Nederland gaat onderzoeken of Syriërs nog steeds recht hebben op asiel. Daarbij zal het een nieuwe veiligheidsanalyse maken, want het huidige beleid is verouderd. Wat kunnen we verwachten van deze herziening?

Een uitspraak van Geert Wilders vorige week deed veel stof opwaaien. Syriërs die nog geen verblijfsvergunning hebben, moeten volgens hem teruggestuurd worden en ook nieuwe aanvragen zouden niet ingewilligd moeten worden. Want, zo stelt de PVV’er, delen van Syrië zijn inmiddels veilig. 

‘Een Duitse rechtbank (Hoog Administratieve Hof uit Münster) heeft onlangs bepaald dat Syrië inmiddels veilig genoeg is. Zweden en Denemarken vonden eerder al dat delen van Syrië veilig zijn, schreef hij op X, Hij kreeg bijval van coalitiegenoten NSC en BBB.

Het lijkt geen toeval te zijn dat Wilders juist nu dit ‘inzicht’ deelt. De steekpartij in het Duitse Solingen, waarvan een uitgeprocedeerde Syrische asielzoeker de verdachte dader is, deed in heel Europa de vraag opdoemen of Syriërs nog wel bescherming nodig hebben. Acht andere landen in Europa, te weten Denemarken, Duitsland, Italië, Griekenland, Kroatië, Oostenrijk, Tsjechië en Slowakije, willen deze zomer opnieuw zien of delen van Syrië veilig verklaard kunnen worden. 

Hoe werkt dit in Nederland?

Maar zo snel gaat het niet. Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft aangegeven dat het op zijn vroegst eind dit jaar of begin volgend jaar met een nieuwe veiligheidsanalyse zal komen. Bovendien merkte het op dat het hier al mee bezig was voordat Geert Wilders om een herziening vroeg. 

‘Van sommige landen verschijnt er jaarlijks een nieuw ambtsbericht, dat is ook het geval bij Syrië. Dat betekent dat er elk jaar onderzoek wordt gedaan naar de ontwikkelingen en veiligheidssituatie in het land’, zegt Marjon Rozema van Amnesty International Nederland aan de telefoon. Het ambtsbericht speelt in Nederland een belangrijke rol. De Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) raadpleegt het document bij asielaanvragen, maar het luistert hierbij ook naar het persoonlijke verhaal van de asielzoeker, legt Hemme Battjes Hoogleraar Europees migratierecht uit in Trouw. 

Mark Klaassen, universitair docent migratierecht, legde uit in Nieuwsuur dat het asielrecht toestaat om bepaalde landen of regio’s als veilig aan te merken waardoor er, behoudens individuele asielgronden, geen internationale bescherming meer nodig is. ‘Niet iedereen uit een land hoeft bescherming te krijgen’, maar al naar gelang de regio waar de vluchteling vandaan komt en wat het vluchtverhaal is.’

Tot nu toe werd heel Syrië door Nederland als onveilig beschouwd. Het laatste ambtsbericht over de veiligheidssituatie in Syrië dateert van augustus 2023. In dit ambtsbericht wordt uitgebreid ingegaan op de verschillende regio’s. Er zijn er gebieden die relatief veel geweld ervaren, en gebieden die relatief weinig met geweld te maken krijgen, zo staat er. Maar de risico’s die Syriërs lopen zijn ook afhankelijk van hun positie in de maatschappij, of hun standpunten ten opzichte van de regering. 

Hoofdstuk 10 van het ambtsbericht gaat over terugkeer naar Syrië. Daarover stelt het dat ‘Syriërs die terugkeerden naar regeringsgebied konden worden geconfronteerd met een groot aantal mensenrechtenschendingen, waaronder willekeurige detentie, marteling, gedwongen verdwijningen, afpersing en mishandeling door de Syrische autoriteiten’. Met het regeringsgebied worden de regio’s bedoeld die door het regime worden beheerst. Er zijn ook regio’s die worden beheerst door de oppositie, de Koerden, IS of door Turkije.

‘Niet echt veranderd’

De vraag is nu in hoeverre deze informatie is verouderd. Volgens verschillende ngo’s is er niet veel aan deze situatie veranderd. Vluchtelingenwerk stelt dat het ‘nu niet veilig is voor Syriërs om terug te keren’, en dat ze ‘nog steeds recht op bescherming hebben’. 

‘Geen enkel deel van Syrië is veilig. Mensen die worden teruggestuurd, lopen een reëel risico op vervolging. Nederland moet mensen die Syrië zijn ontvlucht beschermen. Uitzetting is inhumaan’, reageert Amnesty International Nederland.

‘Alleen omdat deze mensen het land verlaten hadden en hun toevlucht ergens anders hebben gezocht waren ze doelwit’

‘Mensenrechtenorganisaties, waaronder Amnesty International, Human Rights Watch en het Syrian Network for Human Rights, blijven documenteren hoe Syrische veiligheidstroepen en aan de regering gelieerde milities vluchtelingen die terugkeren willekeurig vasthouden, martelen, laten verdwijnen en doden. Deze schendingen zijn vaak een direct gevolg van de vermeende banden met de oppositie. Alleen omdat deze mensen het land verlaten hadden en hun toevlucht ergens anders hebben gezocht waren ze doelwit’, stelt Rozema.

