respect te maken.’