Sinds augustus 2023 zijn er inderdaad nieuwe rapporten gepubliceerd, door organisaties die voor het samenstellen van het ambtsbericht worden geraadpleegd. In het laatste ambtsbericht bestond de bronnenlijst uit onder andere de VN Veiligheidsraad, UNHCR, Amnesty International, de EUAA en Human Rights Watch. De laatste publiceerde in januari dit jaar een verslag van de situatie in 2023. Het EUAA deed dit nog recenter: in april 2024, vier maanden geleden. 

EU Agentschap voor Asiel (EUAA): reden van vluchten van belang

Het EU Agentschap voor Asiel bracht in april 2024 een rapport uit over de veiligheidssituatie in Syrië in de periode augustus 2022-November 2023. De conclusies komen grotendeels overeen met de informatie in het Nederlandse ambtsbericht van 2023. Het rapport legt bovendien de nadruk op het feit dat, hoewel het in bepaalde gebieden in Syrië inderdaad veilig is voor de lokale bevolking, dit een ander verhaal kan zijn voor Syriërs die het land zijn ontvlucht. ‘Het is niet het feit dat ze gevlucht zijn, maar de redenen waarom ze gevlucht zijn dat hen blootstelt aan het risico op vervolging’, zo stelt het rapport. 

Als een persoon zich bijvoorbeeld heeft uitgesproken tegen de regering, deel heeft genomen in een demonstratie of heeft meegevochten in de burgeroorlog, dan riskeert die persoon gevangenisstraf, marteling of andere vormen van vervolging als hij terugkeert naar een gebied dat door de huidige regering wordt beheerst. Dit is wellicht anders voor een persoon dat regeringsgezind was, of voor een persoon die terugkeert naar een gebied dat momenteel door rebellen wordt beheerst, maar dit kan niet met zekerheid worden vastgesteld, concludeert de EUAA.

De risico’s die een persoon loopt bij terugkeer naar Syrië zijn allesbehalve vast te stellen van te voren, beschrijft de EUAA. Bij aankomst in Syrië kunnen terugkeerders onderworpen worden aan een veiligheidscheck en statusregeling. Deze procedures worden uitgevoerd door de Syrische inlichtingendienst. ‘Er zijn geen uniforme procedures die een terugkeerder moet doorlopen voordat hij teruggaat naar Syrië, noch een proces dat garanties biedt over veiligheid bij terugkeer’, merkt het EUAA op. Daarnaast is er in Syrië de mogelijkheid iemand aan te geven bij de inlichtingendienst, iets dat een dagelijkse gang van zaken is in Syrië. Dit kan uit wraak zijn of voor een vergoeding en gebeurt zelfs onder buren en familieleden, stelt het.

Zijn de adviezen bindend?

De veiligheidssituatie kan dus per gebied, maar ook per persoon verschillen en kan niet met zekerheid worden vastgesteld, daar komt het op neer. De conclusies van de EEAA worden door veel landen gebruikt bij het bepalen van hun richtlijnen, waaronder door Nederland. De adviezen in het rapport zijn niet bindend, maar volgens de EUAA zijn de lidstaten overeenkomstig artikel 11 van de EUAA-verordening verplicht om bij de behandeling van verzoeken om internationale bescherming rekening te houden met de richtlijnen en de gemeenschappelijke analyse, hoewel ze uiteindelijk bevoegd zijn om zelf om over individuele verzoeken te beslissen.

‘Dit soort uitlatingen zorgen voor heel veel onrust onder Syrische inwoners van Nederland’

Ook het ambtsbericht van Nederland is niet bindend, de minister kan ervan afwijken als ze dat zou willen, legt Lynn Hillary, universitair docent migratierecht aan de Universiteit van Amsterdam uit in Trouw. Maar de minister heeft niet het laatste woord, dat heeft de rechter, zegt Battjes in hetzelfde artikel. Een asielzoeker kan bezwaar maken op een beslissing van het IND, en de rechter kan dan oordelen dat de veiligheidssituatie niet juist is beoordeeld, legt hij uit. 

Asielzoekers hebben bepaalde rechten, waarop zij zich kunnen beroepen wanneer vanuit de politiek een roep is om strengere handhaving. Dit is in Nederland zo, en in heel Europa. Maar dat neemt de zorgen niet direct weg bij asielzoekers, die rechtse politici plotseling de bescherming die ze genoten in twijfel zien trekken, merkt Vluchtelingenwerk op. 

‘Dit soort uitlatingen zorgen voor heel veel onrust onder Syrische inwoners van Nederland. Zij hebben een oorlogssituatie en een wreed regime ontvlucht en hebben na een lange wachttijd veiligheid en rust gevonden in Nederland. Ze richten zich nu op de Nederlandse samenleving en nemen daar actief aan deel. Afwegingen over het al dan niet veilig zijn van een land van herkomst moeten dan ook zeer zorgvuldig gedaan worden’, aldus de ngo.

Lees ook:

Wat zijn de euro’s waard voor Syriërs in Libanon?